پناهگاه حیات وحش شیراحمد ، سبزوار

نام انگلیسی:  Shir-Ahmad nature reserve     نام فارسی :  پناهگاه حیات وحش شیراحمد

پناهگاه حیات وحش شیراحمد در موقعیت جغرافیایی N3603 E5758 در استان خراسان رضوی واقع است. سرزمین ایران علیرغم قرار گرفتن در کمربند خشکی جهان از تنوع زیستی مطلوبی برخوردار می باشد .تنوع گونه های کم نظیری در زیستگاههای این کشور یافت می شود که در مقایسه با سایر سرزمینهای جهان قابل توجه است.تعداد گونه های پستانداران وحشی ایران با بیش از 160 گونه ، ماهیان با 269 گونه و بالاخره دوزیستان با 11 گونه که تقریبا نیمی از آنها بومی کشور ما تشخیص داده شده است جلوه ویژه ای را بر تنوع کشور ما ارائه داده است.توسعه شهرها ، تغییر کاربری اراضی ، بهره وری بی رویه از منابع بدون ارزیابی اولیه ،و بهره برداری بی رویه از مراتع و جنگلها از جمله فعالیتهای مخربی هستند که روزبروز عرصه را بر زیستگاههای طبیعی و حیات وحش کویر تنگ تر کرده و تنوع زیستی را به مخاطره می اندازد. در این شرایط برای حفظ و حراست از تنوع زیستی و جمعیتهای حیات وحش چاره ای جز انتخاب مناطق مناسب برای که در برگیرنده تمامی ویژگی های اکولوژیکی ناحیه باشند نمی باشد.

سبزوار علیرغم دارا بودن اقلیم نیمه بیابانی و بیابانی زیستگاه گونه های بسیاری از حیات وحش ایران می باشد. یکی از زیستگاههای حیات وحش در شهرستان سبزوار پناهگاه حیات وحش شیر احمد می باشد. پناهگاه حیات وحش کویر شیر احمد که با حدود 25 هزار هکتار وسعت در شهرستان سبزوار و به فاصله 15 کیلومتر از آن قرار گرفته است بر همین اساس انتخاب و تحت حفاظت قرار گرفته است.

این منطقه که بیش از 10 سال از شروع حفاظت آن می گذرد در سال 75 بعنوان منطقه شکار ممنوع اعلام گردید . بیش از یک دهه حفاظت سبب ارتقاء ارزشها و غنای منطقه گردید و بهمین دلیل در اردیبهشت 81 براساس ارزیابی های بعمل آمده شایسته احراز عنوان پناهگاه حیات وحش کویر تشخیص داده شد و براساس مصوبه شورایعالی محیط زیست به پناهگاه حیات وحش کویر شیراحمد تغییر نام داد و در حال حاضر با همین عنوان تحت کنترل و مدیریت می باشد.

منطقه شیر احمد از گذشته های دور بعنوان یکی از زیستگاههای خوب آهو در منطقه سبزوار مطرح بوده است .در این منطقه براساس آخرین سرشماری (سال84) حدود 2300 راس از این حیوان زیبا و حساس دیده می شود . در سالهای نه چندان دور آهوها در گله هایی با بیشاز 100 راس جمعیت و به تعداد زیاد قابل مشاهده بودند. که در کنار سایر وحوش منطقه به دور از دغدغه و استرس های کنونی زندگی آرامی را سپری می کردند. سوابق حکایت از آن دارد که در این منطقه شهد حضور گونهایی چون یوزپلنگ نیز بوده است که امروزه فقط اسمی از آن در این دیار باقی مانده است.

در حقیقت کاهش و انهدام جمعیت ها از آن زمان آغاز شد که انسان همراه با طبیعت در مقابل طبیعت قرار گرفت و بدون اندیشه و تفکر فقط در جهت ارضاء خواسته هایش به بهره برداری مفرط از طبیعت روی آورد.تغییر شکل ابزار شکار از تیروکمان به تفنگهای پیشرفته و به میدان آمدن وسایل نقلیه تند رو متاسفانه بجای اینکه او را متواضع تر کند چون همراه با تقویت بنیانهای ارزشی و دینی نبود او را جری تر نمود و این ابزار را در جهت انهدام این گونها بکار گرفت تا آنجا که از این گله های چندصدتایی امروز دیگر تعداد معدودی آنهم در پناهگاهها و مناطق حفاظت شده باقی نمانده و اگر نبود همت و دورنگری و احساس مسئولیت افراد آگاه که با همت و تلاش خود اینگوونه مناطق را پایه ریزی نمودند شاید امروز دیگر نشانی از همین تعداد اندک هم در این مناطق نبود . حفاظت چندین ساله این منطقه که عملا قبل از دهه 70 شروع شد ه است، بستر نهایی را جهت رشد گیاهان و افزایش جمعیت وحوش فراهم نموده است و در کنار آن ارزشهای زیست محیطی منطقه نیز فزونی گرفته است.

موقعیت جغرافیایی منطقه

منطقه شیر احمد در جنوب شرقی شهر سبزوار و به فاصله 5 کیلومتری از آن واقع شدده است .وضعیت توپوگرافی منطقه بصورت دشتی ، کویری و تپه ماهور بوده و دارای حداقل ارتفاع 915 متر و حداکثر ارتفاع1380 متر می باشد.

شرایط آب و هوایی منطقه

این منطقه از اقلیم خشک کویری با نوسان نسبتا زیاد درجه حرارت روز و شب که از خصوصیات مناطق کویری می باشد برخوردار است. میانگین درجه حرارت سالیانه معادل 14 درجه سانتی گراد است و متوسط حرارت ماهیانه در سردترین فصل سال یعنی دی ماه حدود 4/2 و گرمترین ماه سال یعنی تیر ماه حدود 1/29 درجه سانتی گراد است.

میزان بارندگی سالیانه حدود 175 میلی متر می باشد. توزیع بارندگی نامتعادل و حداکثر طی فصل زمستان با 48 درصد بارش ها اتفاق می افتد .بهار با 34 و پاییز با 17 و تابستان با 10 درصد در مرتبه های بعدی قرار دارند.

منابع آب منطقه

منطقه شیر احمد سبزوار به دلیل ساختار زمین شناسی و شرایط اقلیمی حاکم بر آن از چشمه های پرآبی که در تمامی طول سال جریان داشته باشد برخوردار نیست و رودخانه کال شور که حدود 25 کیلومتر از مرز شمالی منطقه را در بر می گیرد تنها منبع آب دایمی منطقه می باشد.این رودخانه که در سالهای پرآبی از دبی نسبتا خوبی برخوردار است علاوه بر اینکه مورد استفاده وحوش منطفه قرارر می گیرد همه ساله پذیرای صدها پرنده آبزی مهاجر می باشد.چشمه آوش مهمترین چشمه منطقه است که دبی پایه آن بیش از 3 لیتر در ثانیه می باشد مهمترین چشمه منطقه است که علاوه بر مردم مورد استفاده وحوش منطقه نیز قرار می گیرد.از دیگر منابع تامین آب وحوش منطقه یک دستگاه تلمبه بادی است که بر روی یکی حلقه چاه که تقریبا در محدوده مرکزی منطقه حفر گردیده است قرار گرفته است.

منطقه اگرچه از منابع آبی فراوان برخوردار نیست ولی با توجه به عبور کال شور از مرز منطقه و تعدادی چاه عمیق و قنات در حواشی آن آب بعنوان یک هامل محدود کننده جمعیت در منطقه مطرح نمی باشد .