محله سلطان میر احمد قدمت این خانه عصر قاجاری به 130 سال قبل باز میگردد. خانه بروجردی ها که هم بخش اندرونی و هم بیرونی دارد فاقد گودال باغچه است. این بنا در سه طبقه و به صورت چهار طرف ساخت، اطراف حیاط های اندرونی و بیرونی بنا گردیده است. این خانه بیشتر فضاهای معماری که در خانه های قدیمی کاشان یافت میشود را دارا می باشد. از جمله دو سرداب، سرپوشیده، شاه نشین، پنج دری، مهتابی، هشتی ورودی، ایوان تابستانی، ایوان زمستانی. ویژگی بارز این بنا سرپوشیده آن است که در کل شهر کاشان منحصر به فرد و استثنائی است. حیاط اصلی بیش از 620 متر مربع و یکی از سه حیاط یا اندرونی آن بیش از 630 متر مربع مساحت دارد. تزئینات ایوان تابستانی بنا در کاشان منحصر به فرد است و نقاشی های بی نظیری در سرپوشیده به چشم میخورد.
خانه ی تاریخی بروجردی ها در محله ی قدیمی سلطان امیراحمد کاشان قرار دارد. خانه ی بروجردی ها نمونه ی یکی از خانه های مسکونی اعیان نشین دوره ی قاجار است که در سال 1242 خورشیدی توسط یکی از بازرگانان معروف کاشان به نام حاج سید حسن نطنزی ( بروجردی ) ساخته شده است. برخی از تزئینات بدنه ی داخلی هشتی ورودی در سال 1256 خورشیدی انجام گرفته است. هر چند برخی منابع تاریخ ساخت بنا را 1253 و اتمام آن را هجده سال بعد یعنی 1271نوشته اند. بر خلاف تصور عامه، این خانه به اهالی بروجرد متعلق نبوده بلکه چون مراودات تجاری این بازرگانان نطنزی الاصل کاشانی بیشتر با تجار شهر بروجرد انجام می شده، لذا کاشانی ها به ایشان بروجردی می گفته اند! به همین مناسبت، محل سکونت ایشان هم به خانه ی بروجردی شهرت یافته است.
معمار طراح و سازنده ی خانه ی بروجردی یکی از معمارهای چیره دست کاشان به نام استاد علی مریم کاشی بوده است که خانه ی طباطبایی ها ( واقع در همین محله ) و تیمچه ی امین الدوله ( واقع در بازار میانچال کاشان ) از دیگر آثار این معمار هنرمند است.
این خانه متناسب با خصوصیات اقلیمی و شرایط جوی منطقه ی کویری کاشان طراحی و ساخته شده، خصوصاً اینکه در گرمای شدید تابستان با استفاده از بادگیرهایی که در بالای بام احداث شده، هوای خنک و بسیار مطبوع به صورت طبیعی و دائمی در زیرزمین ها جریان دارد.
از نظر فضاسازی خانه ی بروجردی به طور کلی شامل دو بخش بیرونی و اندرونی است که سر در اصلی و هشتی ورودی بین این دو بخش مشترک می باشد. ضمناً هر یک از این دو بخش درهای جداگانه ای هم دارند که مستقیماً به کوچه دسترسی دارند.
الف- بخش بیرونی:
قسمت بیرونی خانه، در حقیقت همان عمارت و حیاطی است که فعلاً مورد بازدید علاقه مندان قرار می گیرد و مشتمل است بر: راهروی ورودی، حیاط مرکزی، تالار سرپوشیده و نورگیر فوقانی آن، ایوان جنوبی، اطاق های تابستانی و حیاط های خلوت بین اطاق ها و بالاخانه هایی که به صورت قرینه در دو طرف تالار اصلی قرار گرفته اند، بادگیرها و زیرزمین ( سرداب ) ها، اطاق پنج دری زمستانی که بدنه ی داخلی آن از گچبری بسیار ظریفی با طرح گل و مرغ تزئین شده است، اتاق های آفتابگیر زمستانی، بهارخواب های جبهه ی شمالی، طارمی و قسمت غربی و سایر فضاها.
