منطقه حفاظت شده تنگ صیاد

نام انگلیسی :  Tang-e Sayad protected area     نام فارسی :  منطقه حفاظت شده تنگ صیاد

این منطقه در 10 کیلومتری شهرکرد و 21600 هکتار مساحت دارد و پارک ملی تنگ صیاد را با وسعتی معادل 5400 هکتار در دل خود جای داده است. دستیابی به این منطقه از طریق محور مواصلاتی شهرکرد- اصفهان میسر و نزدیکترین شهر به منطقه تنگ صیاد نیز فرخشهر است.

جنب ایستگاه پلیس راه و همچنین ایستگاه محیط زیست در ورودی شهر شهرکرد ( مرکز استان چهارمحال و بختیاری ) ، منطقه حفاظت شده تنگ صیاد ، چشم‌انداز زیبایی است که توجه مسافران را به خود جلب می کند. گله آهویی در بلندای تنگ صیاد ، نظاره‌گر اتومبیل‌هایی هستند که از چند قدمی آنها در جاده آسفالت عبور می‌کنند. با توقف کوتاهی در این ایستگاه ، می توان منظره شگفت‌انگیز و زیبای تنگ صیاد با گونه های متنوع و منحصر به فرد جانوری و گیاهی را تماشا کرد ؛ گله‌های آهو، انواع قوچ، میش ،کل و بز که آرام آرام به طرف آبخورها حرکت ‌کرده و مسافرانی که از جاده عبور می‌کنند، براحتی می‌‌توانند ‌آنها را نظاره نمایند.

ویژگیهای منطقه

تنگ صیاد بواسطه دارا بودن تعداد زیادی تپه ماهور زیستگاه مناسبی برای گونه قوچ و میش است. کوهستانهای جنوبی منطقه دارای صخره های صعب العبور است که زیستگاه پلنگ، آهو ، کل ، بز و پازن با جمعیتی قابل توجه است. گرگ، روباه، شغال، کفتار ، رودک عسل خوار ، گربه وحشی و پرندگانی همچون کبک دری، کبک چیل، کبک ، تیهو ، عقاب ، باقرقره ,‌ قرقی,‌ سارگپه ,‌ دارکوب ، کرکس ، دال,‌ شاهین و خزندگانی چون انواع مارها و ‌لاک پشت از دیگر گونه های مهم جانوری منطقه هستند. در این منطقه حدود 223 گونه گیاهی نیز شناسایی گردیده که از گونه های مهم آن میتوان ؛ انواع گندمیان ،‌ گون ،‌ دم اسبیان ،‌کنگر ، ‌ریواس ، آویشن ، بابونه ، شاه تره ، ‌بارهنگ، رازیانه، خاکشیر، کاسنی، شیرین بیان، داغداغان، بنه ، گل گندم ، میخک ، فرفیون ، بادام کوهی ، مو وحشی ، انجیر و آلبالوی کوهی را نام برد.

در این منطقه امکان شکار با کسب مجوز لازم از سازمان حفاظت محیط زیست وجود دارد.

ضمناً استان چهارمحال و بختیاری با موقعیت ممتاز خود دارای تنوع زیستی و منابع طبیعی خاصی است. مناطق حفاظت شده تنگ صیاد، سبز کوه، پارک ملی، منطقه جنگلی« هلن » و تالاب‌های زیبایی مانند چغاخور زیبایی خاصی به این استان بخشیده است. در مناطق تحت پوشش محیط زیست این استان انواع پلنگ، خرس، کفتار، کبک، قوچ، میش، کل، بز، گرگ، ‌روباه، شغال و انواع پرنده‌های مهاجر وجود دارند و در برخی سال‌ها فقط در تالاب چغاخور بیش از 50 هزار پرنده مهاجر توقف داشته‌اند.

امکانات و تسهیلات تفریحی، گردشگری، حمل و نقل، اسکان و … :

راه دسترسی آسفالته، آب آشامیدنی، سرویس بهداشتی، فضای سبز، سکوی نشیمن، دسترسی به واحدهای پذیرایی و اقامتی شهرکرد، پارکینگ.

در این منطقه امکان شکار با کسب مجوز لازم از سازمان حفاظت محیط زیست وجود دارد.

