درختان بلوچستان

علی رغم وسعت زیاد و گسترده حوزه های آبخیز استان که قریب 7/18 میلیون هکتار می باشد به سبب شرایط خاص ادافیکی و اقلیمی و بخصوص کمبود با زندگی منحصرا حدود یک میلیون هکتار ارضی جنگلی بصورت لکه ای و یا پراکندگی زیاد در سطح استان مشاهده میشود که حدود 3/2 از این سطح را پوشش های بیابانی با گونه های تاغ و گز تشکیل می دهند و بخشی از ان را پوشش های جنگلی گرمسیری با گونه های کهور ، کنار ، چش ، توج ، چگرد، کلیرا و حرا و بالاخره جنگلهای خشک با گونه های بادام کوهی و انبه تشکیل می دهند ، این جنگلها بصورت لکه های کم و بیش بزرگ در ناحیه بلوچستان جنوبی ارتفاعات تفتان و کوه بزمان و مناطق ارتفاعی سراوان استقرار یافته اند و بطور متوسط تراکم درختان در این عرصه ها به 50 اصله در هکتار می رسد از نظر گونه جنگلهای کهور در ناحیه چاه هاشم ، جنگلها گز در جنوب چاه هاشم و تهلاب ، جنگلهای تاغ در ریگ چاه ، دشت سمسور ، تگرو دامنه شرقی تفتان – جنگلهای کهور ، گز و آکا سیا در چاهان جنگلهای کهور و کلیر در زرآباد و جنگلها ی گاز رخ درسازندهای فلیش واقع در حد فاصل چاله جازموریان و دریای عمان حضور دارند.در ادامه تعدادی از مهمترین گونه های جنگلی معرفی میشوند:

چش ، کرت

تیره : کهور

مرفولوژی : درختی است تنومند به ارتفاع 6 تا 8 متر، برگها مرکب ، برگچه ها ریز و کوچک ، گل ها زرد کروی و خوشبو ، خارهای بلند و نوک تیز، تاج آن توپی شکل ، تنه به شکل ‎ میوه غلاف دار

فصل گلدهی: بهار و پاییز

مناطق انتشار:این گونه درمناطق نیمه خشک ، گرم و مرطوب از قبیل سواحل خلیج فارس و دریای عمان و در استانهای بوشهر ، هرمزگان و سیستان و بلوچستان ( چابهار ،ایرانشهر، و نیکشهر ) و همچنین در خاک های عمیق رسی و شنی نیز می روید .

نام محلی : در بندرعباس کرت ، در چابهارچش، در بین لار و بندرعباس به سلم معروف است .

موارد استفاده : چوب درختان این گونه در کشتی سازی ( لنج سازی ) ارزش بسیار زیادی دارد . برگها و میوه ارزش علوفه ای برای دام دارد . این درختان دراحیاء اراضی بیابانی و تثبیت شن های روان بسیار باارزشند. درگذشته درختان چش بطور غیرقانونی قطع و به کشورهای همجوار حمل شده و در ساخت کشتیهای چوبی بسیاربزرگ تجاری مصرف می شده است که توسط ادارات منابع طبیعی استانهای ساحلی از این عمل بشدت جلوگیری شده است و در توسعه این گنجینه گرانبهای منابع طبیعی کشور اقدامات اصلاحی واحیائی زیادی انجام پذیرفته است .

داز نخل ایرانی

تیره :خرما

مرفولوژی : نام علمی داز به معنای درختچه کوتاه قد می باشد . درختچه ای است دو پایه با برگهای پنجه ای سبز و چرمی میوه سته گل در انتهای شاخه در گل آذین خوشه ظاهر می شود . عمر متوسط درختچه حدود 4 الی 5 متر است که پس ازگلدهی از بین می رود ومجددا از کنار درختچه قبلی ریشه جوش جدیدی تولید می شود .

فصل گلدهی : بهار

مناطق انتشار: درجنوب ایران در مکران در شهرستانهای سراوان ، نیکشهر، ایرانشهر، خاش و سرباز از ارتفاع 480 متر تا 1280 متر در آبراهه ها میروید .

نام محلی : نام محلی آن در جنوب پورک و داز می باشد . تصور می رود که یکی بنام درخت نر و دیگری نام درخت ماده می باشد . در بعضی مناطق بلوچستان به آن پیش می گویند.

موارد استفاده : از برگ آن حصیر ، سبد، کلاه و سیواس که یک نوع کفش محلی است می بافند . در افغانستان از دانه های آن تسبیح می سازند .

