روش های شناخت پرندگان بسیار متفاوت است. افراد معمولی پرنده را از روی رنگ پر و بال و جثه می شناسند. این امر شامل پرندگانی است که در حول و حوش فرد وجود دارد. پرنده شناسان، پرنده را از روی شکل ظاهری: جثه، رنگ پرو بال، چگونگی پرواز، وضیعت منقار، بال ها و دم شناسایی می کنند.
بسیاری از پرندگان در سنین و زمان های مختلف گاهی شبیه یکدیگر به نظر می آیند، مانند اغلب شکاری ها، چلچله ها، سسک ها، و سهره ها، کاکایی ها و غیره، بنابراین، در تشخیص بعضی از آنها علاوه برشکل ظاهری و رنگ، داشتن اطلاعاتی در مورد اندازه ی بدن، اندازه شاهپرهای بال و یا دم؛ سن پرنده و یا صدای آنها، ضروری است.
رنگ
جهان ما پوشیده از رنگ است و غیر ممکن است که بتوان آن را بدون رنگ تصور کرد. رنگ پدیده ای است که همه جا هست و نقش خاص و مهم خود را در طبیعت بازی می کند.
انسان پدیده ی رنگ را مانند سایر پدیده های طبیعی قبول دارد و می داند که نقش مهمی در زندگی روزانه دارد و برای زندگی طبیعی ضروری است ولی در عین حال رنگ پدیده ی پیچیده ای است. تغییرات رنگ در طبیعت اگر چه از خاصیت درونی آنهاست ولی از خواص ذاتی اشیا نیست، بلکه میزان تابش نور، شرایط مختلف جوی و مداخله ی عوامل محیط؛ این تغییرات را به وجود می آورد. مثلا رنگ سبز برگ درختان تحت تأثیر تغییرات نور در ساعات مختلف روز تغییر می کند. همچنین این رنگ نسبت به فاصله ی شخص از درخت متفاوت به نظر می آید. رنگ برگ در فصل های مختلف سال نیز تغییر میکند . در بهار رنگ برگ ها سبز روشن ، در تابستان سبز تیره و در پاییز زرد و نارنجی می شود.
حال اگر تأثیر رنگ های پیرامون و انعکاس رنگ های مجاور را بر یکدیگر، و همچنین نحوه ی دریافت رنگ توسط قوه ی بینایی هر فرد و مسائلی از این قبیل را در نظر بگیریم . به پیچیدگی پدیده رنگ بیشتر آگاه می شویم. وجود رنگ در پرندگان عاملی ضروری در زندگی و بقای آنهاست.
وجود رنگ در پرندگان به دو علت است:
یکی عامل شیمیایی است که در اثر وجود رنگدانه های مختلف و جدا از هم در پر پرندگان ، رنگ را در آنها ایجاد می کند. درواقع تعداد زیادی رنگدانه با رنگ های مختلف در پرهای پرندگان ، وجود دارد که باعث رنگینی آنها می شود.
دیگر، عامل فیزیکی است و به شکل قرار گرفتن پرها بر روی هم ، تابش نور و انعکاس آن ارتباط دارد. زمانی که نور به پرنده برخورد می کند، در واقع به رنگدانه های مختلف پرهای آنها برخورد می کند و منعکس می شود. انعکاس این رنگ ها و تداخل آنها با یکدیگر رنگ خاصی را ایجاد می کند. به محض
اینکه پرنده حرکت کند. رنگدانه ها با درجات متفاوتی از نور مواجه می شوند که گاهی این یا آن رنگ غلبه پیدا می کند و پرنده و یا قسمتی از بدن آن به رنگ دیگری دیده می شود. تغییر رنگ پرندگان نتیجه ی تداخل رنگ ها در یکدیگر است که می تواند موجی از رنگ های مختلف به وجود آورد.
مثلا گردن کبوتر در حالتی از ایستادن، خاکستری رنگ به نظر می آید و در حالتی دیگر سبز رنگ می شود و یا پر و بال و سر سیاه خروس در حالت معمولی تابش نور سیاه به نظر می رسد در حالی که با چرخش سر تلألویی از رنگ های سبز تیره و بنفش دیده می شود. شناخت رنگ در پرندگان از چند اهمیت دارد. جنبه ی اول اینکه رنگ یکی از معیارهای شناسایی پرندگان است. رنگ پروبال پرنده یکی از شاخصه های شناسایی و تفکیک بین پرندگان یک گونه و گونه های مختلف از یک جنس یا تیره هاست.
جنبه ی دیگر اینکه رنگ نقش مهمی در ارتباط پرندگان با هم دارد. پرندگان با تغییر
شیوه ی پر آرایی خود رنگ های متفاوتی ایجاد می کنند و بدین وسیله با دیگر پرندگان ارتباط برقرار کر ده؛ به نمایشات جنسی می پردازند، پرنده ی قبل از جفت گیری رنگ های زیاد و تندی ایجاد می کند که جنس مخالف را به خود جلب کند. در چنین مواقعی در جریان حرکات فیزیکی پرنده و تغییر شکل قرار گرفتن پرها، نمایشی از رنگ های مختلف به چشم می خورد. مثال بارز این رنگینی را می توان در انواع سهره ها، قرقاول، طاووس و غیره مشاهده کرد.