آب و هوا : سرد و کوهستانی

آدرس : استان چهارمحال و بختیاری ـ شهرکرد ـ فرخشهر ـ کیلومتر 10 محور مواصلاتی شهرکرد به اصفهان ـ ایستگاه پلیس راه و ایستگاه محیط زیست ورودی شهر شهرکرد

فاصله تا مرکز : 10کیلومتر

این منطقه در سال 1349 از طرف شورای عالی شکار بانی و نظارت بر صید به عنوان منطقه شکار و تیر اندازی ممنوع اعلام گردید . در سال 1352 با تصویب شورای عالی حفاظت محیط زیست به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام و در سال 1374 نیز حدود 4372 هکتار از قسمت میانی آن تبدیل به پارک ملی شد.

موقعیت عمومی منطقه
از نظر تقسیمات کشوری محدود منطقه قسمتهایی از بخش شرقی شهرستان شهرکرد و بخش غربی شهرستان بروجن و کیار را در بر می گیرد  و فاصله آن تا مرکز استان 15 کیلومتر می باشد.

وسعت منطقه
منطقه تنگ صیاد ناحیه کوهستانی و مرتفع با مختصات E5059 تا E5109 طول شرقی وN3231 تا N3217 عرض شمالی و حدود 27000 هکتار مساحت دارد
 

ویژگی و سیمای عمومی منطقه( شامل وضعیت توپوگرافی , چشم انداز, پو شش گیاهی وگونه های شاخص گیاهی , وضعیت عمومی حیات وحش و گونه های شاخص و کریدورها )

اقلیم منطقه
بر اساس دو اقلیم نمای آمبرژه و دومارتن این منطقه در قلمرو اقلیمی خشک و نیمه خشک و بر اساس تقسیم بندی انجام گرفته توسط دانشگاه اصفهان دارای آب و هوای نیمه مرطوب و معتدل با زمستانهای سرد می باشد . میانگین دراز مدت بارندگی سالانه در منطقه 424 میلی متر( حداکثر 625 و حداقل 170 میلی متر) و میانگین سالانه دما در بخش های مختلف منطقه مورد مطالعه از 6/8 تا 6/10 درجه سانتی گراد برآورد شده است . حداکثر ، میانگین و حداقل روزهای یخ بندان 151 ، 122 ، 105 روز بوده است که حداکثر آن در دی ماه با 5/28 روز می باشد. میانگین رطوبت نسبی در منطقه 45 درصد است که بین 11 درصد در خرداد تا 94 درصد در دی ماه تغییر می کند .

منابع آب 
مورفولوژی و زمین شناسی خاص منطقه تنگ صیاد موجب ایجاد آبراهه های متعدد نسبتا بزرگ و کوچک (در حدود هفتاد آبراهه ) شده است که وسعت آنها کمتر از یک کیلو متر مربع تا بیش از 60 کیلو متر مربع و طول آنها کمتر از یک کیلومتر تا بیش از 13 کیلومتر تغییر می کند . این آبراهه ها کاملا فاقد جریان پایدار و دائم بوده ، فصلی و بعضا سیلابی هستند . متوسط جریانهای سطحی آبراهه ها در کل منطقه بین 5/24 تا 5/21 میلیون متر مکعب در سال تخمین زده شده است.42 دهنه چشمه نیز در این منطقه وجود دارد که 38 دهنه آن دارای آبدهی دائمی و 4 دهنه نیز فصلی هستند از جمله این چشمه ها می توان به چشمه های آبشر شر، ریزاب ، سنگ سفید و بیدخل اشاره نمود.

پوشش گیاهی
20 تیپ گیاهی و252 گونه گیاهی متعلق به 52 تیره که حدود 30 گونه انحصاری ایران می باشد در منطقه جمع آوری و شناسایی گردیده که نشان دهنده اهمیت این ذخیره گاه ژنتیکی و حدود 70 گونه دارای ارزش گیاهی می باشند.شاخص ترین گونه ها به قرار زیر است.
گونAstragalus myriacanthus- گون A.susianusکرک Cousiniatenuiramulaجاز      scoriola  orientalis 

گونه های جانوری
تا کنون در منطقه مذکور 24 گونه پستاندار از  19 جنس متعلق به 14 خانواده ، 70 گونه پرنده از 54 جنس متعلق به 35 خانواده ، 26 گونه خزنده و 4 گونه دو زیست شناسایی شده است.
بین پستانداران منطقه 4 گونه در طبقه بندی IUCN از گونه های در معرض انقراض آسیب پذیر وجود دارد و برخی پستانداران منطقه شامل : 
کل و بز: Capra aegagrus ، قوچ و میش: Ovis  orientalis isphahanica
پلنگ:  Panthera pardus  ،   روباه Vulpes vulpes  ،  گربه وحشی : Felis catus ،  
پرندگان حمایت شده موجود در منطقه حدود 17 %     گونه های پرندگان منطقه را شامل  می شوند از انواع پرندگان می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
کبک دری:Tetragullus caspicus ، عقاب طلایی :Aquila chrysaetus   
کبک :  Alectoris chukar

