کوه دماوند، ۵۶۷۱ متر

نام فارسی :  کوه دماوند

موقعیت جغرافیایی: قله دماوند مرتفع ترین قله ایران واقع در استان مازندران بخش لاریجان است که در فاصله 70 کیلومتری خط مستقیم از تهران، 58 کیلومتری سواحل دریای خزر، 9 کیلومتری آبادی رینه ً48 6َ 52⁰ طول شرقی از مبدا گرینویچ و ً56 َ46 35⁰ عرض شمالی از مبدا استوا قرار دارد.

این مخروط عظیم آتشفشانی در امتداد جناح غربی محدود به دوره رودخانه دلیچای و بخشی از دشت مرتفع لار، از شمال به سلسله کوه های نمارستاق و از جنوب نیز به دره رودخانه و سرچشمه های هراز منتهی می گردد.

بررسی توپوگرافی قله : کوه دماوند بواسطه شکل جغرافیایی مدور خود از ساختارهای ویژه ای در تشکیل یال های دماوند از همه جهات جغرافیایی تا قله 5671 متری آن بالا می روند و تنها از طریق خط الرأس دشت مانند سرداغ این قله به سایر ارتفاعات البرز از جمله دوخواهرون متصل می شود و از سایر جهات ارتباطی با گردنه های البرز ندارد. قله دارای 16 مسیر یا به قولی یال برای صعود می باشد. این یال ها عبارتند از:

1. شمالی
2. جنوبی
3. شرقی
4. غربی
5. شمالی شرقی
6. شمالی غربی
7. جنوبی شرقی
8. جنوب غربی
9. جنوب جنوب شرقی
10. شمال جنوب شرقی
11. جنوب شمال شرقی
12. شمال شمال شرقی
13. شمال شمال غربی
14. جنوب شمال غربی
15. شمال جنوب غربی
16. جنوب جنوب غربی

هر یک از یال های 16 گانه فوق الذکر از طریق فرم خاص جغرافیایی بر روی مسیرها منطبق می گردد، که تا قله دماوند امتداد می یابد علاوه بر این، تعداد مسیرهای یخچالی نیز بر روی مخروط آتشفشانی قله به چشم می خورند که بیشتر بصورت مسیر صعودهای فرعی بر روی یخچال ها در امتداد مسیرهای 16 گانه و تعدادی مسیرهای با شیب تند به صورت سینه کش قرار دارند که از جمله مهمترین آنها باید از مسیرهای شرق دماوند، یخچال با عظمت یخار، یخچال سیوله، دوبی سل و جنوب شرقی و همچنین دهلیزهای شمال و شمال غربی نام برد.

همانطور که در ابتدای این گزارش اشاره شد دماوند در هر یک از یال های اصلی و گاهاً فرعی خود دارای ارتفاعات، برج ها و شاخک های متعدد است که مهمترین آنها عبارتند از : برج های 5000 متری یال جنوب شرقی دماوند، قلل دندانه دار کَرنا در جناح جنوب و جنوب شرقی قله و قلل منار و مازیار و سنگ نو بر روی یال شامل شرقی آن که از اهمیت خاصی برخوردارند.

ویژگی های خاص: کوه دماوند دارای یخچال های بزرگی است که از مهمترین آنها باید سیوله و دوبی سل و عروسک ها در شمال، یخار در شرق و یخچال های غربی آن نام برد.

همچنین دو جانپناه بر روی یال های شمالی قله در ارتفاع 4000 و 5000 متری، دو پناهگاه در غرب و شمال شرقی و یک بارگاه بر روی یال جنوبی آن ساخته شده است که به صورت مکان مناسبی جهت استراحت های اولیه و بازگشت از قله مورد استفاده قرار می گیرد.

از کوه دماوند رودخانه های کمی سرچشمه می گیرند که مهمترین آنها در شمال رودخانه گل آلود مشک انبار و در شرق تلخ رود به دره رودخانه هراز می ریزند.

