عقاب طلایی Golden Eagle با نام علمی Aquila chrysaetos (خانواده Accipitridae) یکی از زیباترین پرندگان شکاری است که در بسیاری از مناطق جهان زیست می‌کند و در ایران، نیز به صورت بومی وجود دارد. از گذشته دور، این نوع عقاب به عنوان یک پرنده شکاری محبوب، توسط بشر تربیت شده است. در حال حاضر، عقاب طلایی، با توجه به تهدیدات موجود، در زمره پرندگانی است که نیاز به حمایت و حفاظت دارد.
مشخصات ظاهری
پر و بال در هر دو جنس یکسان بوده ولی، ماده بزرگ‌تر از نر می‌باشد. این پرنده دارای جثه درشت، چنگال‌های بزرگ، دم مستطیلی نسبتاً بلند و پهن و بال‌های بلند و عریض است. شاهپرهای اولیه بال، گسترده و بالا برگشته هستند. پر و بال پرنده بالغ، یک دست تیره و عموماً به رنگ قهوه‌ای تیره بوده ولی، ناحیه فرق سر، پس گردن، طرفین گردن و صورت، و پوشپرهای ثانویه بال، رنگ طلایی یا مسی طلایی دارد (نام پرنده، بر اساس همین ویژگی است). دم به رنگ قهوه‌ای مایل به خاکستری می‌باشد.
پرهای پروازی بزرگ بال‌ها، از زیر، خاکستری مایل به قهوه‌ای دیده می‌شود در حالی که سر، تنه و پرهای کوچک‌تر قسمت قدامی بال‌های باز، مایل به سیاه هستند. چشمان بالغین، قهوه‌ای تیره و منقار و چنگال‌ها، سیاه می‌باشد در حالی که پایه منقار و پاها زرد رنگ است. سراسر ساق پا تا پنجه از پر پوشیده شده است.
پرنده نابالغ، قهوه‌ای تیره بوده و پرهای پس سر آن به رنگ زرد مسی با قاعده سفید بی‌رنگ می‌باشد. شاهپرهای اولیه و ثانویه، سفید چرکی است. دم نیز دارای رنگ سفید چرکی به همراه نوار انتهایی تیره و پهنی است که با افزایش سن، از سفیدی آن کاسته می‌شود. تنوع رنگ پر و بال در پرنده نابالغ ممکن است موجب اشتباه آن با عقاب‌های شاهی، تالابی، جنگلی و دشتی گردد. بال و پر پرندگان جوان، در سنین 4 – 6 سالگی، شبیه بالغین می‌گردد. 5 یا 6 زیر‌گونه شناخته شده از عقاب طلایی وجود دارد که از نظر انتشار جغرافیایی، اندازه و رنگ، با هم تفاوت دارند.
جنس ماده، در مقایسه با نر، طول بیشتری دارد (طول نر، 76 – 89 و ماده، 89 – 104 سانتیمتر). این پرنده با داشتن پهنای بال 187 الی 230 سانتیمتری، یکی از بزرگ‌ترین عقاب‌های نیم‌کره شمالی است. وزن آن، 3 – 6/5 کیلوگرم (وزن نر 3/6 – 4/5 و ماده 6/5 – 1/4 کیلوگرم) می‌باشد.
صدا و پرواز
صدای این پرنده به صورت پارس کردن بلند و شبیه «کلیاک – کلیاک – کلیاک» (kliak – kliak – kliak) شنیده می‌شود.