از انواع خزندگان :
لاک پشت برکه ای خزری: Mauremys caspica  آگامای الیویه : Trapulus ruderatus ruderatusمار پلنگی :Coluber ravergeiri ravergieri
واز انواع دو زیستان :
قورباغه معمولی : Rana  ridibunda  ridibundaوزغ معمولی: Bufo bufo

راههای دسترسی
جاده آسفالته بروجن – شهرکرد ، جاده آسفالته فرخشهر ، جاده قدیم دهنو ، جاده های حاشیه منطقه و جاده جیپ رو احمد آباد ، جاده جیپ رو  بستان شیر و جاده جیپ رو تنگ صیاد ، جاده های داخلی منطقه می باشند.

جاذبه های اکوتوریستی
تنوع گونه های گیاهی  منطقه ، وجود چشم اندازها و مناظر متنوع و بدیع که حاصل وجود اکوسیستم کوهستان می باشد تفریحات فیزیکی پر تحرک مانند کوه نوردی،صخره نوردی،شکار تفریحی، همچنین چشمه های دائمی ، تماشای حیات وحش ، دسترسی آسان به جاده آسفالته ، نزدیکی به مرکز استان و استان اصفهان از قابلیت های منطقه از نظر گردشگری می باشند.

وضعیت عمومی اقتصادی اجتماعی
منطقه تنگ صیاد عاری ازوجود مناطق مسکونی در داخل خود می باشد اما در حاشیه و پیرامون آن شهرها و روستاهائی وجود دارد که از آن جمله : شهر فرخشهر در شمال منطقه ، روستای ایرانچه در غرب و روستای دهنو در جنوب از مراکز مسکونی هستند که در حاشیه منطقه قرار دارند و روستای دستگرد ، سورک و شهرسفید دشت نیز با فاصله از منطقه ازدیگر مراکز مسکونی هستند که تنگ صیاد از وجود آنان تحت تاثیر قرار میگیرد . تاثیراتی چون : چرای دام ، توسعه شهر و روستا ، دسترسی آسان جهت تعرض و یا تخلف در منطقه  ، شکار غیرمجاز و زنده گیری حیوانات ، تقاضای برداشت شن وماسه ، سنگ ، گیاهان علوفه ای و… نمونه هائی از این تاثیرات است.

تنگ صیاد تنها 6/1درصد از مساحت استان را به خود اختصاص داده است ولی به دلائل متعدد و منحصر به فرد بودن منطقه یکی از بهترین مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست میباشد که باروند رو به جلو به جایگاه اصلی خود نزدیک و نزدیکتر شده و یکی از قطبهای اصلی و مهم استان در برنامه ریزیها و مسائل کلان اقتصادی ، گردشگری و اجتماعی قرار خواهد گرفت . ولی متاسفانه به دلیل همین ویژگیها مورد هجوم و تهدید انواع و اقسام عوامل توسعه ای از جمله ، توسعه روستائی ، شهری ، صنعتی ، کشاورزی ، معدنی ، شکار غیر مجاز ، تفریح و تفرج ، تقاضای آب ، شن و ماسه و سنگ و . . . قرار دارد
از جمله این ویژگیها می توان به :

1- موقعیت استقرار تنگ صیاد : تنگ صیاد با قرار گرفتن در میان دو شهرستان مهم استان یعنی شهرکرد و بروجن و حاشیه جاده شهرکرد ، اصفهان ، بروجن از موقعیت دسترسی راحت ، سریع و کم هزینه برای سرمایه گذاران بر خوردار است
2-  وجود خطوط انتقال حامل انرژی ، عبور خط کابل نوری مخابرات ، خطوط انتقال گاز ، خطوط انتقال برق فشار قوی
3-  عبورجاده دسترسی مناسب از حاشیه منطقه در واقع به عنوان مرز منطقه
4-  نزدیکی به دو قطب مهم اقتصادی همچون فولاد مبارکه ، ذوب آهن اصفهان و استان اصفهان
5-  وجود مراتع و پوشش گیاهی بسیار غنی در مقایسه با مناطق آزاد
6-  وجود زمین های مسطح در کنار جاده شهرکرد ، بروجن و پیرامون منطقه و تقاضای احداث کارگاههای تولیدی و صنعتی ، طرحهای کشاورزی و باغداری
7-  وجود پتانسیلهای بالقوه شن و ماسه و سنگ و تقاضای برداشت
8-  نزدیکی به مرکز استان و تقاضای فراوان استفاده تفریحی از منطقه به واسطه وجود گیاهان و گلهای وحشی و وحوش منطقه که تا حاشیه جاده اصلی قابل روئت هستند