آبادی ها و روستاهای چندی اطراف قله قرار دارند که عبارتند از ناندَل و حاجی دِلا در شمال تینه و کُرف در شرق و گَزَنک، ملارد، گزانه، آبگرم، رینه و پُِِلور در جنوب.

مسیر شمال غربی

یکی از زیباترین و بکرترین مسیرهای دستیابی به قله دماوند یال شمال غربی، موسوم به یال داغ می باشد. این مسیر همانطور که قبلا گفته شد تنها یالی است که قله را توسط کفی دشت مانند خود به سایر قلل البرز متصل می سازد.

از جمله مسیرهای مناسبی که می توان برای قرار گرفتن بر روی لبه یال شمال غربی از آن نام برد یکی در شمال از طریق دهکده ناندل به چم بن و دیگر مسیر پناهگاه غربی دماوند در جناح شرقی دشت ورارو است که مسیر دوم ما را در معرض جناح های غربی یال شمال غربی قرار می دهد. برای قرار گرفتن در مسیر اول ما از طریق جاده هراز در محلی به نام کهرود وارد جاده خاکی 23 کیلومتری ناندل شده و پس از مدت زمانی به آن می رسیم. ده در ارتفاع 2500 متری قرار گرفته و منظره های بسیار زیبایی از یال های شمالی و شمال شرقی دماوند در جلو دیده گاه نمایان می شود. ازنقطه پیاده روی ما آغاز می گردد. مسیر توأم با افت و خیزهای متعدد به سوی غرب و رو به سوی لبه مسطح دشت داغ زیر قله زردسر به پیش می رود (1) در هر نقطه ای چمن زاری سرسبزو با شکوه دیده می شود. مسیرهای فرعی مالرو را که متصل به ناندل و نمارستاق هستند پشت سر می گذاریم و کم کم به نقطه ییلاقی چمن بن در ارتفاع 3200 متری می رسیم (2) اینجا دماوند با تمامی شکوه و عظمتش خودنمایی می کند. تلألؤ درخشان نور خورشید در قلب یخچال های ابدی آن اثری عمیق در بیننده به جای می گذارد. چم بن نقطه ییلاقی مناسبی برای عشایر سمنانی و شهمیرزادی است که از مسافت های بسیار دور به اینجا می آیند. پس از استراحتی کوتاه، چم بن را به سوی گردانه ای در سمت جنوبمان ترک می کنیم. به سوی 2 قله مشخص سرداغ ارتفاع می گیریم و سپس از نقطه ای به نام سیاه سنگ ها که پوشیده از صخره های سیاه رنگ آتشفشانی، در ارتفاع 3500 متری است بالا رفته از یال پرشیب زیر گردنه با 300 متر ارتفاع گرفتن به ابتدای یال مسطح سرداغ در ارتفاع 3850 متری می رسیم (3) این یال در حد فاصل دو یخچال سیوله در شمال و یخچال شمال غربی در جنوب قرار دارد. شیب آن نسبتاً تند و مقداری صخره ای است. پشت این یال در پای یخچال مکان مناسبی برای اتراق شبانه ما به شمار می رود. منظره صبح زود از روی گردنه و دشت مرتفعی که هم اکنون در ارتفاع 3950 متری بر روی آن قرار داریم دیدنی است. در غروب تمامی قلل البرز مرکزی، ارتفاعاتی چون خط الرأس دو خواهرون، دشت لار، ناظر بزرگ، خلنو،سرکچال تا مهرچال و خط الرأس لواسانات به خوبی دیده می شوند. مسیر را به سمت قله بر روی لبه نسبتاً مرتفع پوشیده از تکه سنگ های آتشفشانی ادامه می دهیم تا اینکه به اولین پله صخره ای یال می رسیم. آنگاه از سمت چپ آن را دور زده و بر فرازش قرار می گیریم. از اینجا مسیر ما از طریق عبور از لابه لای سنگ های بزرگ و کوچک به سمت بالا ادامه می یابد. از زیر پله دوم صخره ای به بالای آن صعود کرده و در ارتفاع 5000 متری به سینه کش تندی می رسیم که با شیب نسبتاً زیادی برفراز یخچال شمال غربی با خاک های زرد و سرخ رنگ به سوی شاخک وسط کاسه قله پیش می رود. پس از مدتی صعود به داخل کاسه پوشیده از برف مسیر شمال غربی دماوند، بام ایران گام می گذاریم. این مسیر را باید طوری برنامه ریزی نمود که پس از آغاز حرکت از گردنه داغ در ارتفاع 4100 متری تا قله و بازگشت ما با ساعات پایانی روز و غروب مصادف نشود. به طور متوسط از گردنه 4100 متری تا قله حدود 6 ساعت و برای بازگشت از همین مسیر به حدود 3 ساعت وقت نیازمندیم.

