غار خرمنه سر، طارم

نام انگلیسی:  Kharmanesar Cave    نام فارسی : غار خرمنه سر

غار خرمنه‌سر، در روستای شاه‌نشین و در بلندای کوه خرمنه سر که 1600 متر ارتفاع دارد، واقع شده و به «شانشین» نیز معروف است. سنگ خارا و سنگ‌های سفید آهکی به صورت ستون‌های استالاکتیت و آویزه‌های استالاگمیت مانند چلچراغ‌های زیبایی از سقف غار آویخته و جلوه‌ای رویایی پدید آورده‌اند.
در این غار چاه‌های بسیار و دره‌های خطرناک و لغزنده‌ای وجود دارد؛ بنابراین برای بازدید از آن حتماً باید از وسایل غارنوردی و کوه‌نوردی بهره گرفت. فضاهای تالار مانند، دالان‌ها و دهلیزهای زیبا و دخمه‌هایی شبیه مغازه‌های قدیمی بازارهای شهرهای سنتی در غار خرمنه‌سر، نشانگر آن است که این مکان زیستگاه انسان‌های نخستین بوده است و به همین دلیل غار خرمنه‌سر دارای ویژگی‌های منحصر به فرد است.
برای رسیدن به دهانه غار (خرمنه‌سر)، ابتدا از بستر رودخانه‌ای که از کوه‌های شمالی شانشین سرچشمه می‌گیرد و از میان درختان سرسبز زیتون و انجیر باید گذشت و به سوی ارتفاعات شمالی پیش رفت تا در نزدیکی قله کوه خرمنه‌سر، دهانه مشبک و پنجره مانند وسیع غار را دید. این دهانه ربطی به غار اصلی ندارد و نباید با در اصلی غار اشتباه گرفته شود.
بالای در غار، حفره بزرگ و تنورمانندی که شبیه اتاق است، در میان حفره های کوچک احاطه شده است. بالا رفتن از میان سنگ‌ها نیاز به دقت و مهارت لازم دارد. درون این اتاق‌ها، آثاری از زندگی انسان شامل ظرف‌های سفالی شکسته و پیه سوزهای قدیمی شکسته دیده می‌شود.
در حفره‌های اطراف، خفاش‌ها و شب‌پره‌های بسیاری لانه کرده‌اند که از روشنایی بیرون گریزانند و با صدای پای هر تازه‌واردی، هراسان، در هر سو به پرواز درمی‌آیند.
با ادامه راهپیمایی، یک فضای نسبتاً وسیع پدیدار می‌شود و پس از آن، برکه آب صاف و زلالی جای دارد.
در فاصله 50 متری این غار، سوراخی شبیه به دهانه چاه وجود دارد که برای ورود به آن باید به حالت خزیده و درازکش حرکت کرد. به محض ورود به این حفره پررمز و راز، دنیایی دیدنی و پر از شگفتی در برابر چشمان حیرت زده دیدار کننده پدیدار می‌شود. مشکل می‌توان باور کرد که آن سوی این حفره، این همه عظمت شگفت‌آور نهفته باشد.
آنگاه پرتگاه مهیبی ظاهر می‌شود که فرود در آن، نیازمند حمایت فرد یا افراد همراه و استفاده از وسایل کوهنوردی است. در ادامه، راه طولانی و تونل مانندی خودنمایی می‌کند و پس از پیمودن آن به دهانه چاه بزرگ دیگری می‌رسیم که انتهای آن دیده نمی‌شود و پایین رفتن از آن مهارت ویژه‌ای لازم دارد.
بعد از خروج از این چاه، 100 متر که پیشروی کنیم، به دخمه‌ای می‌رسیم که ظاهراً چندان جلب توجه نمی‌کند و عبور از آن، که راهی سربالا است و سطحی لغزنده دارد، با استفاده از طناب کوهنوردی و رعایت احتیاط امکان‌پذیر است؛ چنان که با اندکی بی‌احتیاطی احتمال سقوط وجود دارد.
لحظه‌ای بعد، با مشاهده تالاری بزرگ به ابعاد 80×80 متر و سقفی بسیار بلند، که در زیر کوه سر به فلک کشیده است، شگفتی بیننده صد چندان می‌شود: به طوری که شخص هر چقدر هم ورزیده و قدرتمند باشد، نمی‌تواند تا ارتفاع سقف سنگ کوچکی را پرتاب کند و نور پروژکتور، هر چند که قوی باشد، باز هم نمی‌تواند سقف تالار را روشن کند. تالار با شیب ملایم و سطحی مرطوب به سطح پایین و زیرزمین ادامه می‌یابد و به نظر می‌رسد که غار به انتها رسیده است؛ در حالی که چنین نیست و در کنار پایانه غار، شعبه عمیق و طولانی دیگری دهان می‌گشاید؛ درست مثل بازار سنتی یکی از شهرهای باستانی ایران.
کف و سقف این دهلیز شباهت بسیاری به بنای بازارهای قدیمی دارد و در چند نقطه آن، در فاصله‌های 20 تا 30 متری، طاقچه‌های کوچکی با دست کنده شده است.
برای این که وضعیت و موقعیت محل کاملاً مجسم و مشخص گردد، به جرأت می‌توان گفت که در کف این قسمت از غار می‌شود یک مسابقه دو سرعت با شرکت چند نفر دونده انجام داد. در کف دهلیز، چاهی عمیق و ظلمانی دهان باز کرده است که بیننده را به انتهای دهلیزی هدایت می‌کند. رسیدن به این نقطه از غار، نیازمند حداقل شش ساعت تلاش و راهپیمایی است تا بتوان آخرین شاخه غار را نیز که محوطه‌ای وسیع و مملو از سنگ‌های معلق و بزرگ است، دید.
در مطالعات و بررسی‌های اولیه، روشن شده است که این غار در دو دوره زیستگاه انسان بوده است: در دوره نخست، این غار سکونتگاه انسان‌های غارنشین دوره‌های پیش از تاریخ بوده است و تعیین قدمت دقیق آن با بررسی یافته‌های باستان‌شناسی همچون ابزار سنگی و تیغه‌های سنگ چخماقی که در این غار به دست آمده است، کار بسیار دشواری است.
در دوره دوم، مردمان قرن چهارم هجری در این غار مسکن داشته‌اند و این تاریخ به بررسی سفالینه‌ها و وسایل زندگی آنان که در اتاق‌ها و دهلیزها به دست آمده‌اند، متکی است.
این غار قدیمی و تاریخی با قلعه «شمیران» یا «سمیران» که امروزه به نام مجموعه تاریخی «قاسم‌آباد» معروف است و در ساحل راست رودخانه قزل اوزن واقع گردیده، مرتبط است و به نظر می‌رسد سرکردگان حکومت «کنگریان»، از این غار به عنوان پناهگاهی امن در مقابله با فشارهای سیاسی حکومت بغداد استفاده می‌کرده‌اند.