سیمای عمومی منطقه حفاظت شده دنا
منطقه حفاظت شده دنا با وسعتی معادل 93660 هکتار در جنوب غربی کشور در سلسله جبال زاگرس و در موقعیت جغرافیایی 51 درجه و 9 دقیقه تا 51 درجه و 37 دقیقه طول شرقی و 30 درجه و 25 دقیقه تا 31 درجه و 14 دقیقه عرض شمالی واقع شده است.
براساس تقسیم بندی سیاسی کشور، منطقه حفاظت شده دنا در شمال استان کهگیلویه و بویراحمد، جنوب استان اصفهان و بخش کوچکی از جنوب استان چهار محال و بختیاری قرار گرفته است. در تقسیم بندی طرح جامع آب کشور، این منطقه در حوزه آبریز کارون قرار گرفته و مرتفع ترین نقطه آن قله دنا با ارتفاع 4413 متر و پست ترین نقطه آن در شمال غربی شهر کله گله با ارتفاع 2/1359 متر است. شهر توریستی سی سخت و روستاهای توت نده، میمند، خفر، سیور و نورآباد مهم ترین مراکز جمعیتی پیرامون و داخل منطقه حفاظت شده دنا را تشکیل می‌دهند.
اکولوژی منطقه
منطقه حفاظت شده دنا به لحاظ داشتن شرایط ویژه اکولوژیکی در کشور منحصر به فرد است. این منطقه به صورت یک اکوسیستم ویژه دارای بیش از 1000 گونه گیاهی است. شرایط توپوگرافی ویژه وجود آبشارها و رودخانه‌های پرآب در منطقه، شرایط سخت و سرد ارتفاعات بلند و برفگیر و در نهایت حضور حیات وحش متنوع در آن سبب شده که این منطقه به عنوان نمونه‌ای بارز در غرب کشور در رشته کوه زاگرس مشخص شود.
در ارتفاعات منطقه حفاظت شده دنا، به ویژه قلل آن در تمام طول سال یخچال‌های طبیعی وجود دارد و میکروکلیمای خاصی را در منطقه ایجاد می‌کند. از سوی دیگر، این منطقه از نظر شرایط اقلیمی به سه بخش کاملا مجزا شامل ارتفاعات بلند، جنگل‌های خشک و نیمه خشک و نیمه استپی سرد تقسیم می‌شود. چنین تنوع اقلیمی سبب شده که تنوع حیات وحش و پوشش گیاهی بسیار غنی در منطقه پدید آید.
منطقه حفاظت شده دنا به لحاظ داشتن شرایط ویژه اکولوژیکی در کشور منحصر به فرد است. این منطقه به صورت یک اکوسیستم ویژه دارای بیش از 1000 گونه گیاهی است.
منطقه حفاظت شده دنا دارای بیوم‌های متنوعی است. بیوم‌های کوهستانی و بیوم‌های دشتی به تبعیت از تنوع موجود در بیوم‌ها، موجب ظهور زیستگاه‌های مختلفی شده اند که شامل: زیستگاه‌های آب شیرین، لیتورال، دشتی و کوهستانی است. از این رو مشاهده می‌شود که ترکیب جانوری این منطقه جنگلی زی باشد. از سوی دیگر به علت وجود اراضی کشاورزی گونه‌های جانوری استپ و علفزار نیز وارد این منطقه شده اند.
حیات وحش منطقه
ویژگی‌های اکولوژیکی منطقه حفاظت شده دنا موجب حضور و زیست جانوران متعددی شده است که تعدادی از آنها با رعایت قوانین و مقررات سازمان حفاظت محیط زیست قابل شکار هستند. طبقه بندی مهمترین جانوران این منطقه به شرح زیر است:
الف – پستانداران
راسته جوندگان:
– خانواده سنجاب‌ها Sciuridae با گونه سنجاب ایرانی Ssciurus anomalus
– خانواده تشی‌ها:
تشی هندی یا Hystrix indica به عنوان تنها گونه در منطقه حفاظت شده.
