منطقه حفاظت شده هفتاد قله

نام انگلیسی :  Haftad Gholleh protected area     نام فارسی :  منطقه حفاظت شده هفتاد قله

منطقه حفاظت شده هفتاد قله در 25 کیلومتری شمال شرقی اراک و بین شهرستانهای اراک , محلات و خمین در N3355 تا N3418 عرض شمالی و E4957 تا E5032 طول شرقی واقع شده است. مساحت آن 97407 هکتار می باشد.
پوشش گیاهی: کاسنی, نعناع, شب بو, تنگرس,‌ نسترن ,‌ لرک, فرفیون و اسپند .
پستانداران: کل و بز ,‌قوچ و میش ,‌ پلنگ , کفتار, شغال,‌ گرگ , گورکن, خرگوش , ‌تشی و‌ روباه .
پرندگان : کبک ,‌ تیهو,‌ بلدرچین ,‌باقرقره , کبوتر چاهی , کبوتر کوهی ,‌ عقاب طلایی ,‌ سارگپه , هما, کرکس ,‌دال ,‌شاهین , بحری , لیل ‌,‌ بوتیمار و حواصیل .
خزندگان : چند نوع افعی, مارآبی و لاک پشت .
 

 

کارکردهای اکولوژیکی و ارزشهای بی نظیر اکوسیستم هفتاد قله منطقه حفاظت شده هفتاد قله که نام خود را از کوه هفتاد قله واقع در این منطقه برگرفته است مجموعه ای از کارکردهای اکولوژیکی و ارزشهای بی نظیر اکوسیستم کوهستانی و دشتی را نمایان می سازد که در مجموعه شبکه مناطق تحت حفاظت کشور قرار دارد. به گزارش خبرنگار فارس از اراک، منطقه حفاظت شده هفتاد قله در استان مرکزی یکی از برگزیدگان شبکه مناطق حفاظت شده کشور است که در این گزارش سعی خواهیم کرد ارزشها و عناصر زیستی، توانمندیها، محدودیتها و سایر ویژگیهای آن را ارائه دهیم. قابلیت ها وظرفیتهای بالقوه طبیعی و فرهنگی منطقه حفاظت شده هفتاد قله از دیر باز مورد توجه ساکنین بومی و حاکمان بوده است. جاذبه های طبیعی و زیبایی های سحرانگیز این منطقه که دارای چشم اندازهای زیبا، تنوع و شگفتی جوامع گیاهی و مأمن انواع گوناگون پستانداران، پرندگان و خزندگان به ویژه پستانداران بزرگ علفخوار نظیر کل، بز، قوچ و میش بوده و در واقع یک موزه و آزمایشگاه طبیعی برای علاقه مندان به طبیعت و علوم و دانش می باشد. هر ساله گروهها و افراد بسیاری از علاقه مندان، ‌محققین و دانش پژوهان رشته های مختلف منابع طبیعی، محیط زیست، کشاورزی، علوم زمین و علوم جانوری از این منطقه بازدید و استفاده می نمایند.

 

همچنین در فصول مختلف سال بخصوص بهار و تابستان نیز چندین هزار نفر از اهالی شهرهای اطراف منطقه در گروههای دانشجویی، دانش آموزی، کوهنوردی، کارکنان ادارات و کارخانه ها و نیز خانواده های ساکن در شهرها و روستاهای اطراف به این منطقه وارد و ساعاتی را در طبیعت زیبای آن سپری می نمایند. شکار ورزشی نیز شکلی از اکوتوریسم و یکی از اهداف اولیه مدیریت منطقه حفاظت شده هفتاد قله به شمار می رود در چند سال اخیر براساس ضوابط و با صدور پروانه ویژه شکار در این منطقه صورت می گیرد که در طی همین سالها دهها شکارچی از کشورهای مختلف جهان از جمله اسپانیا، چک، قطر، ترکیه، برزیل، ایتالیا و… از طریق آژانسهای توریستی از این منطقه بازدید و نسبت به شکار مورد علاقه خود برابر مقررات اقدام نموده اند.

