پارک ملی لار

نام انگلیسی:  Lar national park     نام فارسی :  پارک ملی لار

منطقه حفاظت شده لار بین استان های تهران و مازندران و در موقعیت N3554 عرض شمالی و E5133 طول شرقی واقع شده است. مساحت آن در حدود 31000هکتار می باشد. منطقه لار با وسعتی حدود ۷۳۵۰۰ هکتار در دامنه جنوبی رشته کوههای البرز قرار دارد که در سال ۵۴ به پارک ملی تبدیل شد و و از سال ۶۱ طبق مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست به عنوان منطقه حفاظت شده اداره می شود و از سال 70 بعضی از مناطق آن برای شکار و تیراندازی ممنوع اعلام گردید. دریاچه 20 کیلومتری لار یکی از مراکز تفریحی این منطقه است.

این دره در70 کیلومتری شمال شرقی تهران واقع شده است و از قسمت شمال به کوه های نور، از غرب به خاتون بارگاه و گرمابدر، از قسمت جنوب به لواسانات و از قسمت شرق به کوه دماوند و پلور محدود می شود.راه های اصلی ورود به منطقه از مسیر جاده تهران ـ آمل (هراز) پس از ورود به پلور از طریق سه راهی لار به پست ورودی محیط بانی دلیچای می رسد و از طریق جاجرود یا گلندوک می توان وارد جاده سد لتیان شد. پس از گذشتن از گردنه ایرا به پست محیط بانی قوش خانه و سپس کمر دشت رسید. همچنین جاده رودهن به ایرا نیز به ورودی قوش خانه منتهی می شود.به دلیل کوه ها و ارتفاعات فراوان اطراف این منطقه و وضعیت جوی نامتغیر از ناحیه خزر بارندگی و نزولات جوی را در این منطقه شاهد هستیم که عمدتا به صورت برف مشاهده می شود. منطقه حفاظت شده لار دارای دو اکوسیستم کوهستانی و آبی است. این منطقه دارای انواع گونه های گیاهی و جانوری است که در این میان ماهی قزل آلای خالدار که از نادرترین گونه های آبزی جهان است بر اهمیت این پارک افزوده است. این پارک دارای چشم اندازهای بسیار زیبایی است. چشمه ها و رودخانه های پرآب زیستگاه های امن در دوسوی این دره زیبا طراوت و جذابیت آنرا دوچندان کرده است.

پوشش گیاهی این منطقه به علت چرای بی رویه تغییراتی در آن صورت گرفته ولی به طور کلی پوشش گیاهی آن علفزار است که شامل گنسیان، بوته زارها ، پوشش های آلپی, و شقایق وحشی است این دره دارای گیاهان صنعتی و دارویی و غذایی است که از میان آنها می توان به قارچ، کاسنی، گلپر، آویشن, شیرین بیان، باریجه، چای کوهی، بار هنگ و شنگ … اشاره کرد.

از لحاظ حیات وحش جانوری به دلیل موقعیت ویژه کوهستانی و آبی دارای گونه های متفاوتی است.

پرندگان این منطقه که جمعاً یکصدگونه است شامل: کبک، عقاب، سارگپه، درنا، فلامینگو، دلیجه ,‌کبک دری و‌ … را نام برد. عقاب طلایی، گونه ای بی همتا تنها در این حوزه از ایران زیست می کند و بومی این منطقه است.

پستانداران این منطقه شامل کل و بز، قوچ ، خرگوش، سمور, میش البرز مرکزی, خرس قهوه ای ,‌پلنگ , گرگ, روباه ‌, گراز و گربه وحشی و … است. در این دره به علت داشتن زیستگاه امن و مناسب، پستاندارانی چون کل و بز رشد خوبی در این سال ها داشته اند.

دوزیستان و خزندگان این منطقه شامل: افعی, افعی دماوندی، افعی البرزی, مار، مارمولک، بز مجه, لاک پشت، قورباغه.

آبزیان: ماهی قزل آلای خال قرمز.

از این منطقه به علت وجود پوشش گیاهی مرتعی و همچنین تنوع زیاد گیاهان و گل‌ها جهت زنبورداری نیز استفاده می گرددکه این کار از اوایل خرداد شروع و تا اواخر شهریور همان سال ادامه دارد.از این منطقه به علت وجود ارزش ها و جاذبه های طبیعی و چشم اندازهای زیبا به عنوان یک منطقه اکوتوریستی و تحقیقاتی و جهت پژوهش و آموزش نیز استفاده می گردد که به علت وجود تنوع بسیار در میان گونه های گیاهی و جانوری مورد توجه مردم و دوستداران طبیعت قرارگرفته است. این منطقه به علت وجود کوه ها و دریاچه لار باعث شده مورد توجه بسیاری از کوهنوردان و صیادان صید ورزشی ماهی قرار بگیرد. این دره با داشتن هوای پاک و دل انگیز خود در روزهای تعطیل اکثر مردم را به طرف خود جذب می نماید.

