منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ ، ایلام

نکته قابل ذکر این است که درخت بلوط به تنهایی 90 درصد از پوشش جنگلی منطقه حفاظت شده را تشکیل داده است. 6 درصد پوشش مربوط به درخت بنه بوده و 4 درصد باقیمانده را سایر گونه‌ها  تشکیل می‌دهند.
اشکوب تحتانی
از مرکز شهر ایلام به طرف شمال غربی منطقه، مراتع مشجر که باقیمانده جنگل‌های خشک می‌باشد، نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کنند. متاسفانه بدلیل تبدیل این مناطق به زمین‌های زراعی و بهره‌برداری مفرط و بی‌روبه از نباتات مرتعی اشکوب تحتانی، گونه‌های خوشخوراک و قابل تعلیف نابود شده و به جای آن نباتات خاردار و سمی جایگزین شده‌اند.
از نباتات مذکور که در مراتع مخروبه منطقه مشاهده می‌گردد می‌توان انواع فرفیون (Euphorbia spp)، شکر تیغال (.Echinops spp) و نوعی گل گندمی یکساله (.Centhaurea sp) را نام برد. همچنین در اراضی که به اراضی زراعی تبدیل شده‌اند و بعداً بدلیل کم بازدهی رها شده‌اند یا در دوره آیش می‌باشند، نوعی گلرنگ وحشی یکساله بنامCarthamus oxracanthea  بصورت گونه غالب مشاهده می‌شود.
در ارتفاعات بالاتر می‌توان گونه Festuca ovina را ذکر کرد که بصورت غالب در عرصه مراتع بانکول و مشابه مشاهده می‌شود.
از گیاهان دیگر منطقه که بصورت پراکنده دیده می‌شوند، می‌توان به انواع فرفیونEuphorbia spp  و چلیوی ایرانیPhlomis persica  اشاره کرد.
از گراس‌های یکساله که در ارتفاعات پایین‌تر بدلیل فشار چرای دام جایگزین گراس‌های چند ساله شده و بصورت پوشش غالب درآمده است، می‌توان به Bromus tetctorum، Aegilops sp. و Hetranthelium اشاره کرد.
در ارتفاعات شلم، مانشت، قلارنگ و مله‌گون فشار چرای دام موجب از بین رفتن گونه‌های خوشخوراک شده و اغلب پوشش را گیاهان خاردار و سمی تشکیل داده‌اند.
در حاشیه چشمه‌ها و مسیر حرکت آب‌های فصلی گونه یونجه پنجه کلاغی و بعضی نباتات رطوبت‌پسند مشاهده می‌شوند.

تراکم پوشش گیاهی
از مرکز شهر ایلام به طرف شرق در امتداد جاده ایلام – شیروان در تنگه قوچعلی وضعیت پوشش گیاهی مناسب و تقریباً بصورت لکه‌ای نیمه متراکم گونه بلوط تیپ غالب را تشکیل می‌دهد. در ابتدای تنگ ویلنگ حد جنوبی منطقه در میان و در کناره بستر رودخانه فصلی گونه غالب که وابسته به رطوبت این رودخانه فصلی است، بصورت نوار باریکی از درختان ارغوان به حالت خودرو نظرها را جلب می‌کند. در ارتفاعات گچان گونه ارژن بصورت لکه‌ای تیپ غالب را تشکیل می‌دهد و در منطقه چپه سورگه به دلیل فشار چرای دام و نوع جنس خاک پوشش گیاهی بصورت لکه‌ای و در بعضی جاها بصورت بوته‌ای می‌باشد. در روی ارتفاعات قلارنگ به دلیل صخره‌ای بودن منطقه و عدم تشکیل خاک، قسمت‌های زیادی از منطقه عاری از هر گونه پوشش بوده و در بین صخره‌ها هر جا که کمی خاک وجود دارد، گیاهان مرتعی یا تک درختی روییده است. در جاهائیکه امکان تشکیل و پایداری خاک وجود داشته است، با توجه به ارتفاع، گونه ارژن بصورت لکه‌ای تیپ غالب را تشکیل می‌دهد.
در جبهه شمالی قلارنگ به طرف حد شمالی منطقه با کاسته شدن از ارتفاع و امکان تشکیل خاک گونه بلوط ایرانی در درجه اول سپس درخت بنه تیپ غالب را تشکیل می‌دهند.

