|
تالاب ذولبین در موقعیت جغرافیایی N372724 E465156 در استان آذربایجان شرقی واقع است. این تالاب در ۲۴ کیلومترى غرب شهرستان هشترود، بین روستاهاى ذولبین، قوپوز و قلعه جوق، واقع شده و در اراضى زراعى دیم زار روستاى ذولبین محصور است. مساحت این تالاب حدود ۱۰ هکتار است که در سال هاى کم باران به مقدار قابل توجهى از وسعت آن کاسته شده و اغلب به مانداب، تبدیل مى شود. ارتفاع این تالاب بیضى شکل از سطح دریا که بستر آن در ضلع شرقى، عمق چندانى ندارد، یک هزار و ۶۵۰ متر است.
کمى عمق تالاب ذولبین در قسمت شرقى آن، فرصت را براى رشد گیاهان ریشه در آب همچون نى و لویى فراهم کرده و نیزارهاى انبوهى در ناحیه شرق و جنوب تالاب به وجود آمده که پناهگاهى امن براى پرندگان و تخمگذارى آنان است. عمق آب تالاب در مناطق رویش نى به طور متوسط بین ۱/۵ تا ۲ متر بوده و در قسمت شمال غربى آن منطقه عمیقى وجود دارد که زهکش هاى آب هاى زیرزمینى از این قسمت تالاب ذولبین به صورت چشمه، تراوش مى کند. حوزه آبریز تالاب ذولبین حدود ۵۰۰ هکتار وسعت دارد که جریان آب سطحى قابل توجهى به آن واریز نمى شود.
عمده ترین منابع تأمین کننده آب تالاب ذولبین را حفره هاى زیرزمینى و جریانات مختصر قشرى ناشى از ریزش هاى جوى در فصول مختلف سال، تشکیل داده در سال هاى کم آبى و یا خشکسالى، سطح آب تالاب بشدت افت کرده و با عقب نشینى خط ساحلى، نیزارهاى بخش شرقى از آب بیرون مى مانند. در چنین مواقعى، پرندگان آبزى به علت آسیب پذیر شدن زیستگاه تالاب را ترک کرده و تعداد معدودى چنگر در بخش میانى تالاب که از عمق بیشترى نسبت به سایر نقاط آن برخوردار است، مشاهده مى شود. زیبایى هاى تالاب ذولبین محدود به پرندگان زیباى آن نبوده بلکه ناحیه غربى پوشیده از چمن آن که دامنه اى تا خط ساحلى ادامه مى یابد، فضاى مطبوعى را براى حیات وحش ایجاد مى کند.
در ترکیب پوشش گیاهى سواحل تالاب ذولبین، درخت یا درختچه اعم از وحشى یا کاشته شده به وسیله مردم منطقه، قابل مشاهده بوده و علاوه بر آن گیاهان ریشه در آب نیز پوشش گیاهى داخل آن را تشکیل مى دهد. نى، لویى، پلیگنوم آمفى بیوم، خوشاب و آیسما گرامینیوم، پوشش گیاهى عمده درون تالاب ذولبین هستند که اغلب ریشه در آب داشته و یا روى آب نیلگون آن غوطه مى خورند. بخش اعظم خط ساحلى تالاب را نیزارهاى انبوه، تشکیل مى دهد که در لانه گزینى و تأمین امنیت پرندگان آبزى و کنارآبزى، نقش حیاتى دارد. به رغم چشم انداز رویایى تالاب ذولبین درفصول پرآب سال همچون بهار استفاده انسانى اثرات زیانبار و در مواقعى غیرقابل جبران روى آن دارد.
به دلیل شیرین بودن آب این تالاب، بخشى از آب این سفره گسترده آبى به مصرف دام هاى روستاهاى اطراف رسیده و بخشى نیز براى آبیارى مزارع پمپاژ مى شود که دومى در پایین آمدن سطح آب تالاب بویژه در فصول گرم آب تأثیر فراوان دارد. در سال هاى اخیر از طرف اداره حفاظت محیط زیست هشترود، محدودیت هایى در زمینه برداشت غیراصولى بویژه پمپاژ مستقیم آب از تالاب ذولبین، اعمال مى شود. به علت سردسیر بودن منطقه و بالا بودن ارتفاع تالاب از سطح دریا در اواخر پاییز سطح آن ازیخ پوشیده شده و فصل خزان چهره اى دیگر به این عروس آبى مى بخشد. پس از باز شدن یخ تالاب در اوایل بهار، حضور پرندگان مهاجر در تالاب که پیام آوران صلح و دوستى از کشورهاى شمال به ایران هستند، حیاتى دوباره به آن مى بخشند.
از عمده ترین پرندگان تالاب ذولبین مى توان به اردک سرسفید، اردک سرحنایى، اردک بلوطى، اردک سرسبز، چنگر کشیم گردن سیاه، کشیم کوچک، بوتیمار و سسک تالابى اشاره کرد. علاوه بر گونه هاى زاداور، تعدادى از مهاجران عبورى هم براى تغذیه و استراحت در مسیر هزاران کیلومترى خود از شمال به جنوب از این تالاب، بهره مند مى شوند. به دلیل وجود مزارع گندم و چمنزار در اطراف تالاب ذولبین، غاز خاکسترى به عنوان یک پرنده مهاجر و عبورى، طولانى تر از سایر گونه ها، میهمان تالاب مى شود.
تالاب ذولبین از نظر دارا بودن مواد غذایى، بسیار غنى بوده و در فصول گرم سال به دلیل شکوفا شدن پلانکتون ها و جلبک ها، رنگ آب آن تغییر مى کند. این تالاب یکى از سه تالاب محل زادآورى اردک سرسفید به عنوان گونه در حال انقراض در کشور همراه با تالاب هاى قورى گل و یانیق، شناخته مى شود. همچنین زیست و زادآورى اردک سرحنایى و اردک بلوطى به عنوان گونه هاى ارزشمند جانورى در تالاب ذولبین، حفاظت از آن را ضرورى مى سازد. این تالاب به رغم اهمیت راهبردى آن در حفظ گونه هاى در حال انقراض جانورى از نظر قانون مندى مناطق زیر مدیریت حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقى، هیچ جایگاهى نداشته و جزو مناطق آزاد محسوب مى شود.
نبود تعریف قانونى براى حفاظت از این تالاب کم نظیر موجب شده که گونه هاى جانورى موجود در آن در فصل هاى مجاز، مورد استفاده شکارچیان قرار بگیرد. تالاب ذولبین با عوامل مخربى نیز مواجه است که پمپاژ مستقیم آب آن براى آبیارى مزارع اطراف، نفوذ دام هاى اهلى و بریدن نیزارها به عنوان زیستگاه و محل زادآورى پرندگان، ورود رسوبات ناشى از شخم زدن زمین هاى شیبدار مجاور تالاب و ورود فاضلاب و پس ماندهاى کودهاى شیمیایى از جمله آنها است. امید است در سایه تعامل مردم منطقه و مدیریت اصولى و علمى اداره حفاظت محیط زیست هشترود، از کاسته شدن وسعت تالاب ذولبین به عنوان یکى از ثروت هاى طبیعى منطقه جلوگیرى شود.
|
