آشنایی با خانواده های زوج سمان

خانواده خوک‌ ها FAMILY SUIDAE

خوک‌ها که وحشی آن گراز نامیده می‌شود جثه‌ی بزرگ، دست و پای کوتاه، گردن کلفت، و پوزه دراز و استوانه‌ای شکلی دارند. پوزه قابل حرکت آنها دارای یک صفحه غضروفی در نوک آن است که برای برگرداندن خاک‌های سطحی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این پوزه به وسیله یک استخوان غیر معمولی تقویت می‌شود. سوراخ‌های بینی در جلوی این صفحه قرار دارند. در هر دو فک، دندان‌های نیش و دندان پیشین دیده می‌شود. دست و پا چهار انگشت دارد که در راه رفتن فقط از دوتای جلویی استفاده می‌کند (آثار دو انگشت دیگر در برف و گل مشاهده می‌شود).

ارزش اقتصادی: افراد این خانواده در طبیعت وبه خصوص در جنگل‌ نقش باغبان را بر بهده دارند. آنها به وسیله پوزه و دندان‌های نیش بلند خود خاک را زیرورو می‌کنند و علاوه بر پوک کردن، هوادهی و دفن بذر گیاهان، تعداد زیادی از لاروهای حشرات مضر را نیز نابود می‌سازد. در فصل زمستان نیز با کنار زدن برف‌ها، مواد غذایی را در اختیار علف‌خواران و پرندگان قرار می‌دهند. گرازها غذای مناسبی برای گوشت‌خواران بزرگ هستند و در بقای آنها نقش مؤثری دارند.

گرازها حیوانات ترسوئی هستند آنها به محض احساس خطر به سرعت فرار می‌کنند ولی در مواقعی که زخمی شده یا در تنگنا قرار بگیرند، ممکن است به انسان یا سگ حمله کنند و به وسیله دندان‌های نیش بلند و قوی خود ضربات خطرناکی وارد سازند. گرازهای زخمی بسیار خطرناکند (در ایران آدم‌های عصبانی و لجباز را به گراز تیر خورده تشبیه می‌کنند). در سال‌های اخیر در برخی مناطق کشور جمعیت گراز به علت حرام بودن گوشت و نیز تولیدمثل زیاد آن به نحو شدیدی افزایش یافته و به صوتر آفتی جدی برای محصولات کشاورزی مناطق مختلق درآمده است. برای مثال گرازها در خوزستان آفت مزارع نیشکر، در گیلان و مازندران آفت مزارع برنج، در جیرفت آفت ذرت و به طور کلی در اکثر مناطق کشور آفت غلات، صیفی جات و میوه‌ هستند. در بسیاری از مناطق کشور عده‌ای به شغل حفاظت از مزارع در مقابل گراز مشغولند. به تازگی برای اقلیت‌های مذهبی مجوزهایی برای شکار این حیوان و استفاده از فرآورده‌های گوشتی آن صادر می‌شود.

از خانواده خوک‌ها تاکنون یک گونه در ایران شناسایی شده است.