در دره قلندر و دره میان تنگ هیوانان پوشش نیمه متراکم و آثار تخریب انسانی و فشار بیش از حد دام مشاهده می‌شود. در حد شرقی منطقه و تنگ دالاب یک پارک جنگلی توسط اداره کل منابع طبیعی استان بوجود آمده است که در آن از درختان کاج برای جنگلکاری استفاده شده است. پوشش جنگلی منطقه به کلاس 2 تعلق دارد که در جبهه غربی مانشت و ارتفاعات شره زول دیده می‌شوند. در شمال غربی منطقه بعد از روستای سراب کارزان پوشش بصورت نیمه متراکم در حد جنگل‌های کلاس 2 می‌باشد. در دامنه کوه مانشت و تنگ دالاب و همچنین ارتفاعات شلم و گچان نیز نمونه‌ای چشم‌نواز از لاله واژگون دیده می‌شود .

گونه‌های گیاهی نادر و در معرض انقراض
در منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ گونه‌هایی یافت می‌شوند که از نظر زیبایی‌شناسی و همچنین خواص دارویی و صنعتی بسیار قابل توجه هستند. ازجمله این گونه‌ها می‌توان به لاله واژگون، آویشن، قدومه، پونه، درمنه، چمن گندمی و چاودار کوهی اشاره نمود.

تنوع جانوری
بخش عمده جانوران ایران در اقلیم حیاتی پالئارکتیک قرارگرفته است. این منطقه بزرگترین اقلیم حیاتی جهان بشمار می‌رود و تمام اروپا، صحارا و شمال آفریقا، آسیای صغیر، خاور میانه، ایران، افغانستان، شوروی، مغولستان، چین شمالی، کره و ژاپن را در برمی‌گیرد. فعالیت‌های انسانی از قبیل شکار و صید بی رویه و تخریب و تبدیل زیستگاه‌ها موجب محدود گردیدن تعداد زیادی از گونه‌های جانوری این منطقه گردیده است. بخش عمده فون سرزمین ایران مربوط به این اقلیم حیاتی می‌باشد. البته کشور ایران بدلیل وسعت زیاد و موقعیت جغرافیایی خود از گونه‌های سایر حوضه‌های زیست جغرافیایی نظیر اورینتال و اتیوپیا نیز بهره‌مند می‌باشد. در شکل‌گیری زیستگاه‌های متنوع طبیعی کشور عوامل متعددی از قبیل وضعیت زمین شناسی، توپوگرافی، خاک و اقلیم موثر بوده و تضاد شدید میان عوامل اقلیمی و توپوگرافی در همراهی با تغییرات بارندگی و شرایط خاک تنوع حیرت‌آوری را در حیات گیاهی این کشور و به تبع آن زیستگاه‌های متنوع و حیرت‌انگیزی را برای زیست انواع جانوران فراهم آورده است. فون ایران را از نظر خاستگاه و منشا وابستگی می‌توان بقرار زیر توصیف نمود.
-گونه‌های پالئارکتیک 1/55%
-گونه‌های اندمیک 1/18%
-گونه‌های اورینتال 6/14%
-گونه‌های اتیوپیایی 6/8%
-گونه‌های دو یا چند خاستگاهی 4/3%

منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ واقع در استان ایلام نمونه‌ای از طبیعت متنوع سرزمین ایران بشمار می‌رود که در گستره اراضی کوهستانی مناطق خشک و نیمه خشک کشور قرارگرفته است. این منطقه اگرچه بنا به ماهیت سرشتی خود منطقه‌ای آسیب‌پذیر و شکننده است، اما بعلت برخورداری از منابع آب غنی و پوشش گیاهی خوب و داشتن شرایط خاص پستی و بلندی و دارا بودن بیشه‌زارها، صخره‌ها، تپه‌ماهورها، دشت‌های نه چندان وسیع و دره‌های عمیق و با شکوه، طیف متنوعی از زیستگاه‌ها و رویشگاه‌ها را که هر یک از آنها توسط یک یا چند گونه گیاهی و جانوری اشغال شده است، بوجود آورده است. متاسفانه عواملی چند از قبیل استفاده نابجا و نادیده گرفتن ظرفیت منطقه از طریق تبدیل اراضی و چرای بیرویه دام و نابودی پوشش گیاهی مراتع منطقه در همراهی با شکار غیرمجاز و بیرویه موجودیت این منطقه را در معرض تهدید قرار داده است. آن چه مسلم است گونه‌های حیات وحش موجود منطقه بیانگر توان واقعی این منطقه نبوده و با توجه به شرایط و اشکال متنوع زیستگاه‌های منطقه پتانسیل و توان بالقوه آن در جذب و حفظ گونه‌های حیات وحش بیش از آن چیزی است که در حال موجود است. بطور حتم با کاستن عوامل تهدیدکننده منطقه و دادن فرصت کافی به حیات وحش آن، احیاء و غنی‌سازی گونه‌های جانوری منطقه دور از انتظار نخواهد بود.

منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در گذشته‌ای نه چندان دور از پتانسیل خوبی برای زیست حیات وحش برخوردار بوده است. بخش‌های صخره‌ای و کوهستانی این منطقه نظیر کوه‌های قلارنگ، گچان، قوچعلی، سیه‌چل، سیوان، انبار آب، مانشت و شره زول در گذشته مامن مناسبی برای گله‌های بزرگ کل و بز بشمار می‌رفتند. در حالیکه امروزه این مناطق بدلایل مختلفی از جمله شکار بیرویه عاری و یا با کاهش شدید جمعیت این حیوان مواجه گشته‌اند. درحال حاضر این یکه تاز صخره‌های ستیغ و کوه‌های سترگ را فقط در ارتفاعات مانشت و شره زول منطقه موصوف می‌توان مشاهده نمود. همچنین دره‌ها و تپه‌ ماهورهای مرتفع و نیمه مرتفع این منطقه از قبیل منجل، دامنه کوه شره زول مانشت و بانکول درگذشته ماوا و مامن قوچ و میش ارمنی (Ovis orientalis gmelini) بوده است که بدلایل مختلف، خصوصا شکار غیرمجاز و بیرویه منقرض گردیده و زیستگاه‌های آن امروزه جولانگاه زادگان اهلی شده حیوانات مذکور گردیده است.

پهنه‌های زیستی ارزشمند منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ اگرچه در حال حاضر بدلیل دخالت‌های انسان و بهره‌برداری‌های گوناگون از آن محدود و کمربند پیوسته زیستگاه‌های آن گسسته شده است اما هنوز محدوده‌هایی از این منطقه وجود دارند که می‌توان نمونه‌هایی از انواع جانوران را در رده‌های مختلف در آنها یافت. در ادامه ضمن بررسی رده‌های مختلف حیات وحش منطقه بر ضرورت انجام پژوهش‌های علمی برای شناسایی هرچه بیشتر و بهتر فون این منطقه تاکید می‌نماید.