– خانواده موش‌ها:
موش خانگی Mus musculus و موش جنگلی Apodemus sylvaticus
– خانواده جربیل‌ها:
جربیل هندی Tatera indica و جربیل ایرانی Meriones prsicus
– خانواده موش‌های درختی:
با گونه موش درختی Dryomys nitedula
– خانواده خرگوش‌ها:
خرگوش وحشی Lepus capensis
راسته گوشت خواران:
– خانواده سگ سانان:
گرگ Canis lupus ، شغال Canis aureus و روباه معمولی Vulpes vulpes چ
– خانواده خرس‌ها:
خرس قهوه‌ای
– خانواده راسوها:
رودک Meles meles ، شنگ Lutra lutra و قاقم Mustela nivalis
– خانواده گربه سانان:
شامل پلنگ ایران Panthera pardus saxicolor، گربه جنگلی Felis chaus و سیاه گوش Lynx lynx .
راسته زوج سمان:
– خانواده گرازها
– خانواده گاوسانان
کل و بز Capra hircus (aegarus) و قوچ و میش Ovis orientalis
ب – پرندگان
پرندگان منطقه حفاظت شده دنا در 77 گونه در 29 خانواده طبقه بندی می‌شوند تعدادی از آنها عبارتند از:
دارکوب سر سرخ
Dendrocopos medius
سسک چشم سفید
Sylvia hortensis
چرخ ریسک سر سیاه
Parus lugubris
سنگ چشم پیشانی سفید
Lanius nubicus
گنجشک گلو زرد
Petronia xanthocollis
گنجشک برفی
Montifringilla nivalis
سهره پیشانی سفید
Serinus pusillus
زرده پره سرخاکستری
Emberiza buchanani
در ارتفاعات منطقه حفاظت شده دنا، به ویژه قلل آن در تمام طول سال یخچال‌های طبیعی وجود دارد و میکرو کلیمای خاصی را در منطقه ایجاد می‌کند.
تمام پرندگان شکاری گوشت خوار هستند و غذای خود را با شکار جانوران دیگر تامین می‌کنند از جمله می‌توان به پیغو، قرقی، سارگپه، عقاب طلایی، عقاب دو برادر، عقاب تالابی و سارگپه پابلند اشاره کرد. قرقی، عقاب طلایی، عقاب دو برادر و سارگپه پا بلند بومی منطقه هستند.
خانواده شاهین‌ها شامل دلیجه، دلیجه کوچک و شاهین است دو گونه اول مهاجر و شاهین بومی منطقه محسوب می‌شود.
خانواده لاشه خواران شامل دال، دال سیاه، کرکس و هما است. دال سیاه و هما بومی منطقه هستند. دال احتمالا بومی بوده و کرکس در منطقه زاد و ولد می‌کند.
خانواده کلاغ‌ها نیز شامل پنج گونه است که تمام آنها همه چیزخوار محسوب می‌شوند. جی‌جاق، کلاغ نوک سرخ، کلاغ نوک زرد و زاغی نیز بومی منطقه هستند.
کلاغ سیاه به عنوان مهاجر و برای زمستان گذرانی در منطقه حضور دارد.
ج – خزندگان منطقه
خزندگان منطقه حفاظت شده دنا در 3 راسته طبقه بندی می‌شوند که عبارتند از:
– راسته لاک پشت‌ها و خانواده لاک پشت زمینی که با یک گونه به نام لاک پشت مهمیزدار از نژاد غرب ایران در این منطقه حفاظت شده حضور دارند.
– راسته سوسمارها
آگامای قفقازی بیشتر در نواحی خشک و در میان صخره‌های برهنه یا برخوردار از لکه‌های گلسنگ مشاهده می‌شود. آگامای اریتروگاستر همواره در اطراف صخره‌ها، سنگ‌های بزرگ و قلوه سنگ‌های مجاور رودخانه‌ها و حاشیه رودخانه‌ها زیست می‌کند. گونه مابویا بیشتر در محدوده جنگل، در میان بوته‌ها و لابه لای پوشش برگ‌های کف جنگل دیده می‌شود.
