آتشکده اسپاخو، مانه و سملقان
آتشکدهی «اسپاخو» یکی از کهنترین سازههای پابرجای باستانی در خراسان شمالی است. برپایهٔ کاوشها و بررسیهای کارشناسان این آتشکده مربوط به روزگار ساسانیان است و در کنار آن روستایی است که به همین نام یعنی اسپاخو، معروف است.آتشکدهٔ اسپاخو در کنار روستای اسپاخو و در شهرستان مانه و سلقمان در ۱۱۵کیلومتری جاده بجنورد گلستان و ۶۵کیلومتری غرب شهر آشخانه است.این آتشکده بر روی تپهای بلند در دامنهٔ جنگلی از کاج و سرو ساخته شدهاست.
باستانشناسان با توجه به معماری ویژهٔ این آتشکده که سقفی گنبددار است و باتوجه به لاشهسنگ و ملات ساروج به کار رفته که از مصالح ویژهٔ معماری ساسانی است، این آتشکده را مربوط به روزگار ساسانیان میدانند. میگویند که واژهٔ اسپاخو، برگرفته از واژهٔ «هسپ» یا «اسپ» است که واژهای پهلوی است. این واژه در گذر زمان به اسب دگرگون شدهاست و آنگونه که برمیآید در این گستره در گذشته، اسب پرورش میدادهاند.
مردم محلی این آتشکده را با نام کلیسا، میشناسند اما تاکنون هیچگونه شاهدی بر حضور مسیحیان در این گستره پیدا نشدهاست و از سوی دیگر، شکل دایرهای محراب، آتشدان و سوراخهای درون سقف گنبد که روزنهای برای خروج دود است، نشان میدهد که این جایگاه، هیچگاه کلیسا نبوده و آتشکدهای است که زرتشتیان باستان آنرا ساختهاند. آتشکدهٔ اسپاخو هنوز هم در خراسان شمالی بر فراز بلندایی پر از کاج و سرو ایستادهاست و گردشگران داخلی و خارجی را به خود میخواند. آتشکدهٔ اسپاخو در فهرست میراث ملی با شمارهٔ ۱۵۷۹ ثبت شدهاست.