بادام کوهی :

تیره : گل رز

مرفولوژی : درختچه ای است تا ارتفاع 4 متربدون خار ، دارای شاخه های جوان سبز بدون کرک ، استوانه ای صاف و براق ، برگهای آنها دراز خطی یا ماله ای است که در حاشیه برگها چینهای کنگره ای نوکدار و منتهی به دمبرگ کوتاه می باشد . گل آن سفید نسبتا بزرگ با گلبرگهای تخم مرغی گسترده ، میوه شفت بدون کرک و تخم مرغی است و در انتها کمی تیز و تقریبا فشرده و نازک در دو طرف

فصل گلدهی: اواخر اسفند

مناطق انتشار: دامنه انتشار این گونه وسیع است و در نواحی استپی و ارتفاعات نیمه خشک کشور دیده می شود . در کرمانشاه ، لرستان ، بختیاری تا دزفول، ارتفاعات فارس ،‌کرمان و خراسان دیده می شود . در استان در ارتفاعات تفتان ، بیرک ، کوه سفید و درناهوک همراه درختان زیتون از ارتفاع 600 تا 2700 متر از سطح دریا دیده می شود .

موارد استفاده : میوه بادام مصارف دارویی و آرایشی دارد و همچنین از میوه آن برای تنقلات و خشکبار استفاده می شود .

حرا

تیره : شاپسند

مرفولوژی‌ : درختچه ای است با برگهای بیضی شکل وکشیده و با قاعده ای باریک . نام علمی این جنس به افتخار دانشمند بزرگ ایرانی شیخ الرئیس ابوعلی سینا نام گذاری شده است . از اختصاصات این درختچه آن است که دانه آن روی درخت مادر به نهال تبدیل میشود یعنی نیمه زنده زا میباشد . بذر پس از تبدیل به نونهال از درخت جدا شده و به مرداب افتاده و بلافاصله ریشه دوانی میکند . میوه آن به اندازه یک فندق کرکدار است و طعم آن کمی شیرین وگس است

فصل گلدهی : شهریور ماه

مناطق انتشار: این درختچه در سواحل و مردابهای ساحلی و دلتای رودخانه ها و در ایران و مصر و عربستان انتشار دارد. در ایران در بوشهر ، بندرعباس ، قشم ، و گواتر چابهار انتشار دارد.

نام محلی: در کتب تب سنتی نام این درختچه اسرار آمده است که ریشه مراکشی دارد . در جنوب ایران به نامهای حرا در بندرعباس ، تمردرچابهارو در برخی مناطق جنوب تول گفته می شود . به عربی به آن شوره و شورا می گویند.

موارد استفاده : پوست این درختچه دارای تانل فراوان است در دباغی استفاده می شود . درهند از دانه های نارس آن به صورت ضماد برای تسریع رسانیدن و چرک زایی جوش و آبسه ها مصرف می شود . در هند ریشه آن برای افزایش نیروی جنسی ، از برگ برای تعلیف دامها در جنوب کشور استفاده می شود

چاتلانقوش (بنه )

تیره : پسته

مرفولوژی : درختی است به ارتفاع بیش از 15 متر با تاجی گرد و بزرگ و تنه ای قطور بقطرنیم متر ، ناصاف و تیره رنگ ، برگها شانه ای فرد با 2 تا 5 جفت برگچه گرد ، تخم مرغی تا کشیده و با حاشیه ای کم و بیش مژه دار . هریک از برگچه ها دارای 8-5/2 سانتی متر طول و 2-7/0 سانتیمتر یا بیشتر پهنا می باشد . گل آذین آن خوشه ای باز و میوه آن شفت به ابعاد 6-5*8-5 میلیمتر میباشد .

فصل گلدهی : اوایل بهار

مناطق انتشار: این درخت از جزایرقناری و کشورهای ساحل مدیترانه آغاز و تا آسیای صغیرو سوریه ، قفقاز ، ایران ،افغانستان ، و پاکستان انتشار دارد . در ایران در جنگلهای آن معطر و دانه آن روغنی است. دو زیر گونه دیگر از بنه در منطقه بلوچستان به نامهای نیمه خشک ، فارس ، کرمان ، بلوچستان و کرمان و خراسان در ارتفاع 600 تا 1000 متر از سطح دریا میروید . در استان در ارتفاعات غرب زاهدان ، نصرت آباد ، ارتفاعات تفتان ، ارتفاعات ناهوک و بیرک سراوان و ارتفاعات سرباز و لاشار پراکنش دارد .

نام محلی : در اطراف تهران چاتلانقوش ، در همدان شاقلانقوش ، در ارسباران چاتلانقو، در کردستان سقز ، در فارس و بلوچستان بنه وبه لهجه بلوچی به آن گون ، ون ، ونه ،گونه گویند.