عقاب طلایی توانایی بالایی در پرواز داشته و بال‌زنی‌های متفاوتی را به نمایش می‌گذارد. از نشانه‌های تشخیصی آن در حین پرواز، بال باز روی یا بال باز اوج‌گیری‌های با شکوه، همراه با بال زدن‌های گاه و بی‌گاه، می‌باشد. عقاب مزبور، در هنگام بال باز روی یا بال باز اوج‌گیری، بال‌ها را بالا نگه داشته و شاهپرهای اولیه را می‌گستراند و آن را اندکی رو به بالا، به شکل V و کاملاً به جلو نگه می‌دارد. سر جلو آمده و دم پهن در حالت بال باز اوج‌گیری، از اشتباه شدن این عقاب با سارگپه‌ها جلوگیری می‌کند. در هنگام پرواز، در مقایسه با عقاب دریایی نابالغ دم سفید، دارای دمی درازتر و چهارگوش‌تر بوده ولی، بال‌هایش کمتر مستطیلی است. در حین پرواز، بر خلاف دیگر قوش‌ها و کرکس‌ها، بال‌ها را در حالت افقی نسبت به بدن، نگه می‌دارد.
این عقاب بال‌های عریضی جهت پرواز در ارتفاع داشته و برای صعود بیشتر، پرهای پروازی شکاف دارای مشابه انگشتان دست دارد. پرنده در ارتفاع قابل توجهی از زمین پرواز کرده و تا حد ممکن، کمتر بال می‌زند و منطقه زیر پایش را به دنبال غذا، زیر نظر می‌گیرد. برای شکار طعمه، از ارتفاع خیلی کم، حمله کرده و شکارش را با یک پرواز سریع رو به پایین، می‌گیرد و می‌تواند در حین پرواز، تا بیش از 8 پوند را حمل کرده و با سرعت بالای 80 مایل در ساعت پرواز کند (سرعت متوسط آن، 28 الی 32 است). سرعت در موقع شیرجه می‌تواند تا بیش از 200 مایل در ساعت برسد.
رفتار و زیستگاه
عقاب‌های طلایی، پرندگانی نیمه مهاجر هستند به گونه‌ای که برخی در یک محل باقی مانده و پاره‌ای دیگر مهاجرت می‌کنند. آنها عموماً به صورت انفرادی یا جفت زندگی می‌کنند، هر چند که ممکن است پرندگان جوان غیر جفت، در دستجاتی دیده شوند، یا بالغین در آب و هوای نامعتدل یا وجود غذای بسیار فراوان، به صورت گروه‌هایی مشاهده شوند.
عقاب طلایی در زیستگاه‌های باز و نیمه باز و در ارتفاع 3600 متری از سطح دریا یافت می‌شود. زیستگاه‌های مورد سکونت آن شامل توندراها، بوته‌زارها، چمنزارها، بیشه‌زارها، درخت‌زارها و جنگل‌های مخروطی است. بیشتر این عقاب‌ها در نواحی کوهستانی یافت می‌شوند، ولی، در تالاب‌ها و زیستگاه‌های ساحلی و مصبی نیز لانه‌گزینی می‌کنند. به طور کلی، عقاب طلایی در کوهستان‌های کم گیاه و خشک، و گاهی جنگل‌های کوهستانی و صخره‌های ساحلی و دشت‌ها زندگی می‌کند.
تولید‌مثل و رشد
سن بلوغ جنسی در نر و ماده، 4 – 7 سالگی است. این پرنده در هر سال، یک بار زاد و ولد می‌کند. فصل تولید‌مثل، بسته به موقعیت جغرافیایی، از ماه اسفند و مرداد است. این عقاب‌ها تک همسر بوده و ممکن است چندین سال، روابط جفتی خود را حفظ کنند. در جمعیت‌های غیر مهاجر، جفت‌ها در تمام طول سال، با هم می‌مانند. در انواع مهاجر، جفت‌گزینی و روابط جنسی، زمانی آغاز می‌شود که آنها به نواحی تولید‌مثلی بر می‌گردند. فعالیت‌های جفت‌گیری شامل پرواز موج‌وار یک یا هر دو جفت، تعقیب، شیرجه رفتن، حمله کردن‌های ظاهری، نمایش چنگال‌ها، با هم اوج گرفتن و چرخیدن است.
