وجه تسمیه ی اشکذر
در تاریخ جدید یزد آمده است که بنای اشکذر به دست اشکین زال (اشک بن زال) که از ملوک الطوایف زمان اشکانیان بوده ، بنیانگذاری شده است که اهالی نیز این موضوع را تایید می کنند و لذا پیشوند « اشک» دقبقا به همین علت می باشد در مورد پسوند « ذر» به دلیل نبودن منبع تاریخی اطلاع دقیقی در دست نیست ، ولی به گفته ی اهالی اشک بن زال زنی داشته به نام « آذر» که به گفته ی آنها پسوند « ذر» مخفف همان نام آذر در لهجه ی بومب بوده است.نویسندگان کتب تاربخی ، بنای اولیه ی شهر اشکذر را از زمان اشکانیان می دانند . احمد بن حسن بن علی کاتب یزدی ، مولف کتاب تاریخ جدید یزد می نویسد : « در زمان اشکانیان ، اشک بن زال (اشکین زال) که از ملوک الطوایف بود ، اشکذر را او ساخت » با این توضیح ، اشکذر در زمان اشکانیان به وجود آمده است و قدمت آن به حدود 2000 هزار سال می رسد. عده ای اشکذر را خیلی قدیمی ترمی دانستند و معتقدند که بنای اولیه ی اشکذر به علت حمله ی شنهای روان در زیر خاک مدفون گشته است . بنای موجود اشکذر ، با احداث قنات کویر به دست اشک بن زال که منشا آن در نزدیکی صفاییه کنونی در یزد است ، آغاز و شروع به رشد نموده است و مردم در کمال خوشی و آبادانی به کشاورزی می پرداخته اند . این قنات از زمان احداث حدود 120 قفیز آب داشته و اراضی بسیاری را به زیر کشت می برده است.
آب و هوای اشکذر
این منطقه فاقد کوهستان و در نتیجه دارای آب و هوای صحرایی با طوفان های توام با شن و ماسه می باشد . تپه های هلالی شکل که یکی از پدیده های فرسایش بادی است در تمام مناطق مشاهده می گردد به همین علت از زمان های بسیار قدیم برای مصون بودن روستاها از طوفان های کویری ، خانه ها و اماکن اصلی ده به صورت متمرکز و مزارع و باغات ، مساکن را محاصره کرده اند .
ویژگیهای طبیعى
شهرستان اشکذر شبیه مثلثى است که یک رأس آن متوجه جنوب است و در ضلع شمالى آن شهرستان اردکان، در ضلع شرقى آن بخش مرکزی و در ضلع غربى آن نیز بخش خضرآباد همین شهرستان قرار گرفته است و با مساحت 45 کیلومتر مربع در 20 کیلومتری شمال غربی شهرستان یزد قرار گرفته است و جمعاً 134 آبادی در خود جای داده است ؛ شهرستان اشکذر در دشت یزد – اردکان واقع شده است . در سراسر این دشت برخانهای (تپه‌های شنى هلالى شکل) متعدد که حاصل فرسایش بادی است، به چشم مى‌خورد. گفته مى‌شود که منشأ این شنهای روان ناحیه ندوشن و باتلاق گاوخونى است. به‌طور کلى این ناحیه دارای ویژگیهای آب و هوای صحرایى است. میانگین حداکثر و حداقل دما طى یک دوره کوتاه مدت 6 ساله (1357-1363ش) به ترتیب حدود 28 و 10 درجه سانتى‌گراد برآورد شده است. میانگین بارش سالانه طى همان سالها 68 میلى‌متر بوده است. شهر اشکذر فاقد رودخانه دائمى است و تنها، رودخانه رحمت‌آباد که از ارتفاعات خونزا در شمال باختر یزد سرچشمه مى‌گیرد، در فصل بارندگى دارای جریان آب است .
بروز طوفانهای شن و ماسه و فرسایش بادی حاصل از آن از ویژگیهای این ناحیه است که همراه دیگر عوامل نامساعد طبیعى از جمله کمى ریزشهای جوی و کاهش تدریجى منابع آب زیرزمینى، موجب فقدان پوشش گیاهى شده است. در این دشت جانورانى مانند آهو، روباه، خرگوش و گونه‌هایى از پرندگان مانند کبوتر و تیهو وجود دارند.
شهرستان اشکذر در اواسط نیمه نخست سده حاضر از بخشهای یازده‌گانه شهرستان یزد به‌شمار مى‌رفته، و 22452نفر را در خود جای مى‌داده است. با تغییراتى در حدود سیاسى – اداری کشور، اشکذر هم‌اکنون به عنوان یک شهرستان در استان یزد است و از 134 آبادی آن، 26 آبادی دارای سکنه و 108 آبادی خالى از سکنه شده که خود گویای افزایش مهاجرت روستاییان به شهرهای بزرگ است . بر مبنای آخرین سرشماری عمومى نفوس و مسکن،29177نفر ( 6277خانوار) در این بخش سکنى دارند که15401تن از آنان مرد و 13776تن زن بوده‌اند. بدین‌سان در مقابل هر 100 زن، 111 مرد در این بخش وجود داشته است .