مسیر شمالی

یال شمالی دماوند، حد فاصل دو یخچال دوبیسل و عروسک ها قرار گرفته است. اگر چه فرم و حالت این یال به سوی مسیر دقیق شمالی آن یعنی تیغه ای مرتفع در وسط یخچال سیوله و دبی سل قرار نگرفته است، اما خود یالی شمالی است. برای رسیدن به مبدأ صعود از طریق مسیر ناندل خود را به این آبادی کوچک رسانده و سپس با پیمودن راهی که به سوی جنوب منحرف می شود در میان مناطق ییلاقی آلمیون (4) و نسیکه با عبور از کال های بزرگ عروسک ها و چند دره فرعی کوچک تر به ابتدای این یال می رسیم. مسیر از این نقطه با شیب نسبتاً تندی بر روی یک قوس تپه ای ارتفاع گرفته و پس از مدتی به جانپناه 4000 متری می رسیم. (5) اینجا مکان مناسبی برای اقامت روز اول ما به حساب می آید ( حتماً سعی شود یک شب یا بعد از ظهر قبل از حرکت از هر مبدأ در ناندل باشیم و یکروز کامل را برای رسیدن به جانپناه اختصاص دهیم. ) یکی از زیباترین نقاطی که از کنار جانپناه 4000 متری به چشم می خورد پهن دشت وسیع سرداغ است که از کران تا کران ِ جناح غربی را پوشانده است و هنوز تکه برف های بزرگی در نقاط مختلف آن به چشم می خورد. صبح زود مسیر را از سینه کش تند سنگلاخی ادامه داده و با دور زدن نوار صخره ای بزرگی از حاشیه یخچال دوبی سل با احتیاط تمام خود را به جانپناه 5000 متری دماوند می رسانیم. (6) از این نقطه مسیر بر روی یک گرده سنگلاخی مرتفع قرار می گیرد که با شیب بسیار تندی به قله می رسد.

لازم به ذکر است که مدت زمان تقریبی این صعود از جانپناه 4000 متری به قله 6 ساعت و بازگشت آن به 3 ساعت زمان نیاز دارد.

غرب دماوند

با ما همسفر شوید به سوی بام ایران از مسیر زیبا، متنوع و بسیار مرتفع. پس از پلور در جاده ای به سوی دریاچه سدّ لار در کنار تابلو کوچک مسیر پناهگاه سیمرغ از جاده آسفالته فاصله گرفته به داخل مسیری بسیار ناهموار به طول تقریبی 30 کیلومتر با وسیله نقلیه کمک دار رهسپار شده ایم. رو به سوی قلل دوخواهران بر فراز رودخانه دلیچای، جای جای دشت چال چال، مرتع ها و سیاه چادرها و بوته های خار بنفش و صورتی رنگ پوشانده است. آنها را پشت سرگذارده و پس از عبور از دره خاکستری رنگ چول دره از شیب تندی به صورت زیکزاک با وسیله نقلیه بالا می رویم.