عقاب طلایی، اغلب در لبه پرتگاه‌ها یا نوک صخره‌ها و هم چنین، روی درختان بلند یا عمارت‌های ساخته بشر، نظیر آسیاب بادی، برج دیدبانی و دکل برق، آشیانه می‌سازد. نر و ماده، در بهار، با کمک تکه‌های چوب و شاخه‌های ضخیم، لانه‌ای سکو مانند با عرض بیش از 2 متر، در ارتفاع تا 107 متری ساخته و داخل آن را با گیاهان نرم، علف، برگ و پوست درختان، خزه و گلسنگ آستر می‌کنند. جفت‌های نر و ماده می‌توانند در منطقه تولید‌مثلی خود، چندین لانه داشته باشند که اغلب، از سالی به سال دیگر و قبل از هر فصل جفت‌گیری، آنها را بازسازی کرده و مجدداً به کار می‌گیرند. نر و ماده، در ساخت یا مرمت لانه شرکت می‌کنند.
در فصل تولید‌مثل، 1 الی 4 تخم (به طور متوسط، 2 تخم) به رنگ سفید کدر با نقاط یا لکه‌های قهوه‌ای یا قهوه‌ای مایل به قرمز، به فواصل 3 تا 4 روز، گذاشته می‌شود. وظیفه اصلی خوابیدن روی تخم‌ها، بر عهده ماده است هر چند که نر نیز اغلب در این کار مشارکت می‌کند. 35 تا 45 روز (متوسط 42 روز) طول می‌کشد تا جوجه‌ها از تخم بیرون آیند. والدین، به تغذیه جوجه‌ها می‌پردازند، هر چند که جنس نر، به ویژه در چند هفته نخست، بخش عمده غذا را فراهم می‌کند. 45 تا 81 روز وقت لازم است تا جوجه‌ها پر در بیاورند. در این زمان، آنها از طریق راه رفتن، جست و خیز یا افتادن از لانه، آن را ترک می‌کنند. آنها پرواز را در سن 10 هفتگی شروع کرده و 80 – 32 روز بعد از پر درآوری، زندگی مستقلی را آغاز می‌کنند. عقاب طلایی، در حالت وحشی، بالای 30 سال و در اسارت، بیش از 46 سال عمر می‌کند.
رژیم غذایی
این پرنده، به عنوان پرنده‌ای شکارگر، رژیم غذایی متنوعی از حیوانات زنده و مرده، عمدتاً شامل پستانداران کوچکی نظیر خرگوش، سنجاب، موش خرما و راسوی بدبو دارد که به میزان کمتر، پرندگانی مثل باقرقره، زاغی و کبوتر، خزندگان (لاک‌پشت و مار) و ماهیان را شامل می‌شود. والدین، تا چند ماه بعد از پر درآوردن جوجه‌ها، با تکه تکه کردن غذا، به تغذیه آنها می‌پردازند.
دشمنان شکارچی عقاب‌های طلایی کم هستند. بعضی مواقع، جوجه‌هی آنها توسط سایر پرندگان شکارگر صید می‌شوند.
پراکندگی جغرافیایی
عقاب طلایی در نیم‌کره شمالی، در نواحی امریکای شمالی (عمدتاً در نیمه غربی)، سراسر اروپا، آسیا و شمال افریقا پراکنده است. عقاب طلایی در ایران به صورت بومی و به تعداد فراوان یافت می‌شود. این پرنده، ساکن نواحی کوهستانی و مرتفع غرب و شمال ایران است.
وضعیت حفاظت
در گذشته، این عقیده نادرست که عقاب طلایی به احشام (گوسفندان) و طیور حمله می‌کند موجب شد پرنده مزبور به طور گسترده مورد بی‌مهری انسان واقع شود. گاهاً این عقاب را با هدف تربیت آن به عنوان پرنده شکاری، به دام می‌اندازند. در حال حاضر، این پرنده در بسیاری از کشورها مورد حمایت قرار گرفته و در ایران نیز، در ردیف پرندگان حفاظت شده قرار دارد. عقاب طلایی در مناطق مربوطه با تراکم نسبتاً بالایی یافت می‌شود.
نظرات بسته شده است.