آب بازان پستاندارانی آبزی هستند و تمام عمر خود را در آب می‌گذرانند. بدن این حیوانات برای زندگی در داخل آب تغییر شکل یافته و شباهت زیادی به ماهی پیدا کرده است. گردن ندارند، دم به باله دمی تبدیل شده و این باله برخلاف باله دمی‌ماهی‌ها، نسبت به سطح آب حالت افقی دارد، حرکت و پریدن حیوان به خارج از آب به وسیله بالا و پایین بردن آن انجام می‌گیرد. پا ندارند، دست‌ها به باله‌های سینه‌ای تبدیل شده است، که مانند فرمان اتومبیل جهت حرکت را تعیین می‌کنند. باله‌های سینه‌ای از نظر شکل و اندازه متفاوت هستند در برخی مانند نهنگ گوژپشت دراز و در برخی مانند دلفین قاتل، پهن و پارو مانند نهنگ گوژپشت دراز و در برخی مانند دلفین قاتل، پهن و پارو مانند.
در قسمت پشت، باله پشتی کوچکی وجود دارد که در وسط پشت و یا عقب تر قرار دارد. این باله در برخی بلند و خمیده، در برخی بسیار کوچک و یا اصلاً وجود ندارد. لاله گوش ندارند. بینی یک یا دو سوراخ دارد که در بالاترین ناحیه سر قرار گرفته‌اند سوراخ‌های بینی برای جلوگیری از ورود آب به داخل آنها قابل انسدادند. آب‌بازان مانند سایر پستانداران شُش دارند و برای نفس کشیدن به سطح آب می‌آیند. پوست آنها صاف و بدون مو است، موهای کوتاهی که در اطراف دهان جنین بعضی از نهنگ‌های بدون دندان وجود دارد با بالا رفتن سن حیوان از بین می‌رود. به منظور افزایش سرعت و جلوگیری از هدر رفتن گرمای بدن، غدد پستانی و اندام‌های تناسلی و دفعی پنهان است.
آب‌بازان فاقد غدد تولید کننده عرق و تولید کننده چربی هستند، یک لایه فیبری در زیر پوست دارند که به وسیله چربی و یا روغن پر می‌شود. این لایه به عنوان عایق عمل نموده، دمای بدن را در آب‌های سرد حفظ می‌کند. علاوه بر آن لایه چربی به عنوان منبع ذخیره انرژی عمل می‌کند و در اعماق آب نیز باعث کاهش فشار آب بر بدن می‌شود. قطر لایه چربی در برخی از نهنگ‌های بدون دندان ممکن است از نیم متر تجاوز کند. در زمانی که آب‌بازان به اعماق آب فرو می‌روند جریان خون در سطح بدن و ماهیچ‌ها کاهش می‌یابد. همچنین با کم شدن ضربان قلب از میزان اکسیژن مصرفی نیز کاسته می‌شود.
نهنگ‌های با دندان معمولاً صداهای متعددی در زیر آب ایجاد می‌کنند، یکی از صداها به صورت کلیک‌های منظم است. اغلب محققین بر این باورند که امواج صوتی در محوطه پیچیده‌ای واقع در حفره بینی تولید می‌گردد. این امواج پس از متمرکز شدن در ناحیه مِلون (Melon) که محوطه‌ای سرشار از روغن در جلو پیشانی است به بیرون فرستاده می‌شوند. امواج صوتی دریافتی نیز از طریق آرواره زیرین که دارای توده‌های سرشار روغن است مستقیماً به گوش داخلی هدایت می‌گردند. این سیستم بازیابی امواج (Echo-Location) اغلب برای آگاهی از وضعیت محیطِ اطراف و جستجوی غذا مورد استفاده قرار می‌گیرد. صدای دیگر صدای سوت مانندی است که معمولاً برای ارتباط با یکدیگر به منظور مشخص کردن محدودیت‌ها، حرکت‌های دسته جمعی و انتقال اطلاعات در مورد غذا، خطر و سایر فاکتورها به اعضاء گروه به کار می‌رود. چنین به نظر می‌رسد که نهنگ‌های بدون دندان فقط صداهای سوت مانند را تولید می‌کنند. چشم‌های اکثر آب‌بازان برای دیدن در زیر آب تطابق یافته است. آنها همچنین قادرند بیرون آب را نیز به خوبی ببینند. حس بویایی در نهنگ‌های بدون دندان وجود ندارد و در نهنگ‌های با دندان نیز بسیار کم است. آب‌بازان معمولاً یک بچه می‌زایند که حدود یک سوم تا یک چهارم طول بدن مادر است. به مجرد زایمان، نوزاد جهت تنفس به سطح آب می‌آید. اغلب آب‌بازان نوزاد خود را با فشار به طرف سطح آب می‌رانند بعد از این که نوزاد تنفس کرد قادر است همراه مادر به زیر آب برود. آب‌بازان دو نوک پستان دارند که در دو طرف دستگاه تناسلی قرار دارد. پستان‌ها گنجایش شیر زیادی دارند. آنها با انقباضِ ماهیچه‌ها شیر را به دهان بچه تزریق می‌کنند.