دوستداران ورزش ماهیگیری هر هفته برای صیدماهی به این دره می آیند. فصل مجاز صیدماهی معمولاً از اول خردادماه هر سال آغاز و تا شهریور ادامه می یابد. دوستداران این ورزش با کسب پروانه ویژه صیدروزانه که در واحدهای محیط زیست قوشخانه، پلور و دلیچای صادر می شود، می توانند به صید ماهی بپردازند. اولین مسابقه ماهیگیری بعد از انقلاب در سال ۷۰ در دریاچه سد لار برپا شد و از سال ۷۳ همه ساله این مسابقات برگزار شده است.

به علت ویژگی های خاص و تنوع گونه های گیاهی و جانوری، حفظ و حراست از این منطقه ضروری است و باید به گونه ای از آن استفاده شود تا بهره وری از آن نیز امکانپذیر باشد.

آبشار لار یکی دیگر از جاذبه های ناحیه لار، آبشار آن است که در محلی در نزدیکی روستای وانا واقع شده است.

سد لار سد لار در استان مازندران و در 75 کیلومتری شمال شرق تهران و 100 کیلومتری شهر آمل بین کوه های البرز زیر قله دماوند در ارتفاع 2531 متری از سطح دریا احداث گردیده. کارهای تحقیقاتی و اکتشافی سد در سال 1330شمسی آغاز گردیده و پس از تایید و تصویب فازهای مطالعاتی اجرای سد در سال 1353آغاز شد. ساختمان این سد بر روی رودخانه لار در موقعیت 52درجه طول شرقی و 53-35 درجه عرض شمالی شروع و در سال 1361 خاتمه و به مرحله بهره برداری رسید.

ویژگی های فنی سد مخزنی لار
نوع سد خاکی با هسته رسی است ارتفاع از پی 105متر، ارتفاع از بستر رودخانه 107متر، طول تاج 1150متر، گنجایش کل مخزن 960میلیون متر مکعب، گنجایش مفید مخزن 860میلیون متر مکعب، مساحت دریاچه در ارتفاع 2531متر برابر 29 کیلومتر مربع، نوع سرریزها: سرریز اضطراری ساحل چپ با ظرفیت 980 متر مکعب در ثانیه، سرریز کلاسیک ساحل راست با ظرفیت120 متر مکعب در ثانیه می باشد.این سد بر اساس اهداف:

1- تامین آب اراضی کشاورزی استان مازندران(آمل و بابل)
2- تولید برق آبی برای کمک به شبکه سراسری با استفاده از پتانسیل نیروی آب با اختلاف ارتفاع 750 متر توسط تونل آب بر لار- کلان
3- تامین قسمتی از نیاز آب شرب تهران احداث گردیده است. که برای نیل به اهداف فوق تونل های آب رسانی به طول 1101 متر با قطر 5 متر و حداکثر ظرفیت 140 متر مکعب در ثانیه ساخته شده و تونل آب رسانی دیگری با حداکثر ظرفیت 5/18 متر مکعب در ثانیه آب مورد نیاز نیروگاه کلان را انتقال می دهد.

که در سال 1359 آبگیری سد آغاز شد با افزایش ارتفاع آب در مخزن متاسفانه حفره بزرگی در بدنه سد به وجود آمد. در بررسی ها نشان داد که توده سنگ های آهکی موجود در سراب سد باعث فرار آب از مخزن شده و این امر با افزایش دبی چشمه های هراز در پایاب سد باثبات رسیده است. همچنین بررسی ها نشان داد که غارهای عمیق و حجیمی در امتداد گسل های موجود در منطقه و در زیر سد وجود دارند که برای آب بندی آنها تزریق سیمان انجام می گیرد. به همین علت بهره برداری از سد مذکور به عنوان یک سد مخزنی انجام نمی گیرد و در حدود امکانات قسمتی از جریان آب مورد استفاده اراضی کشاورزی مازندران و بخشی دیگر مورد استفاده شرب تهران قرار می گیرد.

