غار کان گوهر، بوانات

نام انگلیسی:  Kan Gohar Cave    نام فارسی :  غار کان گوهر

موقعیت

غار در بخش بوانات فارس به مرکزیت سوریان قرار دارد. برای رسیدن به دهانه آن باید از صفاشهر (ده بید)، بین آباده و شیراز، به سوی شهر بابک برویم. با گذر از سوریان و روستاهای بَزم و مُنج به دوراهی خاکی پاسگاه محیط بانی می​رسیم و با طی 3 کیلومتر و گذر از کنار پاسگاه، کنار چشمه​ای که دهانه غار 500 متر بالاتر از آن قرار گرفته و پیداست، توقف می​کنیم.

معرفی

ایرانیان باستان برای فلز آهن، که ابزارهای تولیدی و دفاعی خود را از آن می​ساختند و دستیابی به آن هم چندان آسان نبود، ارزش گوهر (جواهر) قائل بودند، از این رو به سبب وجود سنگ آهن در این غار، آن را کان گوهر نامیده​اند؛ چنان که نام معدن باستانی آهنی را که نزدیک سیرجان قرار دارد، گُل و گوهر گذاشته​اند.

ساختمان

دهانه غار 30 و ارتفاع 20 متر در رأس مثلث فروافتاده​ای قرار گرفته و ارتفاع آن از سطح دریا 2300 متر است. مثلثی متساوی الساقین، به قاعده حدود 200 متر و ارتفاع 250 متر به شکل قالبی؛ یعنی عمود بر سطح دامنه کوه، فروافتاده و دور تا دور آن را یک دیوار صخره​ای، که میانگین ارتفاع آن 12 متر است، دربرگرفته است. حجم این فروافتادگی عددی در حدود 100000 متر مکعب است. برای تضیح این پدیده ابتدا به ساختمان درونی غار می​پردازیم. بعد از ورود به درون غار، تالار دایره شکلی به قطر 30 متر و ارتفاع 20 متر قرار دارد که با یک شیب 50 درجه به سوی پایین می​رود. سپس با شیبی تند به تالاری بیضی شکل به قطرهای 120 و 40 متر می​پیوندد. ارتفاع سقف تالار بزرگ در بخش​های مختلف متفاوت است. تالار بزرگ در انتها به تالاری دیگر به ابعاد 12 و 10 متر و ارتفاع حداکثر 8 متر متصل می​شود. درون این تالار کوچک پرتگاهی به عمق 6 متر وجود دارد که برای رسیدن به اعماق غار باید از راه باریک بالای آن بگذریم. در گوشه سمت چپ این تالار چگونگی زایش غار تغییر می​کند. این جا دهلیزی به طول حدود 8 متر قرار دارد که بر اثر نفوذ آب​های اسیددار زایش یافته است و به تالاری به ابعاد 12 و 10 متر و ارتفاع حدود 8 متر می​رسد. این تالار بر اثر فرایند غار زایشی پدید آمده و در گذشته ریزشی هم در آن رُخ داده است. بعضی از بخش​های این تالار پوشیده از غارسنگ​های گل کلمی است و کف آن هم گودال کوچکی مملو از آب هست که چکه​های سقف در آن فرو می​ریزند. از طرف چپ این تالار، دهلیزی تنگ، که باید خزیده از آن بگذریم، آغاز می​شود و پس از 12 متر به دهانه یک چاه می​رسد. این چاه و دهلیزهای شیب دار آن حدود 90 متر طول دارد و در پایان به یک گودال بزرگ آب می​رسد که بالای آن تعدادی غارسنگ زایش یافته و این جا انتهای غار است در عبور از چاه باید از طناب استفاده کرد زیرا برخی از بخش​های آن گشاد شده و دست و پا به بندنه چاه نمی رسد.

ویژگی

بخش ابتدایی یا اصلی غار، که تا تالار چکیده​های گل کلمی ادامه دارد، پدیده​ای نادر در بین غارهای شناخته شده ایران است زیرا با وسعت عظیمی که دارد نه در آن غارسنگ به چشم می​خورد و نه هیچ بخش آن بر اثر فرایند معمول غار زایشی پدید آمده است. پژوهش و مطالعه در مورد بخش نخست غار نشانگر این است که چندصدهزار سال پیش توده​ای ماگما (مواد گداخته) بنا به علل درونی، از اعماق زمین بالا آمده و همین که با پوسته آهکی تماس یافته است با حرارت و فشار همراهش مقادیری از کربن و اکسیژن موجود در کربنات کلسیم پوسته بالای خود را رها ساخته و در نتیجه فضای عظیمی را به وجود آورده است و اما به سبب آن که پوسته سقف پایه و تکیه گاهی برای نگهداری خود نداشته، فروریخته و فضای مثلث شکل بیرونی نتیجه آن است. این توده ماگمایی به سبب آن که حاوی ترکیبات آهن بوده مورد توجه نیاکان ایرانیان قرار گرفته است و از آن آهن استخراج کرده​اند. دیوارهای دودزده غار و غارسنگ​های متبلور شده بر اثر حرارت، گواهی بر این مدعی هستند. غار در گذشته زیستگاه انسان​ها بوده و از درون آن سه عدد آرواره در اندازه​های مختلف، مقادیری پارچه احتمالاً ابریشمی و قطعه​ای چرمی از یک لنگه کفش یافت شده است. در بیرون غار و نزدیک جاده هم یک آتشدان به همراه تصویری دیگر که روی تخته سنگی بزرگ حجاری شده است قرار دارد، ضمن آن که در بین راه مسیر غار و نزدیک دهانه دو تخته سنگ وجود دارد که روی آن​ها تصاویری از جانوران دوران غارنشینی کنده شده است که انسانی سوار بر یک حیوان از اصالت آن می​کاهد زیرا در دوران غارنشینی انسان هنوز موفق به رام کردن جانوران نشده بود.