ویژگیهای اقتصادی
فعالیت اقتصادی ساکنان اشکذر و دهستان رستاق ، در رشته کشاورزی، صنایع‌دستى، پیشه‌وری و کارگری است. با وجود مشکلات دسترسى به منابع، کشاورزی مهم‌ترین فعالیت مردم ناحیه به‌شمار مى‌رود. درگذشته بیش از 50 قنات، آب موردنیاز کشت را فراهم مى‌کرده‌اند که در ایجاد و توسعه ی روستاها نقش مهمى داشته‌اند. با حفر چاههای عمیق و نیمه‌عمیق متعدد و بهره‌برداری بى‌رویه از آنها و همچنین کمى بارش، به‌تدریج بسیاری از قنات ها خشک و بدون استفاده مانده‌اند. آمار موجود نشان مى‌دهد که در 1358ش، از 22 قنات موجود دربخش اشکذر همگى خشک بوده‌اند، در عوض در همان سال از 37 چاه عمیق و 29 چاه نیمه‌عمیق در این نواحى بهره‌برداری مى‌شده است. خشک شدن قناتها، خود عاملى برای مهاجرت روستاییان به شهرها بوده است. این مهاجران اغلب در شهرهای قم، تهران، سبزوار و مشهد سکنى گزیده‌اند. عده‌ای نیز در جست و جوی کار به کشورهای حاشیه ی خلیج‌فارس رفته‌اند.
در اشکذر از دیرباز برای اندازه‌گیری آب از واحدی محلى به نام جرّه یا جرعه – معادل 12 دقیقه آب – و برای اندازه‌گیری زمین از مقیاسى به‌نام قفیز استفاده مى‌شده است.
فرآورده‌های کشاورزی اشکذر به‌طور عمده عبارتند از گندم و جو، نباتات علوفه‌ای، دانه‌های روغنى، حبوبات و پیاز که در کنار آنها نباتات جالیزی، انار، پسته، گوجه‌فرنگى و سیب درختى نیز به عمل مى‌آید و اخیراً به علت مساعد بودن زمین، تولید پسته رو به افزایش گذاشته است. چرخاب یکى از نواحى مساعد کشاورزی بخش اشکذر به‌شمار مى‌آید که به‌سبب برخورداری از آب فراوان و خاک حاصل‌خیز در تولید محصولات کشاورزی و جالیزی اهمیت دارد. به‌طور کلى برخى از فرآورده‌های کشاورزی بخش اشکذر به نواحى دیگر استان و نیز سایر استانها صادر مى‌شود . در سالهای اخیر، دولت برای تثبیت شنهای روان در این منطقه اقدام به کشت نهال های ویژه ی نواحى کویری مانند تاغ و گز و اسکنبیل کرده است و این خود افزون بر جلوگیری از فرسایش بادی و محافظت از روستاها، در مساعد نمودن نسبى آب و هوای منطقه مؤثر بوده است.
پرورش دام و طیور در کنار زراعت از دیگر فعالیتهای اقتصادی مردم این نواحى است.
ویژگیهای طبیعى این بخش نیز سبب توسعه صنایع‌دستى، به‌ویژه قالى‌بافى به عنوان کمک درآمد خانوارهای ساکن دهستان رستاق است، به گونه‌ای که کارگاههای نساجى قدیمى (شَعْربافى) به‌تدریج به کارگاههای صنعتى بدل شده است. هم‌اکنون، از کارگاههای متعدد قالى‌بافى،گلیم‌بافى،ریسندگى‌و بافندگى‌الیاف‌و تولیدپارچه‌بهره‌برداری مى‌شود. علاوه بر صنایع نساجى، کارگاههای رنگ‌سازی، فیلترسازی، اتاق و تانکرسازی، موزائیک‌سازی، آجر پزی، سنگ‌بری، مواد پلاستیکى و کفش‌دوزی نیز در این بخش فعالیت دارند. از دیگر تولیدات مهم اشکذر، آجر است که در کارخانه‌ای واقع در سرچشمه تولید مى‌شود؛ همچنین از معدن سنگ گچ واقع در نزدیکى روستای عصرآباد به نحو مطلوبى بهره‌برداری مى‌شود .
ویژگیهای فرهنگى
مجموعه‌ای از شرایط طبیعى، اقتصادی و فرهنگى موجب علاقه‌مندی ساکنان اشکذر به تحصیل علم بوده است؛ به‌گونه‌ای که هم‌اکنون75 دبستان، 27 مدرسه راهنمایى، 10 دبیرستان و یک مدرسه فنى و حرفه‌ای در آنجا وجود دارد. عده‌ای نیز برای فراگیری علوم اسلامى راهى مدارس علوم دینى دیگر نواحى به‌ویژه شهر قم مى‌شوند .
ساکنان اشکذر، به‌طور عمده مسلمان و شیعه هستند . علاوه بر اماکن متعدد مذهبى مسلمانان، یک آتشکده به‌نام «درب مهر»، متعلق به زرتشتیان، در روستای الله‌آباد دایر است.