راسته آب‌بازان شامل دو زیر راسته است، زیر راسته نهنگ‌های بدون دندان (MYSTACETI) که به عوض دندان تیغه‌های بلندی (بالن) در دهان دارند و زیر راسته نهنگ‌های با دندان (ODONTOCETI) که دارای دندان می‌باشند.
تاکنون از نهنگ‌های بدون دندان یک خانواده به نام نهنگ‌های شکیل و از نهنگ‌های با دندان سه خانواده به نام نهنگ‌های اسپرم، دلفین‌ها و پورپویزها در آب‌های خلیج‌فارس و دریای عمان شناسایی شده است که مجموعاً تعداد 18 گونه را شامل می‌گردند.
خانواده نهنگ های شکیل ( وال ها ) FAMILY BALAENOPTERIDAE
افراد این خانواده جثه ای بسیار بزرگ ( نهنگ آبی به طول 33 متر بزرگ ترین پستاندار دنیا ) تا متوسط دارند . ماده از نر پها بزرگترند نهنگ های شکیل دندان ندارند ولی با جای دندان تیغه های شاخی مثلثی شکل بلندی به نام بالن دارند که به دو طرف سقف دهان چسبیده اند، معمولاً در جلوی دهان به هم وصل می شوند، تعداد آنها در هر طرف دهان ممکن است به 480 عدد برسد. سطح بیرونی تیغه ها صاف ولی سطح داخلی آن از موهای متراکمی پوشیده شده است که مانند آبکش عمل می کند. نهنگ های شکیل بر خلاف جثه بزرگشان از موجودات بسیار ریز داخل آب تغذیه می کنند. برای تغذیه، در حالی که دهانشان باز است به سمت توده غذا شنا می کنند. آنها آب زیادی وارد دهان می کنند، سپس بیرون دادن آب و فیلتر کردن آن، مواد غذائی را که معمولاً توده های پلانکتون جانوری و دیگر موجودات کوچک آبزی است توسط تیغه های شاخی و موها در دهان نگه می دارند. نهنگ های شکیل دو سوارخ تنفسی در بالای سر دارند. به منظور دم و بازدم به سطح آب می آیند، و پس از پر کردن ریه ها از هوا، به زیر آب فرو می روند. اغلب آنها در موقع بازدم، هوا و بخار آب و احتمالاً ترشحات سینوس ها را، به شکل یک فواره بلند و ابر مانند از سوراخ های تنفسی بیرون می دهند. در ناحیه سینه و گلوی نهنگ های شکیل شیارهای طولی عمیقی وجود دارد که تعداد آنها گاهی به 100 عدد و عمق آنها گاهی به 50 سانتی متر می رسد. تا حیوان بتواند مقدار زیادتری آب و مواد غذایی را در دهان خود جای دهد. اکثر نهنگ ها صدایی ناله مانند تولید می کنند که در برخی از فاصله صدها کیلومتر قابل شنیدن است. چنین تصور می شد که تمام نهنگ های شکیل مهاجر هستند و تابستان ها را در آب های مناطق سرد شمالی می گذرانند ولی بر اساس مشاهدات اخیر، از اواخر بهار تا اواخر تابستان سال 1386 لاشه چهار نهنگ که یکی از آنها نهنگ گوژپشت بود در سواحل ایران مشاهده گردید که نشانه حضور این نهنگ ها در فصل تابستان می باشد. برخی از محققین علت این حضور را وقوع توفان گونو در دریای عمان و بوجود آمدن اختلال در مسیر حرکتی آنها می دانند. نهنگ ها معمولاً در آب های سرد به سر می برند ولی جفت گیری و زایمان اغلب در فصل زمستان و در آب های گرم انجام می گیرد.
ارزش اقتصادی : در گذشته به صورت گسترده از گوشت، چربی، استخوان، و روغن سر آنها استفاده های زیادی می گرید، و هر ساله هزاران نهنگ به وسیله کشتی های مخصوص و مجهز به توپ شکار می شدند.
