مراسم زار

دربارۀ منشاءِ این مراسم اطلاعات زیادی در دست نیست. گویا عقاید مربوط به بادهای زار از راه حبشه به سرزمین های اسلامی راه یافته است. مراسم مربوط به زار و پایین آوردن آن در جنوب ایران غیر از مراسم و آداب و رسومی است که در آفریقا ، یا شبه‌قارۀ هند به جای آورده می‌شود. ولی در هر حال ، هنوز این معتقدات و آداب و رسوم رنگ و بوی تند آفریقایی خود را از دست نداده اند :تمام باباها و ماماهای اهل هوا سیاه پوست هستند و آوازها و صدای پایکوبی گروهی ساحل نشیان ، چه در عروسی و چه در عزا، هنوز شور و حال آفریقایی دارند .

غلامحسن ساعدی می‌نویسد: اهل هوا کسانی هستند که گرفتار یکی از بادها شده اند و بادها قوای مرموز و جادویی را گویند که همه جا بر نوع بشر مسلط هستند. هیچ کس را قدرت مقابله با آن‌ها نیست و آدمیزاده در دمقابل شان راهی جز قربانی دادن و تسلیم شدن ندارد . بادها هم‌چون آدمیان مهربان یا بی‌رحم، کوریابینا، کافر یامسلمانند. وقتی کسی گرفتار یکی از بادهای مرموز شد، باید پیش بابا یا مامای زار برود تا طی مجالس و مراسمی خاص باد را از تن بیمار خارج کنند. بعد از شفا و بیرون رفتن‌ باد از تن بیمار، آن شخص در جرگۀ اهل هوا در می‌آید. باباهای زار معتقدند، اشخاصی که مبتلا به مرض سردرد، چشم درد یا دل‌درد می‌شوند و از طریق توصیه‌های پزشک بهبود نمی‌یابند،یا دوای خانگی مصرف می‌کنند و درمان نمی‌شوند، برای درمان باید به نزد بابا یا مامای زار بروند.

این مراسم بیش تر درجزیرۀ قشم و بندرلنگه، معولاً در شب‌های چهارشنبه انجام می‌شود . بابای زار عده ای را مأمور می‌کند. چوب خیزران به دست گیرند و دور آبادی و خانه‌ها بگردند و با این علامت ، زاری‌ها آگاه می‌شوند که مراسم برگزار خواهد شد. زنان و مردان لباس‌های خود را می‌پوشند که مراسم برگزار خواهد شد. زنان و مردان لباس‌های خود را می‌پوشند، موهای خود را شانه زده، عطر مخصوص بر صورت و تن خود می‌پاشند و برای رقص و بازی زار آماده می‌شوند ابتدا دوای مخصوصی که معجونی است از کُندُرَک، ریحان، گَشته(جوبی است که از بمبئی می‌آورند)، زعفران، هل، جوزو زبان جوجه (گیاهی است که در کوه می‌روید ) تهیه می‌نمایند. بابای زار، شخص مبتلا را به مدت هفت روز در حجاب و دور از چشم دیگران نگاه می‌دارد . در این مدت بیمار نباید زن و سنگ و مرغ ببیند و به طور کلی چشم هیچ زنی ف چه محرم چه نامحرم ، نباید بر وی بیفتد و اگر بیمار زن باشد، برعکس . فقط بابا یا مامای زار مواظب وی است .

در تمام مدت حجاب ، معجون تهیه شده را بر تن بیمار می‌مالند و مقداری هم به وی میخورانند و عده ای هم که معمولاً زنان و مردان سیاه و خوش صدا هستند ، با دهل های کوچک و بزرگ خود به پایکوبی می‌پردازند . قبل از شروع مجلس، سفرۀمفصلی پهن می‌شود و رد آن چیزهایی از قبیل انواع غذاها تا گیاهان معطر ، ریاحین جنوب، میوۀ کُنار ، خرما، گوشت و خونی که برای درمان بیمار لازم است چیده می‌شود. خون سر سفره، خون قربانی است. تا شخص مبتلا خون نخورد، باد به حرف نمی‌آید. در هنگامی که رقص و پایکوبی با ریتم‌های مخصوص و موزون شروع می‌شود، شخص مبتلا با حرکات موزون خود کم‌کم از حالت عادی خارج شده و از خود بی‌خود می‌شود و در حالتی شبیه خلسه فرو می‌رود. در این حالت، فرد مبتلا به زبان هندی و عربی یا سواحلی صحبت می‌کند( این افراد ظاهراً در حالت عادی هرگز نمی‌توانند به زبان هندی یا عربی یا سواحلی صحبت کنند ) .

وزن و آهنگ و ریتم موسیقی در مجلس نقش اساسی بر عهده دارد . شخص مبتلا حال خود را نمی‌فهمند. در این میان، تنها بابای زار می‌تواند با وی حرف بزند. او از زار می‌پرسد که اهل کجاست و اسمش چیست ؟و ابرای چه این مرد یا زن را اسیر کرده است ؟ زار به زبان خودش (هندی،عربی یا سواحلی ) جواب می‌دهد! آن‌گاه بابای زار می‌پرسد، برای این‌که زار مرکب خود(شخص مبتلا) را راها کند چه می‌خواهد و …
مراسم زار، گاهی چندین شبانه روز به طول می‌انجامد و شخص زاری بعد از خلاص شدن، برای همیشه در جرگۀ اهل هوا در می‌آید و به زاری معروف می‌شود و همیشه باید لباس تمیز و سفید بپوشد و خود را مرتب بشوید و معطر کند، لب به مِی نزندو هیچ کار خلافی نکند و گرنه زار دوباره آزارش می‌دهد. این مراسم دیر زمانی است که در سواحل و جزایر هرمزگان برگزار می‌شود و در گذشته بسیار مفصل تر از امروز اجرا می‌شده است .