بزمجه ها از خانواده ی Varanidae می باشند، گروهی از سوسمار ها که شامل بزرگترین سوسمار زنده یعنی اژدهای کومودو (komodo Dragon) می باشند. Varanidae ها فقط شامل یک جنس (genus) هستند و آن هم Varanus است.در استرالیا ، بزمجه ها با عنوان goannas شناخته می شوند.
مروری بر تحولات
به نظر می رسد که بزمجه ها از توسعه یافته ترین سوسمارها می باشند، متابولیسم نسبتاً شدیدی نسبت به دیگر خزندگان دارند ، سیستم های حسی مختلف که در شکار طعمه تأثیر بسزایی دارند و فک پائین که ممکن است نتواند خوردن شکار های خیلی بزرگ را به راحتی انجام دهد. تحقیقات اخیر نشان است که سوسمارهای وارانید (Varanid) ، مثل اژدهای کومودو ، زهردار هستند و برخلاف آنچه در گذشته تصور می شد ، باکتری های کشنده تولید نمی کنند. گرچه به جای تزریق کردن سم به بدن طعمه از طریق دندان های نیش ، مانند مارها ، سم در اطراف دندان می ماند و تزریق نمی شود ( ولی در اثر تماس بدن طعمه با سم ، از پای در می آید).
نامگذاری
گفته می شود که نام بزمجه (monitor lizard) از خرافات اقتباس شده است و دلیل آن این بوده است که وجود آن ها در یک ناحیه هشداری بوده بر وجود کروکودیل ها و نشان دهنده ی وجود کروکودیل ها در آن ناحیه بوده است. با این حال نمی تواند دلیل مناسبی باشد گرچه دلیل بسیار شناخته شده ای می باشد. بر طبق شواهد موجود ، این نام به دلیل درست شنیده نشدن ( خطای شنوایی) کلمه ی عربی oaran (سوسمار) توسط آلمان هاست که شبیه کلمه ی warnen (اخطار) در زبان آلمانی است و بعد ها در زبان لاتین به صورت بزمجه (monitor) نامیده شد که معنای آن خلیفه می باشد.
خصوصیات ظاهری
اندازه اعضاء این خانواده از ۲۰ تا ۳۰۰ سانتی متر است. غیر از گونه ی استرالیایی ، دیگر گونه ها دارای اندازه ای بزرگ هستند. اندازه بزمجه استرالیایی (V.brevicaudatus) به حدود ۲۰ سانتیمتر می رسد و اژدهای کومودو (V.komodoensis) دیگر عضو این خانواده طول تقریبی ۱۲ پا (۳۶۰ سانتیمتر) دارد. در اعضاء این خانواده استخوان های جلدی کم شده و یا وجود ندارد ، پوزه دراز و باریک است ، دم و گردن نسبتاً طویل شده است و نای تقریباً حلقه حلقه است. به علت وجود چین خوردگی در هریک از مجاری بینی ، سطح پوششی بویایی آن ها افزایش یافته است . بینی به دلیل پیدایش استخوان کام فرعی ، بزرگ و طویل شده است. زبان دوشاخه و بسیار توسعه یافته است و هنگام بلعیدن غذا در غلاف قاعده ای شکلی جای می گیرد و مانند مارها طعمه را به صورت کامل می بلعند. اندام حرکتی از نوع زمینی اند و پاها دارای پنج انگشت چنگال دار می باشند و بسیار نیرومند هستند و برای کندن چاله ها و سوراخ های زیر زمینی مورد استفاده قرار می گیرند و برخی گونه ها مثل بزمجه نیل توانایی بالایی در شنا کردن دارند. زاد ولد نیز از طریق تخم گذاری صورت می پذیرد و لقاح داخلی دارند.
