عنکبوت بیوه سیاه

نام فارسی :  عنکبوت بیوه سیاه نام علمی: Lantrodectus terdecimguttatus  نام انگلیسی: Black & Brown Widow Spider

عنکبوت بیوه سیاه متعلق به گونه Lantrodectus terdecimguttatus (Rossi) 1790 است. عنکبوتهای جنس Lantrodectus متعلق به خانواده Theridiidae بوده و دارای پراکندگی وسیع جهانی هستند به طوری که این جانوران را می توان در بیشتر نقاط جهان به جز در نواحی سرد اروپا و آسیا یافت. این جانوران سمی دارای اهمیت فوق العاده از نظر بهداشتی و پزشکی بوده و در بعضی از نقاط دنیا همچون ایالات متحده، استرالیا، آفریقای جنوبی، آمریکای جنوبی و کشورهای حاشیه مدیترانه، گزیدگی توسط عنکبوتهای بیوه از شیوع زیادی برخوردار است.

شناخت سیستماتیکی این جانوران همیشه مشکل بوده است. بنابر این متمایز ساختن گونه های مختلف این عنکبوت ها بسیار دشوار است چرا که میزان شباهت در ساختمان داخلی و خارجی ژنیتالیای جنس ماده و پالپ جنس نر که صفات اختصاصی شناسایی گونه ها در عنکبوت محسوب می شوند، بسیار زیاد است. این جانوران که در شمال خراسان با نام عمومی دلمک شناخته میشوند، هر ساله باعث مسمومیت افراد زیادی خصوصاً کودکان و زارعین منطقه میشوند. عنکبوت بیوه سیاه با بدنی براق (در نمونه های گزارش شده در ایران بدن براق نیست) و ماده آن دارای شکمی گرد و نر آن شکمی تخم مرغی شکل دارد . اسم " بیوه سیاه " از آنجا برای آن انتخاب شده است که معمولا بعد از جفت گیری، عنکبوت ماده اقدام به کشتن و سپس خوردن عنکبوت نر می کند. عنکبوت ماده اندازه ای بین 8-10 میلیمتر دارد و از روی علامتی شبیه ساعت شنی قرمز رنگی که بر روی شکمش قرار گرفته شناخته می شود.

پراکندگی

گونه L . terdecimguttatus قبلاً از کشورهای مدیترانه ای ‘ عربستان سعودی‘فلسطین اشغالی‘آسیای میانه و کشورهای شمال آفریقا (اتیوپی، مراکش، لیبی ) گزارش شده است. در ایران در منطقه خراسان رضوی گزارش شده است. نمونه های بدست آمده از شهرستان مشهد، بیشتر از مناطق سنگلاخی، زیر سنگها، بین شکاف صخره ها و حاشیه زمینهای زراعی بدست آمده اند. تار این جانوران اغلب بر روی سطح زمین گسترده شده و جانور در انتهای یک بخش لوله ای زندگی می کند. پراکندگی در مشهد از سمت غرب به شرق با کاهش ارتفاع و تغییر وضعیت محیط از مناطق کوهستانی و ییلاقی به مناطق استپی به طور چشمگیری کاهش می یابد.

جفت گیری

عنکبوتهای جوانتر می توانند توسط باد پراکنده شوند. عنکبوتهای کوچک در نوک گیاهان خود را در اختیار جریان هوا می گذارند تا جابجا شوند. جفتگیری در این نوع با جفتگیری در دیگر گونه های بیوه سیاه مشابه است ، عنکبوت نر دور خودش می چرخد و اسپرمها را در اسپرم وب'sperm web' قرار می دهد، عضو تناسلی مملو از اسپرم می شود، اکنون او لانه را برای یافتن عنکبوت ماده ترک می کند. آمیزش هنگام تعیین محل توسط عنکبوت ماده آغاز می شود. در هنگام جفتگیری عنکبوت نر عضو جنسی را داخل منفذ کیسه تجمع اسپرم عنکبوت ماده قرار داده و اسپرمها را روی تخمها رها می کند. عنکبوت ماده می تواند اسپرمها را برای بارور کردن تخمهایی که در آینده تولید خواهد کرد، ذخیره کند. بعد از عمل جفتگیری نوبت مرحله تغذیه می رسد. عنکبوت نر غذای عنکبوت ماده را تشکیل می دهد.