از جمله عوامل و ویژگیهای مهم تنگ صیاد بوده که منحصر به فرد بودن این منطقه را توجیه می کند.
همان گونه که در نقشه مشاهده می کنید بیش از 60 مورد عوامل مختلف موجود که به وسیله دستگاه موقعیت یاب برداشت گردیده در پیرامون منطقه مستقر می باشند که شامل : مزارع ، روستا ، شهر ، دامداری ، مرغداری ، شهرک و ناحیه صنعتی ، کوره آجر پزی ، خوراک دام ، کارواش ، تیرچه بلوک ، شن شوئی ،سد ، گلخانه ، تاسیسات ادارات و دستگاههای مختلف می باشند که چنانچه هر کدام به تنهائی تقاضائی از منطقه داشته باشند دیگر منطفه ای نخواهد ماند .بنابراین به حق می توان گفت تنگ صیاد جزیره ای در میان امواج توسعه قرار گرفته است .

تعارضات مهم منطقه
دامداری در منطقه یکی از پتانسیل ها و ارزشهای تنگ صیاد استفاده از مراتع آن در فصل چرا در قسمت حفاظت شده آن است که با برآورد حدود دوازده هزار واحد دامی چرای صد روزه را در قالب 60بهره بردار هر ساله به انجام می رسانند . متاسفانه حضور این تعداد دامدار درمنطقه هرچند در جهت تولید پرو تئین و ایجاد اشتغال نقش اساسی ایفا میکنند لیکن با حضور شبانه روزی در منطقه علاوه بر ایجاد مانع در جهت ایجاد منطقه امن ، باعث بروز مشکلاتی چون : انتقال بیماریهای مشترک بین دامهای اهلی ووحشی ، محلی برای تخلف و زنده گیری حیات وحش ، ایجاد مزاحمت برای وحوش از طریق سگ های گله ، برهم زدن آرامش وحوش با رفت و آمدهای پی درپی  و… می شوند.

وجود مستثنیات در داخل مناطق چهار گانه با کاربری کشاورزی منع قانونی ندارد بر همین اساس نزدیک چهل مورد مستثنیات مردمی با مساحتی بالغ بر ششصد هکتار وجود دارد که تقریبا در کلیه قسمت های منطقه دارای پراکندگی هستند . این تعداد مستثنیات که معمولا به صورت مشاع بوده و بهره بردارانی بیش از تعداد مزارع دارند مشکلاتی را همواره با خود دارند که محل اختفای متخلف ، تعرض به منابع ملی ، زنده گیری و تله گذاری ، رفت و آمد و… از آن جمله اند . به همین منظور با تلاشهای به عمل آمده تعدادی این مزراع که در نقاط میانی و حساس منطقه قرار داشتند با همکاری مالکین خریداری و آزاد گردید تا هم درجهت بهبود حیات وحش منطقه و هم در جهت تعیین منطقه امن گامی اساسی برداشته شده باشد .

تجهیزات و امکانات
منطقه تنگ صیاد با وجود پاسگاههای ثابت فرخشهر ، ایرانچه ،بستان شیر و آب شر شر ، کورچی و بید خل با کلیه امکانات لازم و در خور  به صورت شبانه روزی مورد حفاظت قرار می گیرد.

سایر ملاحظات
منطقه تنگ صیاد به دلیل موقعیت استقرار در نزدیکی مرکز استان و وجود حیات وحش قابل توجه آن چنانچه طرح مدیریت با استفاده و کاربری توام حفاظت و گردشگری کنترل شده به اجرا درآید می تواند ضمن حفظ منطقه آن را از گزند آسیب ها و تجاوزات دور سازد . از سوئی دیگر سرمایه گذاری در زون های تفرج متمرکز ضمن ایجاد شغل منطقه را وارد معاملات اقتصادی کشور و استان نماید که خود عامل مهمی در حفظ و حراست از آن خواهد بود .