اعظم حاج میرزا حسینخان صدراعظم و وزیر امور خارجه طاب ثراه بدستیاری و استظهار برادر اکرم خود حضرت اجل ارفع اشرف امجد مشیرالدوله یحیی خان وزیر عدلیه اعظم دام مجده العالی … بوجهیکه شاید و وصفی که باید از روی صدق و صفای نیت طوبت بنا نهاد بدون امساک در خرج و صرف اموال و بتسامح عاملین اسفال و اعمال اسفال و اعمال بسعی و مراقبت استادان نازک اندیشه و معماران سنمار پیشه و اهتمام مقرب ااخاقان احمدعلی خان سرتیپ کارفرمای مسجد جدیدالبناء مبارک ناصری صورت انجام داد … 1302 … الحقیر الفقیر الم ذنب غلامرضا" . براساس دیگر کتیبه های سردر، خط کتیبه ها از "میرزا غلامرضا اصفهانی " و "عمادالکتاب " و کاشی ها از "استاد محمد صادق کاشانی " و "استاد علی اکبر" است . بعد از سردر، هشتی چهار ضلعی قرار دارد که به وسیله دو راهرو در سمت راست و چپ، به صحن مجموعه راه دارد . پوشش هشتی در اطراف، یزدی بندی و در بالا، رسمی بندی است . این هشتی دارای تزیینات کاشیکاری، کتیبه و نورگیری مشبک از آجر لعابدار است . بر کاشی های این قسمت، تاریخ 1298 ه-. ق خوانده می شود . در مدخل راهروی سمت چپ این هشتی، کتیبه "بفرمایش عالیجاه احمد علیخان و اهتمام عالیجاب خیرالحاج حاجی ابوالحسن معمار خاصه عمل کارخانه استاد علی اکبر 1298 " ثبت شده است . سردر شرقی بنا در خیابان سیدرضی واقع شده و فاقد مناره و کتیبه است . سطح سردر دارای طاقنما و تزیینات کاشیکاری و گره چینی است . در پشت سر این سردر، هشتی شرقی واقع است که توسط یک راهرو به صحن حیاط مرتبط می شود . این هشتی با طاق هفت کاسه یا طاق معلق، یکی از کارهای برجسته استاد جعفرخان معمار باشی کاشانی – متوفای 1312شمسی – است . این هشتی دارای تزیینات کاشیکاری و رسمی بندی است . در وسط مجموعه، صحنی آجر فرش به ابعاد 60×60 متر واقع گردیده و در وسط آن حوض بزرگ دایره شکل، باغچه های متعدد و در اطراف آن، ایوان های چهارگانه و 60حجره در دو طبقه قرار دارد . بر نمای حجره ها وایوان های اطراف صحن ، خلاصه وقف نامه مسجد و مدرسه بر کاشی به خط "میرزا غلامرضا" و کار "استاد صادق کاشی " نوشته شده است . در طرفین ایوان ها و پشت حجره ها، چند شبستان و چند مدرس ساخته شده است . ایوان جنوبی، اصلی ترین ایوان مسجد است . سطح ونمای این ایوان دارای تزیینات غنی و متنوع کاشیکاری است که بعدها تعمیر و تجدید شده است . در سقف ایوان کاشیکاری، نه کاسه و در کنار آن، یزدی بندی های بسیار زیبایی اجرا شده است . ازاره ایوان، سنگی است و به صورت زیبایی حجاری شده و عبارات "عمل عبدالله قزوینی حجار 1303" و "عمل عمو غلامحسین حجار 1303" بر آن نقر شده است . در این ایوان، دو راهرو وجود دارد که به دو مدرس جانبی راه پیدا می کند . در دوسمت این ایوان، در مجموع ، چهارمناره کاشیکاری زیبا ساخته شده که راه پله میانی آنها از پشت بام است . در پشت این ایوان جنوبی، شبستان تابستانی به ابعاد 60/41×68/43 متر واقع است که به وسیله گنبد طاقی رفیعی پوشش یافته است . این شبستان دارای ازاره ای از سنگ مرمر به ارتفاع 5/1متر است . در ضلع جنوبی شبستان، محرابی با تزیین کاشی و مقرنس قرار دارد . سطوح مختلف این شبستان با تزیینات کاشی، یزدی بندی، رسمی بندی- با طرحهای متنوع – و کتیبه هایی تزیین گردیده است . گنبد به ارتفاع 44/37 متر، بر روی این شبستان و به کمک چهار پایه استوار است . بر بالای این