بوم شناسی

شبکه تاری بیوه سیاه توده ای و بی قاعده و پیچیده است که از نوعی ابریشم به هم تابیده شده و عنکبوت ماده می تواند در آن پنهان شود . عنکبوت ماده در بالاترین نقطه قرار گرفته و از کیسه تخمهایش محافظت می کند، بیشترین گزش انسانها هنگام دفاع این عنکبوت از تخمهایش در برابر حمله رخ می دهد. طول عمر بیوه سیاه بین 1 تا 3 سال گزارش شده است. در نمونه های کشف شده در ایران جنس ماده بسیار بزرگتر از جنس نر است. کاراپس در هر دو جنس گلابی شکل است و پهنای آن در ناحیه سینه ای زیادتر است. برخلاف سایر اعضای خانواده Therdiidae چشم های جانبی کاملا از هم جدا است. شکم کروی بوده و توسط موهای ریزی پوشیده می شود. لکه های سفید تا قرمز متمایل به نارنجی بر روی شکم معمولا در سطح پشتی و شکمی قابل رویت است. الگوهای رنگی سطح پشتی در جنس نر صفت تشخیصی گونه محسوب می شود (به دلیل ثبات بیشتر). در جنس ماده رنگ زمینه قهوه ای تا سیاه و اکثر نمونه ها فاقد لکه های رنگی روی سطح پشت شکمی هستند. برخی از نمونه ها در بخش خلفی شکم دارای یک لکه کوچک قرمز نارنجی بوده اند. الگوی رنگی بیشتر در نمونه های جوان و نابالغ دیده می شود و شامل یک باند میانی به رنگ قرمز تا نارنجی شامل 3-4 لکه مجزا و 3 لکه بیضی شکل کناری است. علامت ساعت شنی در نمونه ها کامل نیست و به دو باند عرضی خلفی و قدامی تقسیم شده است. در جنس نر الگوی سطح پشتی مشابه جنس ماده است و شامل یک باند بر روی لبه قدامی شکم، 3 جفت لکه بیضی شکل کناری و 4 لکه میانی است که در یک زمینه قهوه ای تیره قرار گرفته اند.

سابقه گزش در ایران

در ایران مساله عنکبوت گزیدگی از سال 1370 در استان خراسان مورد توجه قرار گرفت. در این سال دیده شد که مرتباً افرادی با علائم ناشناخته به بیمارستان مراجعه می کردند. از آنجا که علائم عنکبوت گزیدگی که شامل تب، لرز و تشنج است با بسیاری از بیماری های دیگر اشتباه گرفته می شدند. اوج عنکبوت گزیدگی در خراسان به سال 1373 بازمی گردد. در آن سال نزدیک به 190 مورد عنکبوت گزیدگی در این استان گزارش شد. از سال 1370 تحقیقات در این زمینه آغاز شد. پس از بررسی مشخص شد عنکبوتی که در استان خراسان مشکل بهداشتی ایجاد می کرده عنکبوت Latrodectus یا بیوه سیاه بوده است. پس از شناسایی، تحقیقات روی این گونه در انستیتو رازی ادامه یافته و گروه تحقیقاتی این موسسه به سرپرستی مهندس «گودرزی» موفق به کسب اطلاعاتی در زمینه درجه سمیت و خصوصیات کیفی سم این عنکبوت شدند. در حال حاضر زمینه برای تهیه پادزهر این گونه عنکبوت در بخش جانوران سمی این موسسه فراهم آمده است. گزش عنکبوت سمی در شمال شرق ایران نسبتاً شایع بوده و منجر به عوارض و بندرت مرگ و میر در کودکان و افراد مسن میشود. بررسی بالینی و آزمایشگاهی بیماران عنکبوت گزیده قبلاً گزارش شده است.

هم اکنون درمان عنکبوت گزیدگی در ایران، از جمله گزش دلمک، با استفاده از داروهای شیمیایی، امکان پذیر است و در بعضی اوقات، مصرف این داروها عوارضی را در بدن افراد ایجاد می کند.برای جلوگیری از عفونت سریع، محل گزش را با استفاده از یک ماده ضد عفونی کننده، شستشو، و بیمار را بستری و برای تسکین روحی فرد، از ترکیبات آرام بخش مانند دیازپام، گزلوکایین، سولفات منیزم و برای جلوگیری از فلج شدن و بی حسی عمومی عضلات از گلوکونات کلسیم به صورت تزریق وریدی استفاده می کنند، ضمن اینکه برخی اوقات و در صورت بروز عفونت موضعی، از آنتی بیوتیک های پوشش دهنده باکتری های استرپتوکوک استفاده می کنند.

پیش گیری از گزش بیوه سیاه

برای جلوگیری از عنکبوت گزیدگی در فصول گرم سال، از وارد کردن دست و پا در حفره هایی که درون آنها پیدا نیست، خودداری، و هنگام باغبانی، کشاورزی و انجام دادن کارهای مشابه آنها، از پوشش مناسب، مانند دستکش و چکمه استفاده، و لباس ها و کفش ها را قبل از پوشیدن و پا کردن و نیز محل خواب خود را قبل از ورود به آن، کنترل کنید. همچنین استفاده از پشه بند برای محفوظ ماندن از گزش عنکبوت، تمیز نگاهداشتن محیط زندگی و جلوگیری از تجمع حشراتی که شکار مناسبی برای عنکبوت ها محسوب می شوند، توصیه می شود. تب، سردرد، افزایش فشار خون، اختلال در عملکرد قلب، کلیه، اختلالات تنفسی و نیز عفونت از علائم عنکبوت گزیدگی در افراد است.