لاله واژگون – چهار محال و بختیاری

نام انگلیسی:  Fritillaria    نام فارسی :  لاله واژگون

اثر طبیعی ملی لاله واژگون با مساحتی بالغ بر380هکتار در سال 1375طی مصوبه شماره 150 مورخ 27/11/75شورایعالی محیط زیست به مجموعه مناطق تحت مدیریت سازمان پیوست.

موقعیت جغرافیایی
این اثر با 3554657 تا 3556614 عرض جغرافیایی و 438183 تا 440971 طول جغرافیایی در بخش فارسان استان چهار محال بختیاری واقع گردیده است.

ویژگیهای منطقه
لاله واژگون گیاهی چند ساله با گلهای بسیار زیبا از خانواده سوسن است . گلدهی لاله های واژگون در ماه اردیبهشت میباشد و هر ساله هزاران نفراز مردم علاقمند را به تماشا از نقاط دور و نزدیک استان و خارج از استان به سوی خود جلب می نماید. از مهمترین گونه های گیاهی به غیر از لاله واژکون میتوان از کرفس کوهی واز گونه ها-ی جانوری میتوان از کل و بز و پلنگ نام برد.

گویند این گل در آن زمان که گلوی سیاووش پاک‌نهاد با تیغ تیز گرسیوز خونریز، آن پلید دژخیم بدنهاد، آشنا می‌شد، شاهد ماجرا بود. از پس آن اندوه، گلگونه رخ، سر به زیر افکند تا آرام آرام اشک بریزد بر بیگناهی سیاووش. گل لاله واژگون با نام علمی (Fritillaria) گیاهی است دیدنی که در هوای لطیف مرغزارهای سرسبز کوهسارهای سربلند و مغرور ایران‌زمین می‌روید. جای‌جای این خاک گهرخیز هنرزا، سرشار از دیدنی‌هایی است که در پهنه‌سار گیتی اگر یگانه نباشد، کمیاب و نایاب است. در پاوه و اورامانات هم به این گل اشک سیاوش می‌گویند. لاله واژگون در نقش‌ سرستون‌های ساسانی‌ها هم در موزه طاق بستان در کنار نقش پادشاه ساسانی دیده می‌شود.

یکی از جایگاه‌های رویش این گیاه زیبا، گلستان‌کوه در نزدیکی خوانسار است که این یادمان بیگناهی سیاووش را در دل خود برای آیندگان پاس داشته است. از پس زمستان با سرمای دلنشین و برف فراوان، آنک در بهار و درآغازین روزهای اردیبهشت، که ایران بهشت گیتی می‌گردد و خاکش رشک فردوس برین، سراسر گلستان‌کوه سرشار از گیاهان خوشبو و سودمندی، مانند آویشن و موسیر و گون است که هرکدام داروی بیماری و درمان دردی هستند. دانشمندان دوازده‌هزار نوع گونه گیاهی را در ایران شناسایی نموده‌اند، که حدود پانزده درصد آن منحصر به ایران بوده و در هیچ کجای جهان، به طور طبیعی رشد و نمو ندارند. این گیاه نخستین بار در سال 1576 میلادی به وسیله جهانگردان اروپایی از ایران به اتریش برده شد و در باغهای ثروتمندان و خاندان سلطنتی پرورش یافت. ازسده 19 میلادی کشت آن در هلند نیز رواج یافت. نکته جالب توجه و تاسف‌بار اینکه در ایران بیش از 170 گونه لاله به طور طبیعی رشد و نمو می‌کند، حال آنکه هلند به سرزمین لاله‌ها مشهور است. ارتفاعات لرستان و بختیاری و بخش‌هایی از مناطق همجوار این دو استان عمده ترین رویشگاه لاله‌های واژگون هستند. در کنار دیدن این لاله‌های بی‌مانند، سرچشمه زیبا با درختان کهنسال تناور و عسل بسیار گوارا و سودمند خوانسار را فراموش نکنید.
 

لاله‌های واژگون یکی از ۱۲ هزار گونه گیاهی شناسایی شده در کشور است که زیباییی آنها نفس را در سینه حبس کرده و کمتر کسی است که آرزوی دیدن آنها را در آغازین فصل سال نداشته باشد. بیش از ۱۵ درصد گونه‌های گیاهی ایران منحصر به فرد بوده و به عبارت دیگر در هیچ کجای دنیا به صورت طبیعی رشد و نمو نمی‌کنند.
لاله‌های واژگون نیز یکی از گیاهان مشهور ایران است که موسم گل‌دهی و جلوه‌گری آن فرا رسیده است.
در میان لاله‌های ایران، لاله واژگون از شهرت و زیبایی منحصر بفردی برخوردار است و همه ساله عده‌ای برای تماشای این جلوه طبیعی کم نظیر راهی دامنه های زاگرس می‌شوند.

گلستان کوه در خوانسار، ارتفاعات اشترانکوه لرستان و کوه‌های صمصامی در چهار محال و بختیاری بیشترین انبوهی از این گلها را در خود جای داده اند. این گل در ارتفاع ۱۵۰۰ متر بالا پراکنش دارد و تحت تاثیر دمای هوا از اوایل بهار در نواحی شمالی زاگرس و در نزدیکی خوانسار شروع به شکوفایی می‌کند و در مناطق جنوبی در اواسط تابستان به گل می‌نشیند. لاله واژگون که با نامهای لاله سرنگون و اشک مریم نیز شناخته می‌شود، ۱۲۰ سانتیمتر از سطح زمین ارتفاع دارد. این گیاه با گلهای زنگوله‌ای درشت به رنگ نارنجی مایل به قرمز به طرز زیبایی از داخل بانوشگاه‌های سیاه رنگ روی زمینه سفید آرایش یافته‌اند. این گل سازگاری زیادی با دامنه های سنگلاخی و صخره‌ای دارد و در صورت عدم تخریب به واسطه دام و انسان حتی ۱۰ هزار شاخه از آن را در یک دشت می‌توان مشاهده کرد. چرای احشام، تخریب زیستگاه برای ایجاد اراضی کشاورزی، برداشت مستقیم این گیاه و عرضه به بازار مهم‌ترین عوامل تهدید لاله های واژگون است. این گیاه نخستین بار در سال ۱۵۷۶ میلادی به وسیله جهانگردان اروپایی از ایران به اتریش برده شد و در باغهای افراد ثروتمند پرورش یافت.

شیوه پرورش لاله واژگون در باغها و گلخانه‌ها در سطح وسیعی از اروپا رواج دارد در حالی که این گل در فلات ایران به طور طبیعی رشد و نمو می‌کند و این مساله ضرورت حفاظت این گونه گیاهی در ایران را بیش از پیش می‌کند. برخی محققان معتقدند، گل لاله ابتدا از ایران به قسطنطنیه برده شد و بوس بکیوس سفیر امپراتور روم بذر لاله را از قسطنطنیه به وین انتقال داد. پس از آن اروپاییان با این گل زیبا آشنا شدند و از قرن ۱۹ میلادی کشت آن در هلند نیز رواج یافت. نکته جالب توجه اینکه در ایران بیش از ۱۷۰ گونه لاله به طور طبیعی رشد و نمو می‌کند، حال آنکه هلند به سرزمین لاله‌ها مشهور است.