 

همچنین با توجه به ظرفیت و توان اکولوژیکی بالای منطقه هفتاد قله چنانچه در آن سرمایه گذاریهای لازم صورت پذیرد و نیروی انسانی و امکانات در جهت حفاظت بیشتر تأمین گردد و علاوه بر آن امکانات لازم برای جذب گردشگران داخلی و خارجی فراهم گردد، مطمئناً می تواند از لحاظ فرهنگی، اقتصادی،‌ اجتماعی نقش ارزنده و بسیار مؤثری در این منطقه ایفا نماید. منطقه هفتاد قله به دلیل شرایط خاص جغرافیایی و پوشش گیاهی انبوه و وفور جانوران وحشی قابل شکار همواره یکی از تفریحگاههای تاریخی ایران بوده و از زمانهای قدیم مورد توجه قرار گرفته است. منطقه هفتادقله در دوران قاجاریه، یکی از شکارگاههای سلاطین قاجار بوده و سنگ نوشته های باقی مانده در دیوارهای صخره ای دره چکاب، بیانگر شکار صدها قوچ و میش در یک روز می باشد. حدود 62 کتیبه در کوههای هفتاد قله حک گردیده است که تاریخ تعدادی از آنها به 400 سال قبل می رسد که در برخی نشانی از سرسبزی و وفور شکار منعکس شده است.

 

این منطقه که طی سالیان بسیار مورد تاخت و تاز شکارچیان و سودجویان بوده، علیرغم اینکه بخشهای وسیعی از آن به دلیل شکار بیش از حد و چرای بی رویه دام از لحاظ پوشش گیاهی و حیات بسیار آسیب دیده و فقیر شده بود در تاریخ 1349/9/17 به دلیل ویژگیهای طبیعی منطقه محدوده ای از آن شامل کوههای هفتاد قله، بره زرد و سیبک توسط سازمان شکاربانی و نظارت بر صید وقت منطقه شکار ممنوع اعلام گردیده و سپس در تاریخ 1353/5/23 با اضافه شدن نواحی و کوههای سله بهر، انجدان، لته در، سراب ازنا، برآفتاب کارچان توسط سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان منطقه حفاظت شده هفتاد قله تغییر نام یافت. از نظر وسعت و موفعیت جغرافیایی منطقه حفاظت شده هفتاد قله می توان گفت این منطقه حدود 2/7 درصد مساحت استان مرکزی را تشکیل می دهد و محدوده ایست به وسعت 81125 هکتار بین مدار 34 درجه و 18 دقیقه شرقی الی 33 درجه و 55 دقیقه عرض شمالی و 49 درجه و 57 دقیقه الی 50 درجه و 22 دقیقه طول واقع گردیده و محیط پیرامونی آن 140 کیلومتر است. این منطقه از نظر مکانی در فاصله 25 کیلومتری شرق اراک، 30 کیلومتری شمال خمین و 15 کیلومتری شمال غربی محلات و 35 کیلومتری شمال غربی دلیجان واقع شده و از لحاظ تقسیمات کشوری تابع شهرستانهای اراک و محلات می باشد. منطقه هفتاد قله از نظر وضعیت طبیعی از پیکره ای کوهستانی که در گستره ای از تپه ماهورها و دشتها قرار گرفته تشکیل شده است.

 

کوه هفتاد قله که بلندترین قله آن 2686 متر ارتفاع داشته و در جهت شمال غربی ـ جنوب شرقی امتداد دارد، مهمترین رشته کوه این منطقه می باشد. قلل و دره های این رشته کوه از با ارزشترین زیستگاههای حیات وحش منطقه است. از دیگر کوههای منطقه، کوه بر زرد، لته در، کوه قنقال با ارتفاع 2865 متر، سراب ازنا، برآفتاب کارچان و دم شیر و همچنین کوه برف شاه با ارتفاع 2993 متر که بلندترین قله منطقه می باشد. دره چکاب از بارزترین نواحی این منطقه است که از منتهی علیه شمال غربی منطقه دشتی شروع شده و مابین دو کوه برزرد و هفتاد قله تا نیمه های منطقه پیش می رود.

 