الف: پستانداران
تاکنون 20 گونه پستاندار وابسته به 6 راسته و 13 خانواده از این منطقه گزارش شده است. از راسته حشره‌خواران دو گونه خارپشت که در حواشی و بخش‌های جنگلی این منطقه زیست می‌کنند، شناسایی  شده است. حشره‌خواران پستانداران بسیار مفیدی در کنترل آفات، بخصوص حشرات و لارو آنها بشمار می‌روند. از راسته خفاش‌ها نیز دو گونه وابسته به یک خانواده و از راسته خرگوش‌ها هم یک گونه در منطقه وجود دارد. گونه اخیر بدلیل فراوانی و پراکندگی در اغلب نقاط منطقه، طعمه بسیار مناسبی برای گوشتخواران و پرندگان شکاری است.

از راسته جوندگان چهار گونه در سه خانواده شناسایی شده‌اند. از گونه‌های مهم این راسته می‌توان به سنجاب ایرانی نمود که با جمع‌آوری بذور گیاهان منطقه و زیر خاک نمودن آنها نقش مؤثری را در تجدید حیات گیاهان خصوصاً جنگل‌های بلوط منطقه ایفاء می‌کند. یکی دیگر از گونه‌های این راسته تشی است که با توجه به برهم خوردن تعادل اکولوژیک منطقه و کاسته‌شدن جمعیت شکارچی‌های طبیعی آن، جمعیت زیادی پیدا کرده و موجب تخریب جنگل‌های بلوط منطقه گردیده است.
از راسته گوشتخواران 9 گونه در 5 خانواده شناسایی شده‌اند. از جمله گونه‌های مهم و در خطر تهدید این راسته می‌توان به پلنگ و خرس قهوه‌ای اشاره کرد. پلنگ که از گونه‌های شاخص منطقه است، ارتفاعات و مناطق جنگلی را برای زیست انتخاب می‌کند. دامنه گسترش این حیوان در گذشته بخش‌های وسیعی از منطقه از جمله کوه اسمعیل‌خان، میان تنگ و مانشت، هانیوان، سیه‌چل و کوه انبار بوده است. امروزه فقط در دامنه‌های جنوبی و ارتفاعات مانشت می‌توان این حیوان را مشاهده کرد.

خرس قهوه‌ای که یکی دیگر از گونه‌های شاخص منطقه بشمار می‌رود، در نقاط مرتفع منطقه موصوف بویژه ارتفاعات قلارنگ، مانشت و گچان دیده می‌شود. سایر گونه‌های گوشتخوار منطقه شامل گرگ، روباه معمولی، شغال، کفتار، گربه وحشی، سمور و راسو می‌باشند که در کل زیستگاه‌های منطقه پراکنش دارند.
از راسته زوج سمان دو گونه کل و بز در منطقه وجود دارند که بدلایل مختلف از جمله تخریب زیستگاه و شکار غیرمجاز، جمعیت آنها رو به کاهش نهاده است. گونه دیگر گراز می‌باشد که این حیوان بدلیل قدرت سازگاری بالا، استفاده از مواد غذایی متنوع، زاد و ولد زیاد و نیز عدم شکار از جمعیت فراوانی در منطقه برخوردار است.