نقش دیگر رنگ در حفظ پرنده از دید دشمنان است. اگرچه اغلب پرندگان در محیطی دیده می شوند که رنگ پرو بال آنها سازگاری کاملی با محیط زیستشان دارد، ولی نمونه های متعددی وجود دارد که پرنده با تغییر حالت در پرها ، خود را آنچنان شبیه محیط می سازد که از فاصله ی بسیار نزدیک نیز قابل مشاهده نمی باشد، مانند کبک؛ تیهو و انواع آبچلیک ها در هنگام اختفا.
بدین سبب رنگ در تشریع و شناسایی پرنده اهمیت بسزایی دارد، لذا سعی شده که تصاویر کتاب، حداکثر نزدیکی به رنگ واقعی پرندگان را داشته باشد تا در شناخت پرنده بیشتر به کار آید.
صدا
اصواتی که یک پرنده به طور طبیعی از خودش در می آورد، در زمان ها و سنین مختلف و یا شرایط خاص، گاهی با یکدیگر متفاوت هستند. در اینجا تنها به نوعی از صدا اشاره شده که به طور معمول از پرنده شنیده می شود و هدف از آن کمک به تشخیص پرنده می باشد. همچنین برای سادگی درک صدا از کلمات لاتین و شیوه فونتیک استفاده شده است . بدیهی است کلمات آورده شده برای تشخیص صدا بایستی به صورت سوت مانند ادا شود تا به صدای واقعی پرنده در صحرا نزدیک تر باشد.
نقشه ها و علامات
نقشه های آورده شده به سه رنگ، قرمز، آبی و صورتی می باشند.
قرمز نشان دهنده منطقه ی تولید مثل پرنده است.
آبی نشان دهنده ی پراکندگی ومهاجرت زمستانه و یا زمستان گذرانی است.
صورتی نشان می دهد که پرنده ساکن در محل است یعنی هم تولید مثل می کند و هم زمستان را می گذراند.
رنگ هاشور آبی نشان دهنده ی حضور اتفاقی پرنده در زمستان است.
برای بعضی از پرندگان که اطلاعات در زمینه ی حضور و پراکندگی آنها ناقص است. تنها نقشه بدون علامت گذاری آورده شده تا پژوهشگران خود وضیعت آنها را مشخص کنند و درچاپ های بعدی مورد استفاده قرار گیرد.
در کتاب ،نقشه های پراکندگی حدود 500 گونه پرنده ای که در ایران دیده ی شود آورده شده، ولی برای گونه هایی که به صورت نادر، کمیاب، سرگردان و یا رها شده از قفس می باشند، نقشه ای رنگ شده آورده نشده است.
بایستی اشاره شود که بخش رنگی هر نقشه به طور تقریب منطقه ای را نشان می دهد که یک
گونه در آن دیده می شود. ولی نباید تصور کرد که پرنده ی مورد نظر در کلیه ی نقاط این محدوده بایستی مشاهده گردد، بلکه تنها در مناطقی وجود دارد که زیستگاه مناسبی برایش وجود دارد.
مضافا، این نقشه ها فراوانی نسبی پرندگان را نشان می دهند، به عنوان مثال، بعضی گونه ها که پراکندگی وسیعی دارند، ممکن است در شمال فراوان تر از جنوب باشند و یا برعکس، ولی تمام مناطق شمال و جنوب به صورت یکسانی رنگ شده اما در متن کتاب به وضیعت پراکندگی آن پرنده اشاره شده و توضیح لازم داده شده است.
در مورد وضیعت حفاظت از پرندگان، ویژگی پرنده بر اساس تجربه، مشاهدات شخصی و بررسی های مؤلف مورد نظر بوده است. بنابراین طبیعی است در صورت بررسی دقیق تر علمی، می توان نسبت به حفاظت هر پرنده به طور دقیق اظهار نظر نمود.
با وجود اینکه سعی گردیده آخرین اطلاعات و تحقیقات موجود مورد استفاده قرار گیرد ولی
در بعضی نقاط، بخصوص نیمه شرقی و جنوب و مناطق غربی ایران، اطلاعات پرنده شناسی ما کامل نمی باشد، بنابراین بعید نیست که نقشه های پراکندگی در این نواحی نیاز به اصلاحاتی داشته باشد.
از خوانندگان و علاقه مندان تقاضا می شود، هرگونه اطلاعی در این زمینه دارند، از مؤلف درغ نفرمود، و آن ها را برای اینجانب ارسال دارند تا باعث اصلاح و تکمیل تر شدن این مجموعه گشته و موجب کمال سپاسگزاری خواهد بود.
البته در چاپ حاضر بسیاری از دوستان بانهایت صمیمیت برخی اطلاعات جدید را در اختیار اینجانب قرار داده اند که تاحد امکان در کتاب آورده شده اند. بدین وسیله از آنهایی که نامشان برده نشده تشکر می کنم.
نظرات بسته شده است.