پرنده اى درمناطق بیابانى ایران زیست مى کند که مى توان آن را گونه اى منحصربه فرد نامید. عضوى از خانواده کلاغ ها که رنگ نخودی-نارنجى اش سبب شده با سایر اعضاى این خانواده تفاوتى چشمگیر داشته باشد.
بالهایش با نوارى سفید آذین شده و انتهاى آنها سیاهى اعجاب انگیزى دارد که در تلالو خورشید جلاى سبز-آبى از خود بازتاب مى دهد. تا چند سال پیش این پرنده زیبا فقط در ایران قابل مشاهده بود، اما مدتى است که پراکنش آن تا مرزهاى غربى افغانستان نیز گسترش یافته است. با این حال همچنان مى توان آن را پرنده خاص دانست.
«زاغ بور» این روزها شهرتى جهانى یافته است و به دلیل تلاش یکى از معتبرترین کارشناسان طبیعت ایران، نام این پرنده به «زاغ ایرانی» تغییر کرده و در مجامع غربى با این نام شناخته مى شود.ویژگى هاى هویدازاغ بور جزو پرندگانى است که مشاهده آن چندان دشوار نیست فقط باید رنج سفر را به خود هموار کرد و به سوى مناطق بیابانى رهسپار شد. این پرنده کنجکاو و جست وجوگر را معمولا مى توان در بیابان هاى یزد و سمنان روى شاخه هاى قیچ مشاهده کرد.
جمشید منصورى در کتاب راهنماى صحرایى پرندگان ایران مى نویسد: «این پرنده در مناطق استپی، بیابانی، بیابان هاى ماسه اى با گیاهان پراکنده و دشت هاى پوشیده از گیاه قیچ به سر برده و لابه لاى بوته ها آشیانه مى سازد. تنها پرنده بومى و آندمیک در ایران بوده و اخیرا پراکندگى اش وسعت بیشترى یافته است.»
او درباره مشخصات ظاهرى زاغ بور که نام زاغى کویرى و بور مرغ نیز بر آن نهاده، چنین توضیح مى دهد: «این پرنده ۲۴ سانتیمتر طول دارد و شبیه هدهد اما بدون
تاج سر است. منقار، بلند با اندکى خمیدگى روبه پایین و بالها پهن است. رنگ پر و بال نخودى مایل به قهوه اى است، صورت کمرنگ تر و از قاعده منقار تا چشم ها لکه سیاه رگه مانند و نیز لکه سیاه بزرگى در بالاى سینه اش دیده مى شود. بالها سیاه با دو نوار بالى سفید که در پرواز مشخص مى شوند. بسیار فریبکار است، به طور تصادفى بالاى بوته هاى قیچ نشسته و دمش را اندکى به صورت پره مانند نگه مى دارد. بیشتر روى زمین راه رفته و به سرعت مى دود تا از مقابل دیدگان پنهان شود. تاحدودى شبیه چکاوک هدهدى است.»
رفتارى اعجاب انگیز
رفتار زاغ بور براستى غریب است. بیشتر وقت در حال دویدن است. بعضى از آنها با دیدن انسان یا خودرو فرار مى کنند و در صورت احساس خطر بیشتر ممکن است پروازى کوتاه و سریع را نیز دستمایه قرار دهند. برخى دیگر ترس چندانى از انسان ندارند، البته این گروه فاصله ایمنى را رعایت مى کنند و به فعالیت هاى روزمره خود مى پردازند، اما زیرچشمى مراقب تمام رفتارهاى انسان هاى پیرامون خود هستند.زاغ بور مرتب روى زمین راه مى رود و با نوک قوى خود دانه هایى را از روى زمین جمع مى کند، بعضى را مى خورد و بعضى دیگر را با خود حمل مى کند، چند گام را به سرعت برمى دارد، در سایه قیچى آرام مى گیرد و اطراف را وارسى مى کند. سپس با کمال احتیاط از نوک خود بهره مى گیرد و در زمین چاله اى کوچک حفر مى کند. دانه را در چاله قرار مى دهد و روى آن را مى پوشاند. جالب اینکه همه دانه ها را یک جا دفن نمى کند، بلکه هر دانه را با فواصل نامعین در یک چاله قرار مى دهد. این فعالیت از صبح تا غروب چندین بار تکرار مى شود.