رده بندی
بزمجه
بزمجه ها شامل گونه های متنوعی هستند که ما در اینجا فقط در مورد گونه ی Varanus griseus صحبت خواهیم کرد. در کل جنس Varanus شامل گونه های زیر می باشد:
Varanus acanthurus یا بزمجه دم خاردار
Varanus albigularis یا بزمجه سینه سفید که شامل سه زیرگونه ی زیر است
Varanus albigularis albigularis
Varanus albigularis angolensis
Varanus albigularis ionidesi یا بزمجه ی سینه سیاه
Varanus auffenbergi یا بزمجه ی طاووسی شکل
Varanus baritji یا بزمجه دم خاردار شمالی
Varanus beccarii یا بزمجه درختی سیاه
Varanus bengalensis یا بزمجه ی بنگالی
Varanus bogerti
Varanus brevicauda یا بزمجه دم کوتاه
Varanus bushi
Varanus caerulivirens یا بزمجه خال آبی
Varanus caudolineatus یا بزمجه دم باریک
Varanus cerambonensis یا بزمجه ی کرم رنگ درخت کرنا
Varanus doreanus یا بزمجه ی دم آبی
Varanus dumerilii یا بزمجه ی گردن کلفت قهوه ای
Varanus eremius یا بزمجه صحرای آفریقا
Varanus exanthematicus یا بزمجه ی ساوانا
Varanus finschi
Varanus flavescens یا بزمجه زرد درخت کرنا
Varanus giganteus
Varanus gilleni
Varanus glauerti یا بزمجه صخره های کیمبرلی
Varanus glebopalma
Varanus gouldii
Varanus griseus یا بزمجه بیابانی
Varanus indicus
Varanus jobiensis
Varanus juxtindicus
Varanus keithhornei
Varanus kingorum یا بزمجه پادشاه
Varanus komodoensis یا اژدهای کومودو
Varanus mabitang
Varanus macraei یا بزمجه آبی درختی
Varanus melinus یا بزمجه ملکه
Varanus mertensi
Varanus mitchelli
Varanus nebulosus
Varanus niloticus یا بزمجه نیل
Varanus olivaceus یا بزمجه خاکستری
Varanus ornatus
Varanus panoptes
Varanus pilbarensis
Varanus prasinus یا بزمجه زمردی درختی
بزمجه ی زمردی درختی که بزمجه سبز درختی نیز نامیده می شود(V.prasinus)
بزمجه ی زمردی درختی که بزمجه سبز درختی نیز نامیده می شود(V.prasinus)
Varanus primordius یا بزمجه تنبل
Varanus prisca
Varanus rosenbergi
Varanus rudicollis یا بزمجه گردن کلفت سیاه
Varanus salvadorii
Varanus salvator یا بزمجه آبی
Varanus scalaris یا بزمجه خالدار درختی
Varanus semiremex
Varanus spenceri
Varanus spinulosus
Varanus storri
Varanus telenesetes یا بزمجه جزایر راسل
Varanus timorensis یا بزمجه درختی ترسو / بزمجه ترسو
Varanus tristis یا بزمجه درختی سر سیاه
Varanus varius
Varanus yemenensis یا بزمجه ی یمنی
Varanus yuwonoi یا بزمجه ی سه رنگ
بزمجه بیابانی(V.griseus)
Varanus griseus griseus – ماه مه سال 2002 – باغ وحش st.lauis
Varanus griseus griseus – ماه مه سال ۲۰۰۲ – باغ وحش st.lauis
V.griseus دارای سه زیر گونه ی زیر می باشد که عبارتند از:
V.g.caspius یا بزمجه بیابان های شرقی
V.g.griseus یا بزمجه بیابان های غربی (شکل بالا)
V.g.koniecznyi یا بزمجه بیابان های تار(thar) یا بزمجه بیابانی هندی
بزمجه
آن ها در خاورمیانه ، شمال آفریقا و بیابان های آسیای مرکزی تا شمال هندوسان یافت می شوند. سوراخ های بینی بیشتر به چشم نزدیک است تا به نوک پوزه و این به آن ها در نفس کشیدن هنگامی که در زیر خاک پنهان شده اند کمک می کند و تقریباً هر چیز متحرکی را که اندازه ی مناسبی برای آن ها داشته باشد می خورند که شامل مارهای کبرا ، عقرب ها و دیگر سوسمارها می شود و حتی چیز های غیر متحرک نظیر تخم سایر جانداران و بدن مرده ی دیگر جانداران ، غذای آن ها را تشکیل می دهد.