در انتهای دره چشمه دایمی وجود دارد که از زیر صخره های کوه می چکد و آب آن با حریان به سمت ابتدای دره، آب آبشخورهای حیات وحش را تأمین می نماید. این منطقه دارای پوشش گیاهی غنی و در انتهای دره نیز درختان کهنسال وجود دارد. درکوههای اطراف درختچه های بزرگ و کوچک وجود دارد که این مجموعه سبب شده بخشی از حیات وحش منطقه در این حوزه زیست نمایند. دره سیبک که در بین کوههای هفتاد قله و بر آفتاب آقایی قرار دارد شرایطی مانند دره چکاب را داراست که به دلیل داشتن چشمه ها و آبشخورها از ارزش بالایی در منطقه برخوردار است. دره لته در با چشم اندازهای بسیار زیبا و داشتن چشمه و آبشخور و آب و هوای مناسب از زیستگاههای ارزشمند هفتادقله است. از دیگر دره های معروف منطقه می توان از کوه سله بهر، کوه قنقال، کوه برف شاه، کوه چنا، کوه محمد باقر، کوه دم شیر، کوه لته در،‌کوه کارچان، کوه پهنه، کوه سیبک، کوه قادر، کوه خواب مانده، کوه تدارک، کوه برآفتاب آقایی،‌کوه برزرد و کوه هفتاد قله نام برد. دشت های این منطقه عبارتند از دشت سرخاب، هموار چال قدیر و قوچک،‌ هموار ابراهیم آباد و شانق و هموار کارچان که تا دهه قبل از زیستگاههای مهم آهوخیز کشور بوده است و پایین ترین نقطه منطقه، دشت شمالی منطقه است که ارتفاع آن 1677 متر برآورد شده است. بر اساس مطالعات اقلیمی در تقسیم بندی دومارتن، آب و هوای این منطقه از نوع نیمه خشک می باشد و از خصوصیات عمده این آب و هوا بارندگی مداوم در فصل زمستان، تابستانهای گرم و کم باران و وجود دو فصل مجزا (خشک و مرطوب) در طول سال است. در تقسیم بندی اقلیمی کوپن، این منطقه در تیپ اقلیمی معتدل سرد با تابستانهای گرم و خشک قرار دارد.

 

آب و هوای منطقه هفتاد قله، خصوصیات اقلیمی فلات مرکزی ایران با زمستانهای سرد و مرطوب و تابستانهای گرم و خشک را دارا می باشد. منابع تأمین آب حیات وحش منطقه هفتاد قله عمدتاً سنگابها و چشمه ها می باشند که البته سنگابها در اثر آب حاصل از بارندگی برای مدت زمان کوتاهی در شکافها و گودالهای کوچک سنگی بجا می مانند که عمر آنها کوتاه و موقتی می باشد ولی چشمه مهمترین و پایدارترین منبع آب منطقه است که با راه یافتن طبیعی آبهای زیرزمینی منطقه به سطح زمین به وجود می آیند و از منابع اصلی تأمین آب حیات وحش در منطقه محسوب می گردند. منطقه حفاظت شده هفتاد قله بین چهار شهر بزرگ اراک، خمین، محلات و دلیجان واقع شده است. نزدیکی این منطقه به مرکز استان و دیگر شهرها و همچنین وجود در کنار بزرگراه اراک ـ تهران موقعیتی استثنایی برای این منطقه فراهم آورده است تا ارزشهای آموزشی،‌ پژوهشی و تفرجگاهی خود را در تمام فصول به مردم این دیار عرضه نماید. علاوه بر شهرها، تعداد 20 روستا با جمعیتی حدود 16296 نفر در داخل و حاشیه منطقه به عنوان کانونهای زیستی قرار دارند که طی دودهه اخیر اغلب آنها در داخل و پیرامون منطقه توسعه و گسترش زیادی یافته اند. در بررسی فلور منطقه هفتادقله در سه دوره رویش کامل، 205 گونه از گیاهان نهاندانه شناسایی شده اند.

 

این گونه ها به 153 جنس از 41 خانواده تعلق دارند که 36 خانواده شامل 129 جنس و 175 گونه از گیاهان دولپه و 5 خانواده شامل 24 جنس و 30 گونه از تک لپه ایها می باشند. بیشترین تنوع گونه ای به ترتیب مربوط به خانواده های: کاسنی، نعناع، شب بو، گندمیان، چتریان پروانه آسا، میخک، گاوزبان، لاله، میمون و آلاله می باشند. گروهی از گونه های گیاهی منطقه حفاظت شده هفتادقله دارویی هستند که مهمترین آنها، شیرین بیان، سوسن بر، کاکوتی، مریم نخودی، شریر، شاتره، ریواس، آلاله، بومادران، درمنه صخره، شکرتیغال، ‌شنگ، خاکشی، منداب،‌ ازمک، چشم خروس دانه ریز، خوشک، چترگندمی، بذرالبنج، کمای ایرانی و شمدانی از جمله گیاهان داروئی و معطر شناخته شده این منطقه هستند. تنوع جانوری در این منطقه بسیار زیاد است مثل پستانداران، بی مهرگان، خزندگان و…. قسمت اعظم بی مهرگان منطقه را بندپایان، به ویژه حشرات تشکیل می دهند. در میان بندپایان گونه های چندی از عقرب ها، رطیل ها و عنکبوتیان یافت می گردد. راسته های مختلف از رده حشرات در منطقه یافت می شوند راست بالان، سخت بال پوشان، پروانگان، زنبوران، دوبالان و… دارای تنوع قابل توجهی می باشند. مهره داران منطقه حفاظت شده هفتاد قله شامل ماهیان، دوزیستان، خزندگان، پرندگان و پستانداران است. دوزیستان منطقه را گونه هایی از قورباغه ها و وزغ تشکیل می دهند که عمدتاُ در آبهای راکد اطراف روستاها و چشمه های منطقه یافت می شوند. شرایط اقلیمی خشک و پوشش گیاهی بوته ای منطقه هفتادقله محیطهای مناسبی برای زیست انواع خزندگان می باشند از راسته لاک پشتها یک گونه لاک پشت مهمیزدار در دشتها و دامنه های این منطقه زندگی می کند. راسته سوسمارها شامل 8 خانواده و 112 گونه در ایران هستند و به جز لوس مار و بزمجه بقیه نام فارسی ندارند و آنها را سوسمار یا مارمولک می نامند.