آثار باستانی ( گالری)
1)اسفنجریه ی اشکذر (اسفنجرد) 2)مسجد جامع اشکذر (مربوط به دوره ی صفوی) 3)آسیاب آبی اشکذر (مربوط به قرن هشتم ه.ق) 4)مسجد حاجی رجبعلی اشکذر 5)قلعه ی قدیمی اشکذر 6)مسجد ریگ رضوانشهر 7)باغ وزیر حجت آباد 8)بادگیر عصرآباد 9)گنبد تاج در روستای ابراهیم‌آباد 10)قلعه و خندقى در روستای عزآباد 11)خانقاه و آرامگاه سلطان محمودشاه
12)امامزاده سیدحسین در روستای بندرآباد 13)ویرانه‌های شهر کهنه در مجومرد
درباره ی شهر تاریخی اشکذر
این شهر مرکز بخش اشکذر در 22 کیلومتری شمال یزد و در 8 کیلومتری باختر جاده یزداردکان واقع شده است. طول جغرافیایى آن 54 و 13 و عرض جغرافیایى آن 32 و ارتفاع آن از سطح دریا 1175متر است .
برخى منابع تاریخى یزد، زمان برپایى اشکذر را به دوره ملوک الطوایف‌ِ پارتى و به اشک، پسر زال نسبت داده‌اند . بعید نیست که این نسبت به سبب شباهت اسمى بوده باشد . ولى به‌طور قطع، اشکذر در دوره اسلامى در ابتدای سده 8ق وجود داشته است، چه بناهایى متعدد مربوط به آن دوره در این شهر برپا بوده است. نخستین آنها خانقاهى بوده که شیخى صاحب کرامت، به‌نام شیخ تقى‌الدین دادا آن را ساخته بوده است. دیگری خانقاهى است منسوب به امیر رکن‌الدین محمد قاضى (د 732ق) از اعیان یزد. در این مکانها نیازمندان اطعام مى‌شده‌اند. بسیاری از املاک و قناتهای اشکذر نیز به‌صورت وقف اداره مى‌شده، و عایدات حاصل از آنها به مصرف درماندگان و نیازمندان مى‌رسیده است .
اشکذر در اواسط نیمه نخست سده حاضر قصبه مرکز بخش اشکذرِ شهرستان یزد به‌شمار مى‌آمده، و 2943نفر جمعیت داشته است . در نخستین سرشماری عمومى جمعیت کشور در 1335ش، جمعیت شهر اشکذر 2220برآورد شده است . سرشماری های مربوط به سالهای 1355 و 1365ش جمعیت شهر را به ترتیب 1776و 9637نفر گزارش کرده‌اند و آخرین سرشماری جمعیت در 1370ش، گویای جمعیتى معادل با 10558نفر (2236خانوار) در شهر اشکذر است. بدین‌سان درصد رشد جمعیت بین سالهای 1355 تا 1365ش، 1/5% و بین سالهای 1365 تا 1370ش 9/2% بوده است. جمعیت فعلى شهر در مساحتى بالغ بر 1/18 کم 2 به سر مى‌برند. آمار موجود نشان مى‌دهد که در میان افراد 6 ساله و بالاتر ساکن در اشکذر 4/67% با سواد بوده‌اند که این نسبت در بین مردان 6/74% و در بین زنان 3/59% بوده است.
ساکنان شهر در گروههای عمده زیر دارای فعالیت اقتصادی هستند: 8/17% در کشاورزی و دامپروری و 9/23% در صنعت، 8/23% در ساختمان و بقیه در سایر گروههای عمده اشتغال داشته‌اند. در کنار فعالیتهای عمده اقتصادی، صنایع‌دستى از قبیل فرش‌بافى، زیلو بافى، پارچه‌بافى و یک کارخانه جوراب‌بافى در این شهر دایر است .
براساس آخرین سرشماری عمومى نفوس و مسکن شهرستان یزد از خانوارهای معمولى ساکن این شهر، 6/97% از برق و 7/96% از آب لوله‌کشى و 7% از تلفن در محل سکونت خود استفاده مى‌کنند. آب آشامیدنى 8/97% از خانوارهای شهر از مخزن عمومى تأمین مى‌شود. سوخت عمده مصرفى برای پخت و پز در 8/88% از خانوارهای معمولى ساکن، گاز و در 3/7% نفت سفید بوده است. سوخت عمده مصرفى برای ایجاد گرما در محل زندگى 5/95% از خانوارها نیز نفت سفید بوده است.
آثار کهن برجای مانده در اشکذر از این قرار است: یک آسیاب کهن که سقف آن گنبدی شکل است و برای ساخت آن از آجر استفاده شده، و سقف‌بندی و آجرکاری و نقشهای‌هندسى آن‌درخور توجه‌است؛ مسجد جامع اشکذر که مربوط به سده 9ق است؛ ویرانه‌های اسفنجرد و یک قلعه کهن که گفته مى‌شود قدمت آن به هزار سال پیش مى‌رسد.
نظرات بسته شده است.