خانواده گوزن‌ ها FAMILY CERVIDAE

افراد این خانواده دست و پایی بلند و دمی کوتاه دارند. بزرگ‌ترین گونه آن به نام موس (Moose) متجاوز ا ز800 کیلوگرم و کوچک‌ترین بنام پودو (Pudu) هفت کیلوگر وزن دارد. مشخصه اصلی گوزن‌ها وجود یک جفت شاخ بلند وتوپر با شاخک‌های منشعب در نرها است، نرو ماده گوزن کاریبود (Caribou) هر دو شاخ دارند، ولی در گوزن چینی (Chinese water deer) نر و ماده شاخ ندارند. شاخ گوزن‌ها همه ساله می‌افتد و بلافاصله شاخ جدیدی، که روی آن به وسیله پوسته مخملی شکلی پوشیده شده است رشد می‌کند. این شاخ‌ها طی چند ماه کامل می‌شوند و پوسته مخملی شکل آن خشک شده و از شاخ جدا می‌گردد. طول و فرم شاخ‌ها علاوه بر سن حیوان به عواملی مانند توارث، وضعیت تغذیه و ترشح هورمون بستگی دارد (هورمون تستوسترون عامل اصلی رشد و شاخ‌ها است). به همین دلیل با پیر شدن گوزن‌ها از رشد شاخ‌ها نیز کاسته می‌شود، به طوری که در گوزن‌های خیلی پیر شاخ‌ها بسیار کوتاه و گاهی بدون شاخکند. اعضای خانواده گوزن‌ها گیاه خوار و نشخوار کنند‌ه‌اند. کیسه صفرا ندارند. حس شنوایی و بویایی آنها بسیار قوی است. معمولا‌ً شبگرد هستند. غالباً به صورت اجتماعی زندگی می‌کنند. در اغلب گونه‌ها نرها در فصل جفت‌گیری حرمسرایی متشکل از چند ماده تشکیل می‌دهند.

ارزش اقتصادی: علاوه بر ارزش‌های علمی، اکولوژیک و زیبائی شناسی، گوشت این جانوران نیز مورد مصرف قرار می‌گیرد، از شاخ گوزن‌ها در صنایع دستی و همچین برای سنجش میزان رایواکتیویته موجود در یک منطقه استفاده می‌کننند. پوسته مخملی روی شاخ‌های مرال در در بعضی از کشورها به عنوان اکسیر جوانی خریدار دارد. پرورش مرال، به منظور استفاده ز گوشت و پوسته مخملی شاخ آن رد بسیاری از کشورها متداول است. در ایران همه ساله عده‌ای شاخ‌های افتاده مرال را جمع‌آوری می‌کنند و آنها را به صنعتگران زنجان و سایر شهرستان‌ها برای استفاده در صنایع دستی مانند دسته چاقو و غیره می‌فروشند. از خانواده گوزن‌ها تاکنون سه گونه در ایران شناسایی شده است.

خانواده گاوسانان FAMILY BOVIDAE

بزرگ‌ترین خانواده از راسته‌ی زوج سمان است. این حیوان جثه‌ای متوسط تا بزرگ، دست و پای بلند و دمی کوتاه یا بلند دارند. در اکثر گونه‌ها، نرو ماده‌ شاخ‌های ساده و بدون شاخک دارند. شاخ‌ها دائمی هستند و بر خلاف گوزن‌ها نمی‌افتند. شاخ‌ها تو خالی‌اند هر شاخ شامل یک قسمت استخوانی ازجنس جمجمه در زیر و غلافی شاخی از جنس پوست بر روی آن سات.

تمام افراد این خانواده گیاه‌خوار و نشخوار کننده‌اند. حس بویایی و بینایی بسیار قوی است معمولاً روزها فعال هستند و غالباً به صورت اجتماعی زندگی می‌کنند. اغلب آنها در نواحی زیر چشم کشاله ران زانو و بین سم‌ها غده‌های مولد بو دارند. غدد بین سم‌ها در حیواناتی به صورت اجتماعی زندگی می‌کنند به روی زمین باز می‌شود. به این جانوران جدا ماده می‌توانند از روی بو گله خود را تعقیب کنند.

ارزش اقتصادی: علاوه بر ارزش‌های مطالعاتی ژنتیکی تفریحی ورزشی و زیبائی شناسی منبع مهمی برای تأمین گوشت و پوست به شمار می‌روند. همگی آنها از نظر شکار ورزشی و تروفه حائز اهمیت هستند. آنها همچنین طعمه بسیار مناسبی برای گوشت‌خواران بزرگ جثه محسوب می‌شوند و در بقاء آنها نقش مهمی را ایفا می‌نمایند. گاو گوسفند و بز حدود هشت تا نه هزار سال قبل در اوراسیات اهلی شده‌اند. از خانواده گاوسانان تا کنون پنج گونه در ایران شناسایی شده است.