– راسته مارها
در منطقه حفاظت شده دنا ، سه نوع مار سمی ، نیمه سمی و غیر سمی یافت می‌شوند.
مارهای سمی منطقه عبارتند از:
کبرا (مار زنگی) walterinnesia aegyptica
افعی شاخدار cerastes cerastes gasperetti
مار جعفری Echis carinatus sochureki
افعی یا گرزه مار Vipera lebetinas obtua
مارهای نیمه سمی شامل:
یله مار Malpodon monspessulana
طلحه مار Malpodon moilensis
تیر مار Psammophis schokari
افعی پلنگی Telescopus rhinopoma
مارهای غیر سمی منطقه نیز شامل:
کور مار شنی Erix elegans Gray
مار آتشی Coluber jugularis
مار کوتوله Eirenis collaris
مار گرگی Lycodon striatus
مار آبی Natrix natrix natrix
از میان دوزیستان تنها می‌توان به قورباغه مردابی اشاره کرد. این گونه در حاشیه رودخانه و زیستگاه‌های کرانه‌ای در تعداد زیاد مشاهده می‌شود. به اضافه قورباغه درختی به ویژه بر روی درختان بلوط و در مناطق مرطوب زیست می‌کند.
شاخص‌های زیستی
یکی از مهمترین عوامل حفاظت از هر منطقه وجود حیوانات نادر و در معرض خطر ونیز حضور حیوانات شاخص به عنوان شاخص‌های زیستی است که معرف یکی از خصوصیات منحصر به فرد آن منطقه است.
گونه‌های ارزشمند و شاخص علاوه بر این که نشان دهنده تنوع زیستی بالای منطقه هستند، نشانگر بکر و دست نخورده بودن محدوده و ارزش زیستی منطقه حفاظت شده به شمار رفته و موجب ارتقای ارزش بوم شناختی منطقه می‌شوند. منطقه دنا را نیز می‌توان از این قاعده مستثنی کرد از بین خانواده گربه سانان منطقه دنا گونه‌های ارزشمند پلنگ ایرانی، گربه وحشی، گربه جنگلی و سیاه گوش از جمله جانوران در معرض خطر هستند که جمعیت آنها در بیشتر نقاط رو به کاهش است. از خانواده راسوها نیز غیر از دو گونه رودک و قاقم (راسو)، شنگ نیز در منطقه مشاهده شده که از وضعیت حفاظتی حساس‌تری نسبت به دو گونه دیگر برخوردار است. گرگ نیز از جانوران در معرض خطری است که در منطقه حفاظت شده دنا زیست می‌کند.
از راسته خانواده سنجاب‌ها، سنجاب ایرانی از جانوران شاخص جنگل‌های بلوط در زاگرس به شمار می‌رود.
منطقه حفاظت شده دنا دارای پرندگان زیبا و شاخص نظیر هما، جی جاق و … است. زیست و حضور جانورانی مانند هما، عقاب طلایی و پلنگ که در راس هرم غذایی قرار دارند، نشانگر کیفیت زیستگاه است. این گونه‌ها از این جنبه قابل توجه هستند که قبل از انسان قادرند متوجه ظهور تغییرات زیستگاه شده و نسبت به تغییرات محیطی واکنش نشان دهند.
منابع
1) سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان کهگیلویه و بویراحمد، 1383، آمار نامه سال 1382، یاسوج.
2) شرکت مهندسی مشاور سامان آب سرزمین 1380 مطالعات پوشش گیاهی، حیات وحش و آبزیان منطقه حفاظت شده دنا.
3) ضیایی ، هوشنگ ، 1375 راهنمای صحرایی پستانداران ایران، انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست.
4) لطیفی، محمود، 1379، مارهای ایران ، انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست
5) منصوری، جمشید، 1379 راهنمای صحرایی پرندگان ایران، نشر ذهن آویز
ممنون.. اطلاعات خیلی خوبی بود.. خیلی به کارم اومد!!
ممنون از اطلاعات خوب شما.