 

در ایران 502 گونه پرنده شناسایی شده که 71 گونه از 26 خانواده آن در منطقه هفتاد قله شناسایی شده که از نظر تعداد گونه 14/5% و از نظر خانواده 34/5% پرندگان ایران را تشکیل می دهند. به طور کلی 62% از پرندگان هفتادقله مهاجر و 38% از آنها بومی هستند که 14/5% از آنها مهاجر عبوری اند. بیشترین تنوع و تراکم پرندگان به ترتیب در نواحی دره لته در، دره چکاب و دره سیبک در منطقه هفتادقله می باشند. از بین پرندگان شکارگر در منطقه حفاظت شده،‌ دلیجه، عقاب طلایی و سارگپه بومی منطقه بوده و شاهین، هما، رطیل، ‌سنقر گندمی مهاجر می باشند. پستانداران این منطقه جانواران خون گرمی هستند که بیشترین سازگاری را با محیط های مختلف پیدا نموده اند. اصولاً هریک از پستانداران در محدوده طبیعی مشخصی زیست می نمایند که از نظر شرایط محیطی و طبیعی »تیپ پوشش گیاهی« پست و بلندیها، خاک، آب و هوا، میزان بارندگی، نور و غذا متناسب با خصوصیات فیزیولوژیکی و مورفولوژیکی آنها باشد. منطقه هفتادقله زیستگاه بسیار ارزشمند و مناسبی برای پستانداران بزرگ بومی ایران که در مناطق استپی مرکزی ایران زیست می نمایند می باشند.

 

برخی از گوشتخواران که از جایگاه اکولوژیکی والایی در رأس هرم غذایی برخوردارند در این منطقه زندگی می کنند که می توان از آنها همچون گرگ،‌ شغال، روباه، کفتار، گربه وحشی،‌ رودک و پلنگ را نام برد. همچنین پستانداران بزرگ علفخوار نیز از مهمترین حیات وحش منطقه هفتاد قله است که حیواناتی از قبیل کل و بز (پازن)، قوچ و میش، آهو و گراز آسان تر از سایر پستانداران دیده می شوند. کل و بز و قوچ و میش همواره نامشان با سنن و فرهنگ شکارچیان ایرانی عجین می باشند. هر چه از زیبائیها و تنوع طبیعت خدادادی که در این منطقه وجود دارد، بگوئیم باز هم کم است. زیبائیهای این منطقه گردشگران زیادی را به خود جلب می کند و می تواند از لحاظ جذب توریست خارجی نقش خوبی از لحاظ واردات ارزی به استان و کشور داشته باشد. شایان ذکر است عواملی از قبیل دام مازاد بر ظرفیت، جاده سازی، بوته کنی، تبدیل اراضی، خطوط انتقال نیرو، خطوط انتقال گاز، شکار غیر مجاز، چرای بی رویه دام، فعالیتهای نظامی و استقرار واحدهای تولیدی غیر مجاز منطقه حفاظت شده هفتاد قله را تهدید می کنند و علیرغم اینکه منطقه حفاظت شده هفتاد قله تحت نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست استان مرکزی اداره می گردد و با وجود اهمیت و ارزشهای بی شمار، آنگونه که شایسته آن است تحت مدیریت قرار ندارد و ضرورت دارد هرچه سریعتر طرح جامع مدیریت آن تهیه شود. خصوصاً اینکه این منطقه با وسعت قابل توجه، توپوگرافی ویژه و وجود شهرها و روستاهای اطراف آن و همچنین عوامل متعدد تهدید، در حال حاضرتنها با سه پاسگاه محیط بانی و تعداد اندکی محیطبان تحت کنترل قرار دارد.