موارد استفاده : از ساقه آن صمغی استخراج می شود که در نقاشی و رنگ و روغن و آدامس سازی استفاده می شود . میوه بنه در حالت تازه کمی گرم و خشک است . مدر و قاعده آور است . روغن مغز بنه گرم و خشک وبرای تقویت اعصاب نافع است . برای صاف کردن صدا و باز کردن انسداد و گرفتگیهای عروق و یرقان موثراست . برای تقویت نیروی جنسی مفید است ، معده و کلیه را گرم میکند و برای نفخ و گاز مفید است .میوه آن بدلیل چربی بالای آن مصرف خوراکی دارد و از آن نوعی اشکنه تهیه می کنند .

گاز رخ – گز روغن

مروفو لوژی: در ایران یک گونه از این جنس بنام پرگرینا بصورت درخچه ای وجود دارد .ساقه و شاخه های ان سزوئی و اغلب بدون برگ به ار تفاع 6 تا 7 متر ، تاج آن متمایل به مخرو طی وارونه تا کروی ، پوست در خت در قسمت پایین در درختانی که قطر آن حدود 30 سانتی متر است خاکستر ی روشن و شیار دار و برجسته ولی بالا تنه حاکستری تیره است. برگها مرکب دو شانه ای فر د، گل در گل آذین خوشه ای کوتاه تا بلند ،گل آذین نزدیک به شاخه های قطور ، کوتاه به طول 8 تا 10 سانتی متر میباشد .یکی از ویژگیهای اعجاب بر انگیز این گونه دارای برگهایی بدون برگچه است که این درخت از نظر ویژگیهای اکولوژیک و بتانیک درخت بی نظیری است و گاهی در چنان شرایط سختی رشد میکند که میتوان آنرا یک معجزه در عالم گیاهی دانست.

فص گلدهی : بهار

مناطق انتشار:

انتشار آن بر روی ماسه سنگهای دامنه کوهستان تا راس قله ها ادامه دارد.جایی که کوچکترین اثری از خاک نیست این گیاه مستقر شده است.

نام محلی : درنیکشهر به آن گز روغن میگویند.

موارد استفاده : مهمتر ین موارد استفاده این درخت از نظر اقتصادی روغن دانه های آن است. دانه های این گونه دارای 38-40 درذصد روغن ویک نوع ساپونن است . روغن این گونه به بن مشهور بوده و بسیار مناسب برا ی تغذیه است و در صنعت نیز برای جلا کاری و روغن کاری ساعتهای دیواری ومچی و چرخهای خیاطی وسایر ماشینهای ظریف مورد استفاده دارد . در صنایع دارویی تهیه نوعی آنت بیوتیک آز آن در دست بررسی است.

مصارف درمانی : ریشه در مان سوزاک و تب زرد – پوست درمان جرب و خارش – میوه برای درمان ناراحتی های کبد طحال و دردهای آرتروز وفلج استفاده میشود.

تکثیر : بذر و قلمه

شیشم ،جک

مرفولوژی : شیشم درختی است با تاج پوشش بسیار ضعیف و همیشه سبز که ارتفاعش به 25 متر بالغ میشود . از طریق جستزایی ریشه و ساقه علی رغم فقیر بودن خاک و تخریب توانسته است تاکنون مقاوکت کند.

برگهایش متناوب و شانه ای است و دارای پنج برگچه واپه تخم مرغی با نوک کشیده تیز و پشت خزی است . گلهایش پروانه ای شکل کوچک و سفید است و در گل آذین خوشه ای قرار گرفته است . میوه آن نیام میباشد. درخت شیشم در برابر خشکی خاک و هم در برابر آب و رطوبت بردبار است و در کنار آب هم بخوبی میروید .سرعت رشد آن زیاد و پوست خارجی ساقه به رنگ سفید و چوب داخلی قهوای است.

فصل گلدهی: گلها در خرداد میرسندو در آذر بذر میدهند.

مناطق انتشار:

اصل آن از مشرق زمین در هند و افغانستان است . درا یران در تنگ سرحه پاکستان –بشاگرد در ارتفاع 900-1200 متر از سطح دریا – ته درها و کنار چشمه ها و مسیر جریان آب میروید. در آبادان از قدیم در باغها کشت شده است . در شمال کشور هم بخوبی میروید.

نام محلی: نام این درخت در فارسی شیشم است و در تنگ سرحه آنرا رقاء و در جیرفت آنر جک و در آبادان سیسو نام دارد وبعربی انر سیسو ساسم میگویند.

موارد استفاده : چوب این درخت در اثر بخار دادن به صورتهای مختلف خمیده میشود ، چوبش قابل ارتجاع وقابل صیقل است و در نجاری مورد توجه میباشد. در مبل سازی و پایه های تختخواب چوبی به علت دوام و ظاهر زیبایی که دارد استفاده دادرد.

