غار پل مون، پلور

نام انگلیسی:  Polmoun Cave    نام فارسی :  غار پل مون، پلور

موقعیت

غار دست کنده پل مون در استان مازندران، در 121 کیلومتری شمال شرقی تهران، و بین دو روستای پلور و گزنک و ابتدای دوراهی هراز به رینه قرار گرفته است.

معرفی

قبل از پرداختن به معرفی اثر باید بگوییم این غار دست کنده بیش​تر جنبه دفاعی داشته است تا آن که به عنوان اقامتگاه مورد استفاده قرار گرفته باشد. زیرا الف) محلی برای نگهداری جانوران اهلی، که شغل اصلی ساکنان دامنه دماوند بوده است، در آن وجود ندارد؛ ب) محلی برای ذخیره​سازی آب در آن دیده نمی شود؛ ج) راهی برای ورود جانوران به داخل مجموعه نیست و جانوران باید با ریسمان بالا کشیده می​شده​اند. بنابراین مجموعه صرفاً برای اقامت موقت و دفاع ساخته شده است.

دژ صخره باستانی پل مون در دیواره سنگی دره مشرف به رودخانه هراز در محل دوراهی رینه قرار دارد. بخش​های پایینی بعضی از این اقامتگاه​های باستانی به علت نزدیکی به روستا در حال حاضر برای انبار کردن علوفه مورد استفاده قرار می​گیرند. یکی از این دژ صخره​ها، در 3 کیلومتری آب اَسک واقع شده است و به علت نزدیکی به پل مون همین نام خوانده می​شود، این دژ برای گردش گری و مطالعه یکی از بهترین نمونه​هاست. کلیه بخش​های این اقامتگاه در دیواره​ای عمودی قرار گرفته​اند و نمای آن مساحتی در حدود 400 متر مربع از دیواره را اشغال کرده است.

ساختمان

در صخره پل مون در ارتفاع 1800 متری از سطح دریا قرار گرفته است. از بیرون اقامتگاه حدود 24 دهانه بزرگ و کوچک دیده می​شوند. دهانه​های کوچ، نورگیر اتاق​ها و دهانه​های بزرگ، راه​های ورود به طبقات بالاترند.

جنس سنگ​های تشکیل دهنده دیواره غار از سنگ​های درهم ریزدانه و خاکستر آتش فشانی است. این سنگ​ها مقاومت کمی دارند و صیقل پذیر نیستند و از این جهت ظرافت موجود در معمای غار پل مون با سایر مکان​های دست کنده مانند قلعه جوق قابل مقایسه نیست.

بعضی از پله​ها و راه​های ارتباطی طبقات بالاتر، به دلیل مقاومت اندک سنگ​ها فرسوده شده و حتی بخش​هایی از اتاق​ها در جلوی مجموعه ریزش کرده​اند، به طوری که دسترسی به طبقات بالاتر مشکل شده است.

دژ صخره از دو بخش شرقی وشمالی تشکیل شده است. هر بخش، ورودی ویژه خود را دارد. بخش شرقی از 5 طبقه و بخش شمالی از 4 طبقه اتاق​های تو در تو تشکیل شده است.

بخش شرقی در مدخل خود با اتاق پاگرد شروع می​شود. در این اتاق یک تنوره عمودی به ابعاد 2×1 متر و ارتفاع 7 متر وجود دارد، خروجی تنوره اتاق پاگرد را به نخستین اتاق طبقه اول متصل می​کند. این اتاق 2×1 متری علاوه بر تأمین نور بقیه اتاق​ها، راه ورود به طبقه بالا نیز هست. در این طبقه 5 اتاق وجود دارد که 3 واحد آن​ها در جهت شمال و پی در پی ساخته شده و همگی با درهای 2×1 متری به هم راه دارند و ابعاد آن​ها 3×2 متر است.

در اتاق دیگر این طبقه در شرق و متصل به دیوار اتاق دوم اند. اندازه نخستین اتاق متصل به دیوار شرقی 4×3 متر و پشت آن، اتاقی دیگر به ابعاد 3×3 متر ساخته شده است. سقف این اتاق با ضخامت 5/0 متر، کف اتاقی دیگر از طبقه دوم است که به وسیله حفاران با کندن یک سوراخ به هم متصل شده​اند. در انتهای این دو اتاق، سکویی به ارتفاع یک متر و ابعاد 2×2 متر ساخته و از بالای سکو، پنجره​ای برای ورود نور در نظر گرفته​اند.

