مانگروها گروهی از درختان و درختچه های اسکلروفیل پهن برگ همیشه سبز هستند که در باتلاقها و در امتداد کرانه های ساحلی در منطقه جزر و مدی (intertidal) ، در نواحی استوایی وزیر استوایی و در مصب رودخانه ها (محل برخورد آب شور و شیرین) بین عرضهای 25 درجه شمالی و 25 درجه جنوبی رویش دارند. این گیاهان در منطقه جزر و مدی واقع هستند جایی که خاک، رسوبی، ریز دانه ، غرقاب و شور است. در زمان مد تنها تاج این درختان از سطح آب فراتر قرار می گیرد اما در زمان جزر تقزیبا تمام قسمتها بیرون از آب می باشند. حدود 110 گونه گیاهی به عنوان گیاهان مانگرو شناخته شده اند که تنها تعدادی از آنها از مانگروهای حقیقی به شمار می آیند. از گونه های مهم می توان به Avicennia marina (حرا، مانگروی سفید یا خاکستری) و Rhizophora mangle (چندل یا مانگروی قرمز) اشاره کرد. مانگروها حدود 75 درصد رویشهای ساحلی را در مناطق استوایی و زیر استوایی جهان تشکیل می دهند و در آسیا، آفریقا، آمریکا و استرالیا رویش دارند. تنوع گونه ای در گیاهان مانگرو در نیمکره شرقی به مراتب بیشتر از نیمکره غربی است به گونه ای که بزگترین جنگلهای مانگرو جهان دربنگلادش و هند واقع هستند.
گونه های مانگرو از دود مانهای گیاهی غیر مانگرو به صورت مستقل و در زمانهای مختلفی تکامل یافته اند ودر خانواده های متنوعی حضور دارند اما همگرایی تکاملی در بسیاری از گونه های این گیاهان موجب ایجاد راه حلهای مشابه جهت مقابله با شوری متغیر، خاک فاقد اکسیژن و غرقاب (waterlogged) و تابش شدید خورشید گردیده است. از نظر شرایط اکولوژیکی، زیستگاهی و اقلیمی، فاکتورهای بسیاری در درازمدت یا کوتاه مدت برحیات این گیاهان تاثیر می گذارند که از مهم ترین انها می توان به فاکتور های: سطح اب، درجه حرارت، شوری، جریانات دریایی، باد و امواج، طوفانها، شیب ساحل، بستر خاک و ناپایداری بستر رشد اشاره کرد. مانگروها نمی توانند در مناطقی که یخبندان اتفاق می افتد یا دمای آب به صورت فصلی سرد می شود دوام بیاورند. در برخی مناطق ساحلی، گیاهان مانگرو، نوعی منطقه بندی (zonation) را به نمایش می گذارند که ناشی از تنوع شرایط زیست محیطی در منطقه جزرومدی و تفاوت ظرفیت تحمل گونه ها در مقابل شرایطی از قبیل سیل و شوری و یا حتی حذف دانه رستهای انها توسط شکارگران می باشد.
جنگلهای مانگرو از اجزاء بسیار پرتولید در زنجیره های غذایی مناطق ساحلی هستند و منبع تامین انرژی می باشند. گیاهان مانگرو برای دیگر موجودات هم در بخش هوایی (تاج) و هم در بخش زیر آب پناهگاه ایجاد می کنند به گونه ای که تاج، آشیانی برای پرندگان متنوع نظیر پلیکانها است وسیستمهای ریشه ای منحصر به فرد و بسترآنها، زیستگاهی پیچیده را برای جلبک ها، ماهیها، بی مهرگان دریازی از قبیل اسفنجها و صدفها فراهم می نماید. برگهای مانگروها پس از ریزش توسط قارچها و دیگر تجزیه کنندگان مصرف می شود.علاوه بر اهمیت غذایی و زیستگاهی، جنگلهای مانگرو مناطق پست ساحلی را در زمان طوفان و آبلرزه حفاظت می کنند و به لحاظ جلوگیری از فرسایش حاصل از امواج وممانعت از انتقال خاک به درون دریا ارزش بسیار دارند. نظیر بسیاری دیگر از اکوسیستمها، جنگلهای مانگرو نیز از گزند برنامه های توسعه طلبانه بشر در امان نمانده و در بسیاری از مناطق، تخریب های وسیعی در مناطق ساحلی به منظور استفاده از چوب درختان برای سوخت، تهیه الوار جهت ساخت مسکن یا قایق و حتی تولید عسل صورت پذیرفته است. شایان ذکر است که در ایران، جنگلهای مانگرو در مناطق ساحلی جنوب پراکنش دارندکه گونه غالب آنها حرا بوده وبه میزان کمتر گونه چندل نیز وجود دارد. شهین صفیاری در کتاب جنگلهای مانگروی ایران که انتشارات موسسه جنگلها و مراتع ایران آن را منتشر گرده به طور مبسوط به این رویشها پرداخته است.