مصارف درمانی : درهند از جوشانده پوست آن برای درمان سوزاک استفاده دارد. جوشانده پوست و چوب ان خلط آور و اشتها آور است

گاز رخ ، گز روغن

مرفولوژی : در ایران یک گونه از این جنس بصورت درختچه ای وجود دارد . ساقه و شاخه های آن سازوئی و اغلب بدون برگ به ارتفاع 6 تا 7 متر ، تاج آن متمایل به مخروطی وارونه تا کروی ، پوست درخت در قسمت پایین در درختانی که قطر آن حدود 30 سانتی متر است خاکستری روشن و شیاردار و برجسته ولی بالا تنه خاکستری تیره است . برگها مرکب دوشانه ای فرد ، گل درگل آذین خوشه ای کوتاه تا بلند ، گل آذین نزدیک به شاخه های قطور ، کوتاه به طول 8 تا 10 سانتی متر می باشد میوه کپسول شبیه نیام تعداد دانه در هر میوه 8 الی 15 عدد و گاهی بیشتر می باشد . یکی از ویژگیهای اعجاب انگیز این گونه دارای برگهایی بدون برگچه است که این درخت از نظر ویژگیهای اکولوژیک و بتانیک درخت بی نظیری است و گاهی در چنان شرایط سختی رشد می کند که می توان آن را یک معجزه در عالم گیاهی دانست.

فصل گلدهی : بهار

مناطق انتشار: انتشار آن برروی ماسه سنگهای دامنه کوهستان تا راس قله های ادامه دارد.جایی که کوچکترین اثری از خاک نیست این گیاه مستقر شده است .

نام محلی : در نیکشهر به آن گزروگن می گویند.

موارد استفاده : مهمترین موارد استفاده این درخت از نظر اقتصادی روغن دانه های آن است . دانه های این گونه دارای 40-38 درصد روغن و یک نوع ساپونن می باشد . روغن این گونه به نام یا مشهور است و بسیار مناسب برای تغذیه است و در صنعت نیز برای جلاکاری و روغن کاری ساعتهای دیواری و مچی و چرخهای خیاطی و ماشینهای ظریف مورد استفاده دارد .

برخی مصارف دارویی این گیاه عبارتند از : تهیه انتی بیوتیکی که در این گیاه شناسایی شده و همچنین این گیاه دارای تانن است . ریشه آن برای درمان سوزاک و تب زرد و از پوست آن جهت درمان ضد جرب وخارش استفاده می شود . از میوه در معالجه ناراحتی های کبد طحال و دردهای آرتروز و فلج استفاده می شود . این گونه توسط بذور و قلمه تکثیر می شود .

شیشم ، جک

تیره

مرفولوژی : نام علمی درخت شیشم با افتخار دالبرژ گیاه شناس سوئدی قرن 18 است . شیشم درختی است با تاج پوشش بسیار ضعیف و همیشه سبز که ارتفاعش به 25 متر بالغ می شود . از طریق جستزایی ریشه و ساقه علی رغم فقیربودن خاک و تخریب توانسته است تاکنون مقاومت کند . برگهایش متناوب شانه است و دارای پنج برگچه واژه تخم مرغی با نوک کشیده و تیز و پشت خزی است . گلهایش پروانه ای شکل کوچک و سفید است و در گل آذین خوشه ای قرارگرفته .میوه آن نیام می باشد . رخت شیشم هم در برابر خشکی خاک و هم در برابر آب و رطوبت بردبار است و در کنار آب هم بخوبی میروید . سرعت رشدش زیاد و پوست خارجی ساقه به رنگ سفید و چوب داخلی قهوه ای می باشد .

فصل گلدهی : گلها در خرداد میرسند و در آذر بذر می دهند .

مناطق انتشار: اصل آن از مشرق زمین و هند و افغانستان است . در ایران در تنگ سرحه بلوچستان ، بشاگرد در ارتفاع 1200-900متر از سطح دریا در ته دره ها و کنار چشمه ها و مسیر جریان آب می روید . در آبادان از قدیم در باغها کشت شده است . در شمال کشور هم بخوبی می روید .

نام محلی : نام این درخت در زبان فارسی شیشم است و درتنگ سرحه انرا رقاء ودر جیرفت جک و در آبادان سیسو نام دارد و بعربی نیز آنرا سیسو و ساسم می گویند.

موارد استفاده : چوب این درخت در اثر بخاردادن به صور مختلف خمیده می شود . چوبش قابل ارتجاع و قابل صیقل است ودر نجاری مورد توجه می باشد . در مبل سازی و پایه های تختخواب چوبی به علت دوام و ظاهر زیبایی که دارد استفاده می شود . در هند از جوشانده برگهای آن برای معالجه سوزاک استفاده میشود . جوشانده پوست و چوب آن خلط آور و اشتها آور است .