سر شاخه اصلی تغذیه کننده دریاچه سد لار عبارتند از:
1- قزل دره: با چهار شاخه فرعی کمردشت، آلارم، خشک رود، سیاه پلاس با توجه به دوره یخ بندان حدودا" 6 ماهه (از آبان تا فروردین) و برودت زیاد منطقه تا منهای 37 درجه سانتی گراد دستگاه ها قادر به ثبت تغییرات سطح آب در طول دوره نیستند(ارتفاع ایستگاه 2495 متر و حداکثر ارتفاع آب دریا 2531 متر است به همین علت گاهی زیر آب می رود)

2- سفید آب یا آب سفید: از ضلع جنوبی کوه های نور سرچشمه می گیرد و دبی آن در اوایل پاییز به 300 لیتر در ثانیه می رسد که لایه ای از آهک بستر و کنار رودخانه را می پوشاند حداکثر دبی در زمان سیلاب 15 متر بر ثانیه است و رتبه آخر را نسبت به دو شاخه دیگر دارد.(ایستگاه سفید آب سال 63 تاسیس شد ارتفاع آن 2560متر )

3- دلیچای که از قله دماوند و والا رود سرچشمه می گیرد بستر آن سنگی و سیلاب های آن با تاخیر 15 تا 30 روزه نسبت به حوزه های دیگر شروع می شود(ذوب برف های قله علت آن است)دسترسی به این ایستگاه از سایر ایستگاه ها آسانتر و نزدیکتر است(ارتفاع 2530)

با وجود آن که امامنک و چهل چشمه مساحتی بالغ بر 43 کیلومتر مربع دارند اما به علت واقع شدن در ساحل راست دریاچه و عدم دسترسی به آن جز از طریق قایق اندازه گیری دیگری از آن به عمل نمی آید و دبی آن 3٪ تا 4٪ متر مکعب در ثانیه است .

متوسط ورودی 25 ساله در محل سد به داخل دریاچه از طریق سه شاخه 420 میلیون متر مکعب است. حوزه آبریز سد لار 72کیلومتر مربع گزارش شده که سهم هریک از حوزه ها عبارت است از :
الف) قزل دره 416 کیلومتر مربع
ب) دلیچای 5/206 کیلومتر مربع
ه) سفید آب 1/54 کیلومتر مربع
ی) دشت امامنک 4/43 کیلومتر مربع

سهم هر یک از رودخانه ها با محاسبه دبی اندازه گیری شده :
1-قزل دره 60٪ با جریان سالیانه 252 میلیون متر مکعب
2-دلیچای 27٪ با جریان سالیانه 113 میلیون متر مکعب
3-سفید آب 8٪ با جریان سالیانه 34 میلیون متر مکعب
4- امامنک 5٪ با جریان سالیانه 20 میلیون متر مکعب
 

در مجموع ورودی آب در چهار ماهه اول سال به ویزه اردیبهشت ماه از همه بیشتر است.
خروجی های سد با احتساب چشمه های نشتی به ترتیب زیر است :
1-خروجی از دریچه مازندران و شیرهای تخلیه
2-خروجی از دریچه کلان
3-خروجی از چشمه های نشتی الف) چشمه های گلوگاه ب) چشمه های هراز

درجه حرارت و بارش
درجه حرارت مهمترین عامل در تبخیر آب سد که روزانه اندازه گیری می شود متوسط درجه حرارت سالانه 5/2 درجه سانتیگراد است که در فصل زمستان تا منهای 37 درجه و در تابستان تا مثبت 31 درجه تغییر می کند. سرد ترین ماه های سال دی و بهمن و گرمترین ماه ها تیر و مرداد با اختلاف دمای 67 درجه سانتی گراد می باشد. در پاییز و زمستان و اوایل بهار اندازه گیری ارتفاع برف و آب انجام می شود. متوسط بارش 13 ساله سد لار معادل 553 میلی لیتر است. اگرچه متوسط 46 ساله آن 595 میلیمتر و کمی بیشتر از آمار فوق می باشد. بیشترین ریزش های جوی مربوط به ماه اسفند با متوسط ماهانه 13 ساله 95 میلی متر و کمترین آن مربوط به شهریور ماه با متوسط ماهانه 13 ساله 5/14 میلیمتر است .

موقیت جغرافیایی و را‌ه‌ها
راه‌های اصلی ورود به پارک ملی لار از مسیر جاده تهران – آمل پس از ورود به پلور از طریق سه راهی لار که به پست ورودی واحد محیط زیست دلیچای می‌رسد بوده ، و از طریق جاجرود یا گلندرک می توان وارد جاده سد لتیان شد و پس از گذشتن از گردنه ایرا به ورودی محیط ‌بانی قوش خانه و سپس کمر دشت رسید. همچنین جاده رودهن به ایرا نیز به قوش‌خانه منتهی می‌شود.