چهارپایه، چهار طاق رومی به دهانه 5/14 متر بر پا شده که خود به وسیله چهار لنگه آجری به هشت ضلعی و سپس دایره تبدیل شده گنبد بر آن قرار گرفته است . گنبد از نوع خفته با خیز کم و ساقه کوتاه در چهار جهت دارای روزنه است و از بیرون و داخل با تزیینات متنوع کاشی پوشیده شده است . ساقه کوتاه گنبد از بیرون با گره چینی تزیین شده و بر بدنه آن نیز ترنج های زیبا به همراه کتیبه هایی طراحی شده است . زمینه کاشیکاری سطح گنبد سفید است . این کاشیکاری چندین بار از جمله در سال های 1307و1038 ه-. ش تعمیر و تجدید شده است؛ گنبد با گذشت زمان صدمات زیادی متحمل شده که در دوره اخیر توسط سازمان میراث فرهنگی تعمیر و بازسازی شده است . بر بالای شبستان، در چهار طرف گنبد، چهار طاق بلند قرار گرفته که به همراه گنبد، فضای شبستان تابستانی را می پوشاند . ایوان های دیگر صحن نیز دارای تزیینات متنوع کاشی، طاقنماها و کتیبه های قرآنی و تاریخی است . بر بالای ایوان شمالی، دو مناره و در وسط آنها ، برج ساعت ساخته شده است . مناره ها، قرینه یکدیگر و دارای تزیینات کاشی، مقرنس، کتیبه و مأذنه هستند . برج ساعت به صورت مکعب مستطیل دارای تزیینات کاشی است و ساعت آن ، دو صفحه به طرف شمال و جنوب دارد. ضلع شرقی صحن و پشت ایوان شرقی، مسجد چهل ستون یا شبستان زمستانی مجموعه واقع شده که ورودی اصلی آن از طریق ایوان شرقی است . این شبستان دارای 44 ستون سنگی در 4 ردیف 11 تایی است که در بالا به وسیله تویزه های آجری به همدیگر متصل شده و با چشمه طاق هایی پوشش یافته اند . ستون های شبستان، از قطعات سنگی حجاری شده است و از سه قسمت پایه، ساقه و سرستون مقرنس تشکیل می شود . ستون ها، طاق ها و پوشش این مسجد به همراه تزیینات حجاری، گچبری، رسمی بندی و مقرنس، ترکیب دلپذیری را ارائه می دهد.در طاق های میانی ، نورگیرهایی با شیشه رنگین تعبیه کرده اند که بر زیبایی مزبور می افزاید . مسجد دارای کتیبه های متعددی است . در ضلع جنوبی، محراب اصلی مسجد با مقرنس های گچی، تزیینات گچبری و مرمری قرار دارد و در دو طرف آن، دو محراب دیگر با تزیینات رسمی بندی و گچبری دیده می شود. ازاره این شبستان از سنگ سفید است . در شمال ایوان شمالی و در شرق و غرب ایوان جنوبی، مدرس های سه گانه مسجد واقع اند که چون بخش های دیگر، با تزیینات کاشیکاری، گچبری، کتیبه و آیینه کاری تزیین شده اند . در اطراف صحن مجموعه، در دو طبقه، 60 حجرهد (29 حجره در طبقه اول و 31 حجره در طبقه دوم) ساخته شده است. تمام حجره های طبقه اول، بعد از سکویی که در جلوی طاقنمای حجره قرار دارد، دارای ازاره کاشیکاری هستند . در فاصله بین دو حجره در قسمت ازاره، تزیینات سنگی وجود دارد . این حجره ها عموما دارای نقشه مستطیل شکل هستند و سقف آنها با چهار تویزه پوشش گردیده و انواع تزیینات کاشیکاری، گره چینی، رسمی بندی در ایوان حجره ها و پشت بغل آنها به کار رفته است . در اطراف حجره های طبقه دوم مجموعا شش بهارخواب یا بالکن ساخته شده که آنها نیز با کاشیکاری، طاقنماها، کتیبه ها و گره چینی تزیین یافته اند . در جلوی این بالکن ها، نرده های آجری مشبکی با لعاب فیروزه ای کار شده است . بنای مسجد و مدرسه عالی همچنین دارای آب انباری با هشت ستون سنگی حجیم، کتابخانه معتبر، حیاط خلوت و بناها و تأسیسات دیگر است . این بنا به شماره 260به ثبت تاریخی رسیده است
نظرات بسته شده است.