بخش بیرونی حیاطی کشیده دارد. بناهایی که در دو سر حیاط قرار گرفته اند، هم مهمتر هستند و هم از ارتفاع بیشتری برخوردارند. در جبهه ی جنوبی مهمترین بخش بنا واقع شده که دارای یک تالار مرتفع و با عظمت است که به شکل هشت و نیم هشت ساخته شده و اتاق ها و فضاهایی در اطراف آن و در دو طبقه ساخته شده اند. سقف تالار اصلی، گنبدی شکل است که یزدی بندی شده و در جای جای آن نورگیرهایی تعبیه شده اند که زیبایی خاصی به سقف داده اند. بر روی دیوارها نقاشی هایی به چشم می خورد که می شود گفت الهام گرفته از سبک نقاشی اروپایی آن زمان خصوصاً سبک روسی است. گچ بری های دیوارها فوق العاده زیبا هستند. متاسفانه برخی از نقاشی ها که از تصویر انسان بوده را خراب کرده اند. یک ایوان بزرگ در جلوی تالار وجود دارد. در جبهه ی شمالی یک تالار پنج دری همراه با شاه نشین است که یک ایوان در مقابل خود دارد و یک بادگیر در پشت آن وجود دارد.
تالارهای بزرگ سرپوشیده و حیاط های خلوت دو طرف آن، با نقاشی های ظریف و هنرمندانه و گچبری های برجسته و بسیار بدیع زینت یافته و سقف آن از طرف داخل دارای تقسیم بندی های هندسی رسمی و یزدی بندی است. در قسمت فوقانی سرپوشیده در بام، نورگیر فوق العاده جالبی تعبیه شده است که طرح آن در نوع خود منحصر به فرد می باشد. سقف ها و بدنه ی داخلی سرپوشیده و تالارهای طرفین آن با نقش های بدیع و طرح های گل و مرغ و اسلیمی و شکارگاه و نقوش حیوانات در شیوه های متنوع رنگ و روغن و آبرنگ تزئین شده است. نقاشی های خانه ی بروجردی زیر نظر دو هنرمند بزرگ و نامدار نقاشی ایران در دوره ی قاجاریه، یعنی میرزا ابوالحسن غفاری کاشانی ملقب به صنیع الملک ( بنیانگذار اولین مدرسه ی نقاشی در ایران ) و برادرزاده اش مرحوم میرزا محمد خان غفاری کاشانی ( کمال المک ) ترسیم و طرح های گچبری خانه با نظارت این دو استاد تهیه و به انجام رسیده است.
ب – بخش اندرونی:
اندرونی خانه ی بروجردی، خود شامل دو قسمت است:
1- قسمت جنوبی که دارای یک حیاط مرکزی و تالار بزرگ پذیرایی و مزین به آینه کاری است و در دو طرف تالار، بالاخانه هایی ساخته شده که رو به داخل تالار باز می گردد. ضمناً در اطراف تالار بزرگ اتاق های گوشواره بنا شده است. اتاق های سرتاسر ضلع غربی این قسمت از اندرونی با قسمت شرقی حیاط بیرونی فصل مشترک دارند.قسمت جنوبی که در سنوات قبل از کل مجموعه تفکیک و به صورت خانه ی جداگانه ای درآمده بود، اخیراً توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری از مالکین آن خریداری شده و پس از اتمام تعمیرات به قسمت بیرونی ممنضم و مرتبط خواهد شد تا در معرض بازدید عموم قرار گیرد.
2- قسمت شمالی عبارت است از یک حیاط خلوت و اتاق پنج دری ساده و صندوق خانه و اتاق نشیمن و یک سرداب بزرگ که این سرداب در حقیقت طبقه ی زیرین تالار بزرگ قسمت جنوبی اندرونی است.یکی از مشخصه های خانه های قدیمی در بافت کویری، وجود زیرزمین یا سرداب های خنک است که اهالی خانه را از گرمای بسیار زیاد تابستان نجات می دهد. خانه ی بروجردی ها از نظر طرح و معماری و قدمت و تزئینات نقاشی و گچبری جزء نفایس آثار تاریخی دوره قاجار می باشد. تاکنون مرمت قسمت های مختلف و استحکام بخشی قسمت های عمده ی خانه و تثبیت نقاشی ها به وسیله ی کارشناسان و استادکاران اداره ی میراث فرهنگی کاشان انجام شده و بعضی الحاقات و تغییرات غیراصولی که در طول سال ها در این بنای ارزشمند صورت گرفته بود به صورت اولیه بازسازی شده است و این مرمت و بازسازی ادامه دارد.