این مسیر پس از مدتی به پارکینگ پناهگاه بزرگ غربی دماوند بر فراز منطقه ورارو می رسد (7) از وسیله نقلیه پیاده شده مسیر را در سینه کش ملایم رودخانه ای کوچک به سمت قله ادامه می دهیم تا به نزدیکی پناهگاه بزرگ سمیرغ در ارتفاع 4150 متری، برفراز قوز تپه ای کوچک می رسیم. (8) اینجا مکان بسیار مناسبی برای اقامت شب اول ما به شمار می رود. صبح هنگام، زمانی که ستیغ سرافراز دماوند نمی گذارد انوار خورشید بر ما بتابد، مسیر را در ابتدا با تراورس یخچال کم عرض غربی آغاز و پس از رسیدن به ابتدای گرده مانندی در امتداد یخچال به سمت بالا ارتفاع می گیریم. مسیر از میان سنگلاخ ها و تکه سنگ های بزرگ و کوچکی عبور کرده و پس از مدت زمانی نه چندان کوتاه به سینه کش بسیار تند با خاک های گوگردی در مرز 5000 متری می رسم. مسیر را به سمت راست و از امتداد مسیرهای شمال جنوب غربی بر روی یال کوتاه آن و سپس از آنجا به قله دماوند گام می نهیم.

جنوب دماوند

مسیر جنوبی موسوم به بارگاه سوم، از جمله ساده ترین و سهل الوصول ترین راه های صعود به قله دماوند و از پر رفت و آمدترین مسیرها به شمار می رود.

پس از پشت سرگذاردن رینه توسط وسیله نقلیه کمک دار به گوسفند سرای احسانی در ضلع جنوبی قله در ارتفاع 3500 متری رسیده (9) از این نقطه با ادامه صعود از روی یک یال نیمه صخره ای با مسیری بسیار ساده و خاکی پس از مدتی کوتاه در ارتفاع 4150 متر به بارگاه با یک پناهگاه بزرگ و چشمه آبی در کنار آن می رسیم (10 )

معمولاً کوهنوردان پس از یک شب اتراق در این محل صبح زود مسیر را از کنار تیغه سنگلاخی تندی به سوی نوک سیاه رنگ و صخره ای قله مانندی به نام دودکوه ادامه داده، پس از عبور از کنار آبشار یخی در ارتفاع 4800 متری و به پایان رسیدن یال سنگلاخی، از روی سینه کش خاک های گوگردی، با تمایل به سمت جنوب شرقی به قله 5671 متری دماوند قدم می گذاریم. بازگشت از این مسیر پس از رسیدن به به دودکوه با تراورس به سمت راست و از روی یک برفچال با سُرخوردن های ساده تا نزدیک پناهگاه به پایان می رسد.

بهترین زمان های صعود به دماوند : تمام فصول برای صعود به دماوند زیبا و پر رمز و راز خطرناک به حساب می آیند. زمستانِ با شکوه و طوفانی، بهار توأم با بادهای شدید و بوران، تابستان خشک و سرد و پاییز بسیار سرد با هوای ناپایدار از جمله ویژگی های فوصل مختلف دماوند به حساب می آیند. ولی در این میان زمانی در حدود اواخر خرداد ماه تا اواسط تیر ماه هر سال زمان مناسبی برای صعود با وسایل کافی به قله است. در این زمان قله و حیط های اطراف آن ازسرسبزی، برف، آب کافی و هوای نسبتاً پایدار برخوردار می باشد.

وضعیت قله در زمستان : زمستان دماوند در جنوب و جنوب شرقی و غرب پر برف و در شمال تقریباً کم برف می باشد. صعود زمستانی دماوند مستلزم شناخت و تجربه کافی در کوهنوردی زمستانی سایر قلل ایران، تجهیزات مناسب و سرپرستی و برنامه ریزی و مدیریت کافی است. حرکت باد معمولاً از سمت غرب به شرق است که در بعضی از روزهای آفتابی بر شدت آن افزوده می شود و با سقوط بهمن های بزرگ بر روی یخچال های دماوند توأم می باشد. پناهگاه جنوبی در زمستان در معرض خطر ریزش بهمن قرار دارد اما سایر جانپناه ها از این خطر مصون هستند.

تذکرات لازم : برای ارجای برنامه تابستانی دماوند 3 روز کافی بنظر می رسد. در تابستان آب در بیشتر نقاط مسیر یافت نمی شود.