وضعیت فعلی : در حال حاضر از تعداد و وضعیت نهنگ های شکیل اطلاعات کافی در دست نیست. گاهی اوقات اجساد این حیوانات در سواحل ایران مشاهده می شود. به علت کم شدن مواد غذایی، آلودگی آب ها و تردد زیاد کشتی ها و گاهی برخورد با آنها در سال های اخیر کمتر مشاهده می شوند. بر اساس برآوردهای انجام شده، در قرن بیستم حدود دو میلیون نهنگ توسط شکارچیان کشته شده است. طبق آمار موجود در حال حاضر فقط حدود 500 نهنگ آبی و 15 هزار نهنگ باله پشتی در جهان باقی مانده است. امروزه با توجه به خطری که نسل نهنگ های شکیل را تهدید می کند شکار اغلب گونه های آن در جهان ممنوع شده است.
از خانواده نهنگ های شکیل تاکنون پنج گونه در آب های خلیج فارس و دریای عمان مشاهده شده است.
خانواده‌ی نهنگ اسپرم FAMILY PHYSETERIADAE
این خانواده نیز مانند دلفین‌ها و پورپویزها یکی از اعضاء زیرراسته نهنگ‌های با دندان به‌شمار می‌رود. افراد این خانواده همگی دارای یک سوراخ بینی هستند که در سمت چپ پوزه قرار دارد.
از این خانواده تاکنون یک گونه از دریای عمان گزارش شده است.
خانواده دلفین‌ها FAMILY DELPHINIDAE
(بندرعباس: کَرابو) (میناب: دوخس) (بوشهر: فیسُو) (بندر لنگه: سیسکو) (جاسک: گوخو) (کُنارک: تینگو)
خانواده‌ی دلفین‌ها از زیرراسته‌ی نهنگ‌های دندان‌دار محسوب می‌شوند. اکثر آنها بدنی استوانه‌ای‌شکل، پوزه‌ای دراز شبیه منقار پرندگان دارند. تعداد دندان‌های دلفین‌ها در بعضی از گونه‌ها از 260 عدد تجاوز می‌کند. ولی برخی دیگر نظیر دلفین یونس بین 4 تا 14 دندان آن هم اغلب در فک پایین دارند. باله‌های سینه‌ای بزرگ است، رنگ بدن در اغلب آنها خاکستری تا سیاه است ولی رنگه همه‌ی آنها پس از مرگ معمولاً به‌طور کامل سیاه می‌شود. دلفین‌ها فقط یک سوراخ بینی دارند. جمجمه‌ی آنها نامتقارن است که علت آن را وجود فقط یک سوراخ بینی می‌دانند. دلفین‌ها بر خلاف وال‌ها در موقع بازدم، هوا و بخار آب را به‌صورت فواره بیرون نمی‌دهند. تنفس با صدای هیس کوتاه و یا پف‌مانند همراه است. این حیوانات از ماهی‌ها و سایر آبزیان تغذیه می‌کنند. بسیار باهوش، بازیگوش و قابل تربیت هستند. دلفین‌ها فعال‌ترین و پرسرعت‌ترین خانواده از راسته آب‌بازان به‌شمار می‌روند. آنها مرتب به سطح آب می‌آیند و پرش‌های جالبی دارند. برخی از گونه‌ها کشتی‌ها را تعقیب می‌کنند و در جلوی آن به جست‌وخیز می‌پردازند. دلفین‌ها معمولاً در گروه‌هایی بزرگ و کوچک و گاهی پنج‌تایی، جفت و تکی مشاهده می‌شوند. برخی اوقات ممکن است برای جنگیدن جمع شده و به حیوان مزاحم حمله کنند. آنها قادرند کوسه‌های بزرگ را بکشند. در بین دلفین‌ها روحیه همکاری وجود دارد. گاهی اوقات یک یا چند دلفین به کمک دلفین مجروح و یا بیمار و یا در حال زایمان می‌آیند و او را برای نفس کشیدن به طرف سطح آب فشار می‌دهند. گزارش‌هایی مبنی بر نجات انسان‌های در حال غرق شدن و یا نجات افراد از حمله کوسه توسط دلفین‌ها وجود دارد. دلفین‌ها به‌خصوص دلفین‌های بینی‌بطری در مواردی رفتار بسیار دوستانه‌ای با انسان دارند. گاهی اوقات اجازه می‌دهند که شناگران آنها را بگیرند و حتی بر پشت آنها سوار شوند. در مواردی نیز مکان‌های ماهی را به ماهی‌گیران نشان می‌دهند و حتی ماهی‌ها را به سمت تورهای ماهی‌گیری می‌رانند.