یکی از نقاط ضعف اکثر خانه های تاریخی که مرمت شده و در معرض بازدید عموم قرار می گیرند، این است که به محوطه های آشپزخانه ( مطبخ ) ، نحوه ی آبرسانی به حیاط، وجود تلمبه و چاه یا قنات و همچنین مستراح ( موال یا توالت ) توجه نمی شود. انگار که آدم های سده های قبل غذای آماده از رستوران می خریدند، آب معدنی بطری می نوشیدند و برای اجابت مزاج به مسجد محل می رفته اند. خانه ی بروجردی ها هم در مرمت هایش از همین ایراد اساسی بی نصیب نمانده است. خانه ی بروجردی ها در سال 1353 خریداری و با شماره ی 1082 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. این خانه فعلاً محل اداره ی میراث فرهنگی شهر کاشان است.
منابع مورد استفاده:
1- مدیریت میراث فرهنگی کاشان
2- حسن نراقی، آثار تاریخی شهرستان های کاشان و نطنز، انجمن آثار ملی، تهران، 1348
3- حسین فرخ یار، نگاهی به آثار تاریخی کاشان، ناشر: مولف، تهران، 1369
ما در زمان شهردار قبلی درسال ۱۳۹۰ آسیب ها و یا تخریب بناهای تاریخی را در گوشه و کنار شهر بدون اعتراض اداره میراث فرهنگی گردشگری و… داشتیم لذا هویت مان خطی خطی شده و ما شخصیتی در تاریخ مان در آران مهمتر و یا قبل از او مثل ملاعلی آرانی سراغ نداریم و تنها خانه و مدرسه ملاعلی آرانی و ملا غلامرضا او در کوی درب مسجد قاضی (خانه کرباسی ها) نیز باید توسط شهرداری که تخریب شده مجدداً با همان سبک مرمت و برای آیندگان حفظ شود . و این وظیفه شرعی به لحاظ تخریب و خسارت عدوانی به اموال شخصی و اموال غیر و هم به لحاظ تاریخی و فرهنگی و آبرو و غیرت نسبت به شهرمان
ما در زمان شهردار قبلی درسال ۱۳۹۰ آسیب ها و یا تخریب بناهای تاریخی را در گوشه و کنار شهر بدون اعتراض اداره میراث فرهنگی گردشگری و… داشتیم لذا هویت مان خطی خطی شده و ما شخصیتی در تاریخ مان در آران مهمتر و یا قبل از او مثل ملاعلی آرانی سراغ نداریم و تنها خانه و مدرسه ملاعلی آرانی و ملا غلامرضا او در کوی درب مسجد قاضی (خانه کرباسی ها) نیز باید توسط شهرداری که تخریب شده مجدداً با همان سبک مرمت و برای آیندگان حفظ شود . و این وظیفه شرعی به لحاظ تخریب و خسارت عدوانی به اموال شخصی و اموال غیر و هم به لحاظ تاریخی و فرهنگی و آبرو و غیرت نسبت به شهرمان
متاسفانه شهرداری آران بخشی از خانه زادگاه و زیستگاه ملاعلی آرانی( خانه ۱۰۰۰ساله کرباسی ها) در محله قاضی را تخریب کرده است . ملاعلی بزرگ مردی از آران است که اواین رساله احکام (توضیح المسائل)رادر تاریخ شیعه نوشته و اولین کسی است که حوزه علمیه سیار تاسیس کرده است .او کتابهای بسیاری دارد که بی نظیر است.
متاسفانه شهرداری آران بخشی از خانه زادگاه و زیستگاه ملاعلی آرانی( خانه ۱۰۰۰ساله کرباسی ها) در محله قاضی را تخریب کرده است . ملاعلی بزرگ مردی از آران است که اواین رساله احکام (توضیح المسائل)رادر تاریخ شیعه نوشته و اولین کسی است که حوزه علمیه سیار تاسیس کرده است .او کتابهای بسیاری دارد که بی نظیر است.