شهر نیر در غرب استان اردبیل در همسایگی سراب قرار دارد و در گذشته آتشکده ای داشته است. از محل واقعی آتشکده نیر اعظم اطلاع خاصی در دسترس نیست. در برخی فرهنگها به آن اشاراتی شده است. آنچه در منابع نوشته شده آن است که این آتشکده پر نور بوده و از درخشندگی خاصی برخوردار بوده . در طول زمان به علت مبارزه با دین زرتشتی احتمالا تخریب شده است. این احتمال میرود که مسجد جامع فعلی نیر که در زمان تیمور لنگ ساخته شده است بر روی آتشکده نیر اعظم باشد.
درباره نام تاریخی این شهر مورخین اختلاف نظر دارند بعضی بر این عقیده‌اند که نرسی هفتمین پادشاه ساسانی آن را آباد کرده و به همین خاطر نام نرسی به آن اطلاق شده و نام نیر از نرسی گرفته شده است که خود به معنی واصل به حق آمده است( که در میان مردم منطقه هم به همین معنی شهرت فراوان دارد). دسته‌ای نیز معتقدند نیر در واقع به صورت نیّر تلفظ می‌شده که آتشکده نیّر اعظم (واقع در اطراف نیر) موجب پیدایش این نام گردیده و در بر گیرنده معنی نور و درخشندگی است و عده‌ای نیز همان نام نیر را قبول دارند و به معنی پوشیده شده از نی‌های به هم پیچیده و به معنای نی‌ریز.
به عقیده صاحبان آثاری چون معجم البلدان، تاریخ یعقوبی، مراصد و الاطلاع، مسالک و ممالک و برهان قاطع و همچنین به نظر علامه دهخدا کلمه نیر برگرفته از کلمه نریز و به معنای قرارستاق (اردوگاه جنگجویان مغول که در آن زمان در این منطقه بوده) می‌باشد.