Varanus griseus از فراوان ترین بزمجه هاست ، زیستگاه بسیار گسترده ای دارد که شامل صحرای ساهارا در شبه جزیره عربستان تا صحراهای آسیای مرکزی تا شمال شبه جزیره هندوستان می شود. در این ناحیه ی بسیار بزرگ ، سه زیرگونه از آن ها شناسایی شده اند که جداگانه در مورد آن ها بحث خواهیم کرد. میرتن (merten) – سال ۱۹۵۴ – بر اساس الگو ها و طرح های موجود بر روی زیر گونه V.griseus آن ها را از یکدیگر متمایز ساخت:
V.g.caspius
caspius ( بزمجه کاسپین) از پراکنده ترین بزمجه هاست و به نظر می رسد که نسل آن ها در معرض انقراض قرار دارد.این گونه از بزمجه ها از قسمت سواحل شرقی دریای خزر (کاسپین) تا صحراهای آسیای مرکزی یافت می شوند(شامل جزایر دریای آرال تا عرض ۶۹ درجه شرقی و طول ۴۶ درجه شمالی) و در نواحی شمالی ایران ، غرب و جنوب افغانستان و غرب پاکستان دیده می شوند. اگر چه در کشورهایی نظیر ترکمنستان ، قزاقستان ، ازبکستان ، قرقیزستان و تاجیکستان شناخته شده تر هستند.از خصوصیات و ویژگی های آن ها می توان به موارد زیر اشاره داشت: بین ۵ تا ۸ بند خاکستری بر روی پشت و بین ۱۳ تا ۱۹ خط بر روی دم خود دارد و معمولاً قسمت انتهای دم بدون خط می باشد و دم در بخش جانبی فشرده و حجیم شده است. حداکثر طول آن ها ۱۴۰ سانتیمتر است و نرها از ماده ها بزرگ تر و کشیده تر هستند و از طریق طرح های موجود بر روی دم از زیرگونه ی V.g.griseus تمییز داده می شوند و دم این زیرگونه فشرده تر شده است در حالی که دم V.g.griseus در ناحیه ی اتصال به بدن گردتر است. در هر دونوع صحراهای شنی و خاک رسی دیده می شود و آن ها که در صحراهای خاک رسی زندگی می کنند رنگ بدنشان مایل به قرمز است و همچنین در جزایر آرال در قسمت های علفزار های نمکی و مناطق و زمین های کشاورزی دیده می شوند ولی در این نواحی اغلب توسط کشاورزان کشته می شوند.
اکثراً از لاک پشت ها و تخم آن ها در فصل بهار تغذیه می کنند و علاوه بر آن از پستانداران کوچک دیگر نظیر موش صحرایی و خرگوش صحرایی نیز تغذیه می کنند. شاماکوف (shammakov) در سال ۱۹۸۱، ۱۰ گونه از سوسمارها ، ۶ گونه مار ، ۴ گونه پرنده و ۶ گونه پستانداران را که توسط بزمجه ها شکار می شدند شناسایی کرد. این گونه از بزمجه ها دارای سم بسیار قوی ای می باشند که با قدرت سم مار کبری برابری می کند و برای محققین و علاقه مندان بسیار خطرناک است و تاکنون بیش از ۴۰۰۰ فرد بالغ توسط زهر این جانور کشته شده اند. زمان فعالیت این گونه اواخر ماه مارس و اوایل آوریل است و مانند دیگر گونه ها در بهار و در میان روز فعالیت می کنند و از صبح زود تا اواخر بعد از ظهر به دنبال شکار می گردند اما در گرمترین زمان روز در زیر زمین پنهان می شوند و قابلیت تحمل دما بین ۳۱٫۷ تا ۴۰٫۶ درجه سانتیگراد را دارا می باشند. حداکثر سرعت آن ها نیز در حال دویدن ۲۰ کیلومتر در ساعت می باشد که می توانند مسافتی حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ متر را با این سرعت طی کنند. در حدود ۱۰ کیلومتر را در یک روز برای یافتن غذا و شکار می پیمایند. طول سوراخ های زیر زمینی آن ها حدود ۵۰۰ سانتی متر و عمق آن ها معمولاً بین ۵۰ تا ۱۲۰ سانتیمتر می باشد که طی بهار و تابستان از این پناهگاه ها استفاده می کنند. طی ماه های آوریل و مه تولید مثل می کنند و بیش از ۳۴ تخم را در عمق ۷۰ تا ۱۱۴ سانتی متری درون زمین پنهان می کنند. ماده ها بیش از یک هفته برای کندن این چاله ها وقت صرف می کنند . تخم ها در ماه های سپتامبر و اکتبر تبدیل به بچه می شوند که تا بهار بعدی توانایی فعالیت نخواهند داشت. وزن هر تخم در حدود ۳۲ تا ۳۵ گرم می باشد و ماده ها به مدت سه سال توانایی بارور شدن را دارا می باشند و سن بلوغ آن ها حداقل از پنج سالگی آغاز می شود.