مانگروها را می توان گیاهان هالوفیت نامید. این گیاهان دارای سازگاریهای فیزیولوژیکی و آناتومیکی جهت رشد در محیطهای شور هستند.علاوه بر این در مقابله با اکسیژن و عناصر غذایی کم در خاک، عمل باد و موج و بی ثباتی بستر نیز راهکارهایی را اتخاذ نموده اند. برخی از مانگروها دارای غدد دفع کننده نمک هستند که این غدد بر روی برگها مستقر هستند(دو نوع غده نمکی)، برخی دیگر نمک را از طریق ریشه از طریق یک روش اولترا فیلتراسیون دفع می کنند.به دلیل فقدان تبادلات گازی (محیط غرقاب) در بستر رشد، مانگروها باید ساختارهای تنفسی ویژه ای را توسعه دهند. یکی از ویژگیهای بارز مانگروها تشکیل ریشه های هوایی است که به اشکال مختلف صورت می پذیرد. به عنوان مثال در Avicennia ریشه های هوایی به صورت پنماتوفور است که در واقع نوعی ریشه هوایی است که از ریشه هایی که در خاک رشد می کنند به سمت بالا رشد می نماید. این ریشه ها دارای منافذی هستند که Lenticel نامیده می شوند و اکسیژن هوا از طریق این منافذ به درون گیاه وارد می شود. Rhizophora دارای ریشه های هوایی است که از تنه آن منشا گرفته به سمت پایین رشد یافته ودر خاک مستقر می شوند. این ریشه ها علاوه بر ایفای نقش در تنفس، در استقرار و تثبیت درختان در بستر و هم چنین در برابر عمل امواج کارکرد ویژه ای دارند. به دلیل در دسترس بودن محدود آب شیرین در خاکهای شور، مانگروها میزان تبخیر آب از سطح برگهایشان را از طریق تغییر آرایش برگهای خود جهت اجتناب از نور شدید آفتاب در نیمروز وهم چنین محدود کردن فعالیت روزنه در برگها کاهش می دهند. در چنین محیط زیست شوری، مانگروها مکانیسم خاصی را برای کمک به دانه های خود توسعه داده اند. بر خلاف بیشتر گیاهان که دانه های آنها در خاک جوانه می زند بسیاری از مانگروها زنده زا هستند یعنی دارای ویژگی Viviparity می باشند، به گونه ای که دانه های انها درون میوه بر روی گیاه والد جوانه زده و سپس بر روی خاک افتاده و فرد جدیدی را ایجاد می نمایند.
منابع:
http://www.bio.ilstu.edu/Armstrong/bigtree/mangroves/mangrove.htm
http://www.wikipedia,the free encyclopedia
http://www.earthislan.org/map/mngec.htm
http://www.vedamsbooks.com/no37714.htm
خیلی ممنون. مطلب خوبی بود. فقط لطف کنید یه نقشه از پراکندگی اش هم بذارید.
خانم وفادار مطالب خیلی جالب و مفیدی بود.هیف رشته مهندسی منابع طبیعی رشته خیلی جالبی/اما بعد از ۴سال تحصیل بدلیل نبودن کار با گذشت ایام وسالها دست