چسبیده به قصر بزرگ بیشابور، بقایای آتشکده ای از همان زمان دیده می شود که هر چند نقشه چهار گوش آن دارای سنت ایرانی است، از فنون ساختمانی روم بهره برداری کرده است. عناصر تزئینی آن از قبیل سرهای گاو نر پشت در پشت به روشنی از شوش یا تخت جمشید اقتباس شده است.
در بیشاپور تنها بناهای دولتی در بخش شمالی شهر از زیرخاک بیرون آورده شده اند. این بناها را کاخی با معبد مجاور آن تلقی کرده اند اما به احتمال زیاد همه مجموعه یک آتشکده بزرگ با یک حیاط ورودی مستطیل شکل در ضلع جنوب شرقی بوده است. این حیاط به ایوانی که هوز حفاری نشده منتهی می شود و در پشت آن تالار بزرگ چلیپایی شکل قرار داشته که زمانی بر بخش مرکزی آن بزرگترین گنبد ساسانی (به قطر ۲۲ متر) زده شده بوده است. این بنا احتمالا مکانی مقدس بوده است.
شهر تاریخی بیشاپوردر کنار یکی از شاهراههای ارتباطی کشور در زمان شاپور اول بنا شد، ویرانه‌های بیشاپور در بیست و سه کیلومتری غرب کازرون در استان فارس واقع است .ساخت بنای بیشاپور به دستور شاپور اول بعد از پیروزی او بر والرین امپراتور روم آغاز شد.طراح و سازنده شهر اپسای دبیر،معمار بزرگ عصر خود بود. شهر 2 کیلومتر طول و 1 کیلومتر عرض داشته و چهار ضلعی است .بیشاپور از یک سو به کوه،که دژی برای حفاظت از شهر بوده، و از سوی دیگر به رودخانه محصور شده و اطراف آنرا بارو و خندق فرا گرفته است.
وجه تسمیه و تاریخ بنای شهر
بیشاپور یکی از شهرهایی است که شاپور اول آنرا بنا کرده است. واژه بی بر سر نام شاپور آمده است،این همان واژه به یا وه در زبان پهلوی است که به معنای نیک است. محققان آنرا شهر زیبای شاپور دانسته اند.این شهر در سال 260 م بنا شد.
از بافت شهر چنین پیداست که زندگی محله ای در این شهر معمول بوده است و هر محله ای حدودی معین داشته است.شهر مانند بیشتر شهرهای امروزی ایران دارای دو خیابان اصلی بوده که در مرکز شهر همدیگررا قطع میکردند . مصالح بکار رفته در بناهای شهر قطعه سنگهای نتراشیده،قلوه سنگ ،آجر و خشت با ملاطی از گچ و ساروج است. کاخها در سمت شرقی شهر بنا شده بودند.تالار بزرگ کاخ ، مربعی به ضلع بیست ودو متر بوده که گنبدی به ارتفاع بیست و پنج متر بر آن سوار بوده است،که چهار ایوان سه اتاقه درپیرامون دا شته است. شست و چهار طاقچه گچبری شده دیوارهای تالار اصلی را با رنگهای سرخ و زرد و سیاه زینت می دادند .طرح این گچبریها تا حدودی تحت تاثیر هنر یونان بوده است.در حاشیه حیاط موزاییکهایی با ترکیبی از عناصر رومی و ایرانی قرار داشته است. در نقشهای این موزاییکها تصویری از چند زن و مرد درباری و زنی در حال نواختن چنگ به چشم می‌خورد.هنر موزاییک سازی برگرفته از روم بوده که با طرحهایی دلنشین از هنرمندان ایرانی آمیخته شده است . درکنار این کاخ پرستشگاهی قرار دارد که باید ، با شناختی که از بینش ساسانیان داریم ، معبدآناهیتا باشد در کتاب التنبیه و الاشراف مسعودی آمده است که مانی در شهر بیشاپور توسط کرتیر محاکمه و اعدام شد