تاریخچه
قدمت تاریخی دره لار به قرون اولیه اسلام می‌رسد و در چند سده اخیر به سبب داشتن آب و سبزه خوب مورد توجه خاص بوده است که از ۲۷ سال پیش این منطقه با وسعت ۷۳۵۰۰ هکتار به پارک ملی تبدیل شد، در سال ۱۳۵۷ پاره‌ای تغییرات در حد و حدود منطقه داده شده و از سال ۱۳۶۱ برابر مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست به منطقه حفاظت شده تبدیل و در سال گذشته نیز منطقه مذکور مجدداً طبق مصوبه شماره ۱۹۷ مورخ ۲۵/۷/۱۳۸۰ شورای عالی حفاظت محیط زیست به پارک ملی ارتقا یافت و قسمت‌های گسترده‌ای از حوزه آبخیز لار نیز با مصوبه قانونی به عنوان منطقه شکار و تیراندازی ممنوع اعلام شده است.

در سال ۱۳۵۹ با اتمام ساخت سد لار در پارک ملی لار قسمت اعظم اراضی و مراتع دره لار در محدوده آبی دریاچه سد قرار گرفت که از مرتفع ترین دریاچه‌های انسان ساز می باشد. چرای بی‌رویه و مفرط دام طی سال‌های گذشته ایجاد راه های ارتباطی بدون بررسی و ارزیابی و فعالیت‌های دیگر بدون در نظر گرفتن ظرفیت موجود موجب آلودگی محیط، تخریب مراتع و فرسایش خاک و گاه خسارات جبران ناپذیری شده است.

تاریخ تاسیس منطقه از ابتدا تا کنون
در سال 1336 رودخانه های لار و هراز از طرف سازمان شکاربانی و نظارت بر صید تحت حفاظت قرار گرفت. سپس در سال 1354 با وسعتی حدود 73500 هکتار به پارک ملی تبدیل شده و در سال 57 پس از پیروزی انقلاب اسلامی تغییراتی در حد  و حدود  منطقه داده  شده و طبق مصوبه شورایعالی حفاظت محیط زیست بعنوان منطقه حفاظت شده با وسعتی حدود28000 هکتار تحت مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست استان قرار گرفت و قسمت های گسترده ای از حوزه آبخیز لار با مصوبه شورایعالی حفاظت محیط زیست در سال 1370 بعنوان منطقه شکار ممنوع معرفی گردید  در سال 1380 منطقه حفاظت شده با مصوبه شورایعالی حفاظت محیط زیست به پارک ملی ارتقاء پیدا کرد. منطقه شکار ممنوع لار در سال 1384 به مدت 5 سال به عنوان منطقه شکار ممنوع اعلام گردید .

پوشش گیاهی

مجموعا در منطقه حدود 400 گونه گیاهی شناسایی شده است که متعلق به 48 تیره میباشند. از این تعداد قریب به 338 گونه گیاهان دائمی وچند ساله هستند. از گونه های گیاهی موجود قریب به 35 گونه آن انحصاری ایران است.
برخی از گونه های گیاهی منطقه شامل خیارک ، زرشک ، بابونه بومادران ،کاسنی  ، شکرتیغال ، شنگ ، خاکشیر، ارس،گون ، مریم گلی ، آویشن می باشد.

وضعیت عمومی اقتصادی و اجتماعی
محدوده پارک ملی لار فاقد نقاط مسکونی دائمی (شهر و روستا) بوده و در حاشیه و حریم آن نیز نقاط شهری و روستایی وجود ندارد، اما این یکی از زیست بومهای مهم عشایری است، که عشایر دوره ییلاقی خود را در آن سپری می‌کنند.
بهره‌برداران شامل دوگروه عمده هستند. گروه اول ارگانهای دولتی و گروه دوم نیز بخش خصوصی یعنی عشایر یا دامداران کوچنده و زنبورداران هستند.

تعارضات مهم منطقه
ورود 2 تا 3 برابر دام مازاد به مراتع پارک ملی و منطقه شکار ممنوع لار فشار بسیار زیادی را به توان احیا و تجدید پذیری گونه های مرتعی و همچنین سلب امنیت روانی حیات وحش وارد ساخته است.
در مواردی  ساخت و ساز های غیر مجاز و فنس کشی های صورت گرفته توسط عشایر پیرامون اراضی مستثنیات از دیگر تعارضات موجود در منطقه می باشد.