راه دست یابی به طبقات بالا از در بالای راهرو، به علت فرسایش ریزش کرده است. دسترسی به تمامی اتاق​های طبقات بالا از شکاف​های نمای دیواره امکان پذیر است. صرف نظر از راهروها حدود 60 اتاق به اندازه​های مختلف ساخته شده​اند. در بعضی از اتاق​ها برای قرار دادن اشیا یا چراغ تاقچه ساخته شده است.

مدخل بخش شمالی یک پاگرد به ابعاد 4×3 متر و ارتفاع 2 متر و هم کف زمین است. راهرویی هوایی، سقف اتاق بهم کف را به کف نخستین اتاق طبقه متصل می​کند. راهرو به ابعاد 3×1 متر شروع می​شود. راهرو عمودی و به شکل مکعب مستطیل است که به فاصله​های 30 سانتی متر در دیواره​های آن، جاپاهایی ساخته​اند. ابعاد راهرو پس از 3 متر، بیش​تر می​شوند و در کنار آن ایستگاهی به طول 2 متر و عرض 60 سانتی متر در نظر گرفته شده است. این محل احتمالاً به استراحت یا دفاع در مقابل 2 متر و عرض 60 سانتی متر در نظر گرفته شده است. این محل احتمالاً به استراحت یا دفاع در مقابل ورود غریبه​های مهاجم اختصاص داشته است.

راهرو پس از ایستگاه، 4 متر دیگر ادامه می​یابد تا به کف اتاق نخستین طبقه برسد. در این اتاق تعدادی تاقچه کوچک وجود دارد. این تاقچه​ها محل قرار دادن چراغ و این اتاق احتمالاً چراغ خانه بوده است. دری به ابعاد 2×1 متر در جلوی اتاق به فضای بیرون مشرف، و مدخل دست یابی به طبقه بالاست. ورودی بین دو اتاق دری به ابعاد 2×1 متر است. در بخش غربی اتاق، دری وجود دارد که اتاق دوم را به سومین اتاق متصل می​کند، و پنجره​ای به ابعاد 1×1 متر که این اتاق را به فضای بیرون مرتبط می​سازد.

کوچک​ترین اتاق مجموعه ابعادی در حدود 3×3 متر و سقفی مسطح، و بزرگ​ترین اتاق ابعادی در حدود 5×4 متر و سقفی منحنی دارد.

جنس لایه​های فوقانی در سقف طبقه پنجم مجموعه، نوعی کانی است که آب​های فرورو را از خود عبور نمی دهد. به همین جهت در فصل بارندگی در هیچ یک از اتاق​ها اثری از چکه آب یا رطوبت دیده نمی شود.

ورودی​های طبقات اول که راه دست یابی به طبقات بالاترند، طوری ساخته شده​اند که امکان ورود بدون اجازه به بالا را نمی دهند و از این جهت اقامتگاه، دژی تسخیر ناپذیر است.

سقف تمامی اتاق​ها ارتفاعی بیش از 2/2 متر دارد و به همین دلیل به راحتی می​توانیم از آن​ها عبور کنیم.

این مجموعه آب انبار ندارد و اندک خرده سفال​های موجود نشان می​دهند که طول مدت سکونت در این محل، کم بوده است.

ویژگی

غار دست کنده پل مون از شاهکارهای معماری سرزمین ما در دوره​های گذشته، و سبک معماری این مجموعه از شیوه معماری غار کرفتو نیز پیچیده​تر است.

بناکنندگان تمامی دژصخره​های مجموعه پل مون از تکنیکی پیشرفته و اطلاعاتی فراوان در صنعت سنگ تراشی و قلعه​سازی برخوردار بوده​اند، زیرا انتخاب محل و تکنیک به کار رفته در ساختمان اتاق​ها، محل قرار گرفتن نورگیرها و ارزش دفاعی آن​ها، شیوه ساختن ورودی​ها و نقش مؤثر آن​ها در ایمنی مجموعه و مشکلاتی که ضمن تصرف دژ برای مهاجمان به وجود می​آوردند، همه نشان دهنده توان بالای تمدن از اقوام ایرانی سازنده آن هستند.

مشاهده شکوه این معماری و حساب گری در ساختن آن، برای هر بیننده کنجکاو می​تواند جذاب، آموزنده، و جالب باشد.