ارزش اقتصادی: در اکثر باغ‌وحش‌ها و بعضی از سیرک‌ها، دلفین‌ها را به‌منظور انجام نمایش‌های مختلف تربیت می‌کنند. دلفین‌ها یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعت‌گردی کشورمان محسوب می‌شوند. همه‌ساله افراد زیادی برای تماشای دلفین‌ها به خلیج فارس و دریای عمان عزیمت می‌کنند. در منطقه جاسک همه ساله تعداد زیادی دلفین از شهریورماه تا آبان‌ماه مشاهده می‌شود. آب‌های ساحلی اطراف جزیره‌ی قشم و جزیره‌ی هنگام نیز یکی دیگر از مناطق تجمع دلفین‌ها می‌باشد. گوشت و چربی آنها نیز دارای ارزش تجاری است.
وضعیت فعلی: در حال حاضر از وضعیت دلفین‌های موجود در آب‌های ایران اطلاعات چندانی در دست نیست. آنها در تمام مناطق خلیج فارس و دریای عمان از مناطق ساحلی تا دور از ساحل مشاهده می‌گردند. چنین به‌نظر می‌رسد که دلفین‌ها بر خلاف نهنگ‌های بدون دندان مهاجرت‌های طولانی ندارند و جابجایی آنها معمولاً محلی و یا ناحیه‌ای و عمدتاً برای جستجوی غذا است. در حال حاضر مهم‌ترین عامل مرگ‌ومیر دلفین‌ها در جهان، گرفتار شدن آنها در تورهای صیادی پرساین است که بیش از 95 درصد را به‌خود اختصاص داده است. در ایران نیز با توسعه صید صنعتی ماهی تون توسط تورهای پرساین که از دهه‌ی 70 شروع شده است، صید ضمنی دلفین‌ها به‌صورت گله‌ای نیز افزایش یافته است. در اوایل مهرماه سال 1386 حدود 80 دلفین فرفره در 13 کیلومتری شرق جاسک بین روستای بیاهی و روستای کرتی تلف گردیدند. اکثر کارشناسان و صیادان محلی علت این تلفات را ناشی از گرفتار شدن دلفین‌ها در تور کشتی‌های بزرگ صیادی می‌دانند (آثار چنگک بر روی بدن برخی از دلفین‌ها کاملاً مشخص بود و لاشه‌ها از هم حدود 700 متر فاصله داشتند). در اوایل آبان‌ماه سال 1386 نیز تعداد 73 دلفین که گونه‌ی آنها دلفین راه‌راه تشخیص داده شد در 70 کیلومتری غرب شهر جاسک نزدیک روستای کوه مبارک به‌طور دسته‌جمعی به ساحل آمده و همگی آنها تلف شدند. هنوز علت این مرگ‌ومیر مشخص نشده است.
گرفتار شدن در تورهای پرساین، آلودگی آب، بیماری‌ها و همچنین اختلال در سیستم شنوایی و ردیابی دلفین‌ها می‌تواند از عوامل این مرگ‌ومیرها باشد. کم‌شدن مواد غذایی، تصادف با قایق‌های موتوری تندرو (چندین مورد آثار پروانه‌ی قایق موتوری بر روی پشت و باله دلفین‌هایی که در اطراف جزیره‌ی قشم زندگی می‌کنند مشاهده گردید.) از دیگر عوامل مرگ‌ومیر دلفین‌ها به‌شمار می‌روند.
از خانواده‌ی دلفین‌ها در آب‌های ایران در خلیج فارس و دریای عمان تاکنون 11 گونه شناسایی شده است.
خانواده‌ی پورپویزها FAMILY PHOCOENIDAE
افراد این خانواده شباهت زیادی به دلفین‌ها دارند. جثه‌ی آنها کوچک است (طول بدن از دوونیم‌متر کوتاه‌تر است). بر خلاف اکثر دلفین‌ها، پوزه‌ی کوتاه و فاقد منقار و یا دارای منقار کوتاهی است. دندان‌ها نوک‌پهن هستند. باله‌ی پشتی کوچک و مثلثی‌شکل است. بعضی از گونه‌ها نیز فاقد باله‌ی پشتی هستند. پورپویزها نیز مانند دلفین‌ها فقط یک سوراخ تنفسی دارند.
ارزش اقتصادی: در بعضی از باغ‌وحش‌ها از آنها نگهداری می‌کنند. گوشت پورپویزها نیز ارزش تجاری دارد. گاهی اوقات توسط کوسه و دلفین قاتل شکار می‌شوند.
از خانواده‌ی پورپویزها تاکنون یک گونه از خلیج فارس و دریای عمان گزارش شده است.