هنگام ظهر، اندکى به استراحت مى پردازد و دوباره تلاش خود را از سرمى گیرد.
این رفتار زاغ بور بشدت شبیه رفتار سایر اعضاى خانواده کلاغ هاست، اما برخلاف آنها که اشیاى براق را مخفى مى کنند همانند مورچه ها به ذخیره سازى غذا مى پردازد.زاغ بور جانورى قلمروطلب است. وقتى در محدوده اى یک جفت از این پرندگان مشاهده شد باید مطمئن بود که به شعاع ۵۰۰مترى نمى توان زاغ سومى را دید.
وجه تمایز این پرنده با اعضاى دیگر خانواده اش، برخوردارى از صدایى دلنشین است.زاغ بور صدایى دلنشین و آهنگین دارد که این ویژگى بر جذابیتش افزوده است.این پرنده زیباى بیابان هاى ایران در اردیبهشت ماه جوجه آورى مى کند و نر و ماده در پرورش و بزرگ کردن جوجه ها همکارى مى کنند.
کم توجهى یا کمى دانش؟
زاغ بور مى تواند به عنوان یکى از مهمترین مظاهر طبیعت ایران زمین بیش از پیش به جهانیان معرفى شود ومشتاقان بسیارى را به سوى کویرمرکزى ایران گسیل دارد، اما کارشناسان معدودى این پرنده و ویژگى هاى آن را مورد بررسى قرار داده اند. اکبر همدانیان یکى از این افراد است. او دلایل مطالعه زاغ بور را با ذکر خاطره اى بیان مى کند: «این پرنده را همیشه در مناطق بیابانى مى دیدم و از قضا به آن علاقه مند بودم. تا اینکه دکتر کیابى در سال ۶۸ پیشنهاد کرد که وضعیت اکولوژیک زاغ بور را در قالب یک پروژه مطالعاتى بررسى کنیم.پیش از آن دکتر بلوچ در مجله منابع طبیعى و یک نشریه خارجى مطالبى از زاغ بور چاپ کرده بود.»این کارشناس به جزئیات بیشترى از مطالعات انجام شده اشاره مى کند: «دو ایستگاه یکى در کالمند و دیگرى در هرات انتخاب و از هر ایستگاه۵ پرنده شکار کردیم. پرنده هاى شکار شده بیومترى شدند و محتویات سنگدان شان بررسى شد. با این کار توانستیم از رژیم غذایى زاغ بور مطلع شویم.
این پرنده هم از حشرات و هم از بذر گیاهان تغذیه مى کند.»همدانیان معتقد است که مثلث سیاه رنگى که زیر گلوى زاغ بور دیده مى شود با سن پرنده ارتباط دارد: «یکى از کارشناسان که بیشتر با فرانسوى ها کار کرده و البته بیشتر مطالعاتش اطراف زاهدان انجام شده، عقیده داشت زیرگونه اى از زاغ بور وجود دارد که فاقد مثلث سیاه رنگ زیر گلو است. به عبارت دیگر این کارشناس معتقد بود که دو نوع زاغ بور وجود دارد، یکى با مثلث سیاه زیرگلو و دیگرى بدون آن. درواقع این طور نیست، در پرنده نابالغ مثلث تیره رنگ دیده نمى شود.»او درباره جوجه آورى زاغ بور مى گوید: «این پرنده ماه اردیبهشت ۴ تا ۶ تخم مى گذارد و لانه اش را پیش از آن روى گیاه قیچ مى سازد. لانه حدود ۸۰ سانتیمتر از زمین فاصله دارد و طورى ساخته مى شود که دشمنان طبیعى نظیر مار براحتى نتوانند جوجه ها را شکار کنند.»
با مطالعات پراکنده اى که انجام شده نمى توان درباره وضعیت زیستى زاغ بور اظهارنظر قطعى کرد، اما به نظر مى رسد خطرى جدى نسل آن را تهدید نمى کند به ویژه آنکه اهالى و چوپانان مناطق بیابانى آن را خوش یمن مى دانند و لقب خروس گله را به آن داده اند.
نظرات بسته شده است.