V.g.griseus
V.g.griseus ( بزمجه خاکستری) در صحراهای شمالی آفریقا ( از مراکش و شرق موریتانیا تا مصر و سودان) ، شبه جزیره عربستان ( گرچه در جزیره بحرین دیده نمی شود) ، شمال شرقی ترکیه ، سوریه ، فلسطین ، لبنان ، اردن و عراق وجود دارند. بزرگترین آن ها در عراق و فلسطین دیده شده که به ترتیب ۱۲۰ و ۱۰۰ سانتی متر طول داشته اند و گونه های الجزایری حدوداً ۸۰ سانتی متر هستند و به نظر می رسد که اندازه قطعی آن ها بستگی به آب و هوای ناحیه ی زندگی آن ها دارد و گونه های بزرگتر در نواحی ای که غذای بیشتری وجود دارد و فصول فعالیت و شکار آن ها بیشتر است دیده می شوند. از دیگر خصوصیات آن ها می توان به موارد زیر اشاره داشت: ۵ تا ۸ بند خاکستری بر روی پشت و بین ۱۹ تا ۲۸ بند بر روی دم خود دارند که معمولاً این بند ها و خطوط تا قسمت انتهای دم دیده می شود و دم در محل اتصال به بدن گرد است. می توانند وزنی بالغ بر ۳۰۰۰ گرم داشته باشند و نرها نیز از لحاظ اندازه و وزن از ماده ها بزرگتر هستند.
در الجزایر ، بزمجه ها دو دوره فعالیت دارند، یکی از ماه آوریل تا ژوئن و دوره کوتاهتر در طی ماه اکتبر می باشد. آن ها در سرمای زمستان و گرمترین ماه های تابستان زیر زمین و در پناهگاه خود باقی می مانند و اندازه این حفره و پناهگاه بین ۱ تا ۴ کیلومتر مربع می باشد و معمولاً روزانه حدود ۸ کیلومتر برای یافتن غذا سفر می کنند و قاعده ی کلی مبنی بر فعال تر بدن نر ها نسبت به ماده ها وجود ندارد. در سوریه نیز این جانوران فقط در بهار و ابتدای تابستان دیده می شوند در حالی که در موریتانیا آن ها را می توان در ماه نوامبر مشاهده کرد. در الجزایر دمای مناسب برای فعالیت ۳۵ تا ۳۸ درجه سانتی گراد است و در دمای زیر ۲۰ درجه نیز از فعالیت دست می کشند و از طرف دیگر می توانند دمای ۴۵ تا ۵۰ درجه سانتی گراد را برای مدت ۴ ساعت تحمل کنند که این به دلیل داشتن غدد نمک می باشد که به آن ها کمک می کند تا آب کمتری از دست بدهند. در مورد رفتارهای تولید مثلی این جانور اطلاعات زیادی در دسترس نیست . در الجزایر ، تونس و فلسطین تولیدمثل در فصول مه و ژوئن و تخم گذاری در ماه های ژوئن و ژوئیه (جولای) اتفاق می افتد ودر ماده ها بعد از تخم گذاری حدود ۴۷% از وزن بدن کاسته می شود.
تخم و نوزاد بزمجه بیابانی
V.g.koniecznyi
V.g.koniecznyi یا بزمجه هندی کوچک ترین زیر گونه از V.griseus می باشد و دارای خصوصیات زیر می باشد:
بین ۳ تا ۵ خط تیره بر پشت خود و ۸ تا ۱۵ خط بر روی دم خود دارند که مانند V.g.caspius در انتهای دم خطی مشاهده نمی شود ، دم در بخش جانبی فشردگی و افزایش حجم دارد ولی مقدار آن نسبت به بزمجه کاسپین (V.g.caspius) کمتر است. علاوه بر این ها سر این گونه نسبت به V.g.griseus پهن تر و صافتر می باشد. طول نر ها حداکثر ۸۴ سانتی متر و وزن تقریبی آن ها ۵۸۰ گرم ایت در حالی که ماده ها طولی در حدود ۷۵ سانتی متر و وزنی معادل ۵۲۰ گرم دارند و بیشترین وزن را طی دوران تولید مثلی و در ماه های سپتامبر و اکتبر دارند. این بزمجه ها طی ماه های دسامبر و مارس دست از فعالیت می کشند و لااقل غذا نمی خورند. کورکیل (corkill) – در سال ۱۹۲۸ – دریافت که آن ها خواب زمستانی ندارند و در طول روزهای زمستان و فقط در صبح زود و در طول تابستان در اواخر بعد از ظهر دیده می شوند. عمده غذای آن ها را بی مهرگان (سخت پوستان) ، تخم دیگر خزندگان ، وزغ ها و پستانداران کوچک تر تشکیل می دهند. در صحرا های پاکستان ، در هر کیلومتر مربع می توان نه(۹) گونه از آن ها را یافت. طی ماه های جولای و آگوست تولید مثل می کنند و ۲ تا ۱۵ تخم در طی ماه های سپتامبر و اکتبر می گذارند و در فصل تولید مثل نرها از تنوع رنگی بیشتری برخوردارند و دوره ی بارداری در ماده ها حدود ۱۰ ماه می باشد.
نظرات بسته شده است.