 

 

تنوع جانوری منطقه حفاظت شده هفتاد قله

فون منطقه حفاظت شده هفتاد قله از لحاظ بی مهرگان مورد پژوهش و مطالعه قرار نگرفته است هر چند بی مهرگان زیادی در این منطقه به وضوح قابل رویت است . قسمت اعظم بی مهرگان منطقه را بند پایان ،بویژه حشرات تشکیل می

دهند .در میان بند پایان گونه های از عقربها ورطیلها دیده می شود.

فون مهره داران منطقه حفاظت شده هفتاد قله شامل ماهیان ،دو زیستان،خزندگان ،پرندگان و پستانداران است.

تاکنون هیچ مطالعه مستقلی در خصوص وضعیت ماهیان ،دوزیستان و خزندگان موجود دراین منطقه انجام نشده .دو زیستان منطقه را گونه هایی از قورباغه ها و وزغ ها تشکیل می دهند که در آبهای راکد و چشمه های موجوددر منطقه یافت می شوند.

خزندگان منطقه حفاظت شده هفتاد قله

شرایط اقلیمی خشک وپوشش گیاهی مننطقه محیط مناسبی برای زیست انواع خزندگان میباشد،از راسته لاکپشت ها یک گونه" لاکپشت مهمیزدار"در دشتها و دامنه های این منطقه زندگی میکند. راسته" سوسمارها" شامل 8 خانواده و 112 گونه در ایران هستند و بجز لوس مار و بزمجه بقیه نام فارسی ندارند و آنها را سوسمار یا مارمولک می نامند که از این راسته چند گونه در این منطقه وجود دارند.

راسته" مارها" در ایران از 7 خانواده که شامل 63 گونه خشکزی و 9 گونه دریایی

تشکیل شده است در این منطقه تا کنون هیچ مطالعه ای در باره مارها انجام نشده اما برخی از مارها در منطقه شناسایی شده که عبارتند ازمارهای قیطانی(غیر سمی) ،

شتری(غیر سمی) ، گورخری(غیر سمی) ، تیرک مار(غیر سمی) ، افعی سوسن(نیمه سمی) ، افعی پلنگی(نیمه سمی) ، تیر مار(نیمه سمی) ، مارجعفری(سمی) ، گرزه مار یا افعی ایران (سمی).

پرندگان منطقه حفاظت شده هفتاد قله

از 502 گونه پرنده شناسایی شده در ایران 72 گونه در این منطقه شناسایی

شده اند. بدلیل نز دیکی منطقه با تالاب میقان و دارا بودن عوامل اصلی نیازهای

زیستی پرندگان همواره این منطقه پذیرای پرندگان مهاجرو جوجه آور بوده که علاوه بر پرندگان بومی جمعیت بسیاری از پرندگان مهاجر در فصل بهار و پاییز
در خود جای میدهد که نام برخی از آنها عبارتست از : عقاب طلایی ، دلیجه ،

هما ، شاهین ، سار گپه ، جغد کوچک گونه هایی از خانواده چکاوک و چلچله

سینه سرخ ، بلبل ،سهره ،هدهد ، دارکوب ، گونه هایی از خانواده کلاغها،

کبک ، تیهو ، بلدر چین و کبوتر جنگلی .

پستانداران منطقه حفاظت شده هفتاد قله

تاکنون 4000 گونه از 20 راسته پستانداران در جهان شناسایی شده که در ایران بالغ بر 160 گونه از 10 راسته وجود دارد . پستانداران منطقه هفتاد قله اگر چه از گونه های استثنایی محسوب نمی شوند ولی زیستگاه بسیار ارزشمندی را در اختیار دارند که برای زندگی پستانداران بزرگ و بومی ایران که در مناطق استپی مرکز ایران زیست می نمایند بسیار مناسب است. برخی از گوشتخواران

که از جایگاه والایی در راس هرم غذایی بر خوردارند و همچنین پستانداران بزرگ علفخوار از مهمترین بخش حیات وحشی هستند که در این منطقه زندگی می کنند . بطور کلی پستاندارانی که در این منطقه زندگی میکنند عبارتند از :

گرگ ، شغال ، روباه ، کفتار ، گربه وحشی ، پلنگ ، گورکن ، خرگوش ، خارپشت ، تشی(جوجه تیغی) ، گراز ، آهو ، کل و بز ، قوچ و میش .از میان

جانوران فوق کل و بز و گراز و آهو آسان تر از سایرین دیده میشوند.

لازم به ذکر است در گذشته نه چندان دور" یوزپلنگ و کاراکال" نیز در این منطقه می زیسته اند که متاسفانه بعلت برخی عوامل مثل شکار بی رویه و… از بین رفته اند.

 

برای مشاهده نقشه هوایی منطقه کلیک کنید.