ب-پرندگان
پرندگان در طبقه‌بندی جانوران جایگاه خاصی دارند و از نظر رده‌بندی بین پستانداران و خزندگان قرار می‌گیرند. ایران سرزمینی است که از فون پرندگان غنی و متنوعی برخوردار می‌باشد. طیف گسترده زیستگاه‌ها و موقعیت جغرافیایی این کشور که در تلاقی سه اقلیم حیاتی عمده جانوری قرار گرفته است در شکل‌گیری تنوع و کثرت پرندگان این سرزمین نقش مؤثر و بسزایی را ایفاء نموده است. بخش عمده فون پرندگان ایران مربوط به اقلیم ‌حیاتی پالئارکتیک می‌باشد. براساس گزارش منتشره توسط سازمان حفاظت محیط زیست، تعداد پرندگان ایران به بیش از 502 گونه می‌رسد. سهم پرندگان منطقه مورد مطالعه که تاکنون شناسایی گردیده است، 33 گونه متعلق به 18 خانواده می‌باشد. با توجه به اینکه غنای پرندگان هر منطقه وابسته به تنوع زیستگاه‌های آن است، بنابراین منطقه مذکور با دارا بودن صخره‌ها، کوه‌های مرتفع، تپه‌ماهور، جنگل‌ها، مراتع، درخت‌زارها، کشتزارها و انواع اکوسیستم‌های انسان‌ساخت از این نظر غنی بوده و شماری از طیف متنوع زیستگاه‌ها را تشکیل می‌دهد که هر یک محل زیست انواع خاصی از پرندگان می‌باشد. این زیستگاه‌ها بسته به وسعت، میزان منابع زیستی و امنیت بطور موقت یا دائم جمعیت محدود و یا قابل توجهی از آنها را در خود جای داده است. از جمله با ارزش‌ترین پرندگان این منطقه می‌توان به حضور تعداد قابل توجهی از گونه‌های پرندگان شکاری از خانواده عقاب‌ها، لاشخورها و شاهین‌سانان اشاره نمود که وجود آنها ارزش‌های این منطقه را دو چندان نموده است. این پرندگان از خزندگان و پستانداران کوچک منطقه تغذیه می‌کنند. در دره‌های باشکوه و زیبای منطقه که میعادگاه بسیاری از گردشگران نیز می‌باشد، پرندگانی چون کبک و تیهو که متاسفانه جمعیت آنها بدلیل شکار غیرمجاز کاهش چشمگیری یافته است، روزگار می‌گذرانند. فهرست گونه‌های پرنده این منطقه که هر یک از آنها در طی فعالیت‌های روزانه و شبانه خود از آشیان‌های اکولوژیک زیستگاه‌های منطقه بنحو مطلوبی استفاده می‌کنند .

ج- خزندگان
خزندگان جانوران مفیدی هستند که در تعادل اجزای طبیعت نقش مهمی دارند و اغلب آنها با شکار حشرات و جانوران موذی نقش مؤثری را در حفظ تعادل اکوسیستم‌ها ایفاء می‌کنند. خزندگان که نخستین مهره‌داران اشغال‌کننده کره زمین محسوب می‌گردند برای ادامه حیات خود فقط به غذایی برابر با ده درصد پستانداران هم‌وزن خود نیاز دارند. این موجودات قادرند در محیط‌های نامساعد و در همه اقلیم‌ها (به غیر از مناطق قطبی) زیست کنند.
خزندگان ایران در 5 راسته، 21 خانواده و 196 گونه زیست می‌نمایند. این جانوران نیز مانند سایر جانوران ایران به مناطق مختلفی از نظر منشا وابسته‌اند.
در منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ گونه‌های متعددی از خزندگان زندگی می‌کنند که متاسفانه تاکنون بررسی‌های جامع و کاملی در مورد آنها صورت نپذیرفته است. جا دارد به منظور مطالعه و شناسایی هرچه بیشتر و بهتر این موجودات ارزنده و مؤثر، جایگاه ویژه‌ای برای آنها اختصاص داده شود.

اهمیت منطقه
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ به علت برخوردار بودن از پوشش جنگلی بلوط و چشم اندازهای زیبا در فصول مختلف  و دره‌های شگرف و قرار گرفتن در بین حوزه استحفاظی سه شهرستان ایلام، شیروان چرداول و ایوان همواره مورد توجه بوده است. این منطقه بدلیل آب و هوای منحصر به فرد و تاثیری که بر آب و هوای شهر ایلام دارد، از اهمیت زیست محیطی بسزائی در استان ایلام برخوردار است.
این منطقه بدلیل شرایط طبیعی خود و برخورداری از تنوع زیستگاهی، تنوع گیاهی و جانوری دارای ارزش‌های پژوهشی، آموزشی و تحقیقاتی زیادی در زمینه‌های مختلف است که متاسفانه تاکنون مورد استفاده قرار نگرفته است. منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ از نظر تفریح و تفرج نیز دارای قابلیت‌های فراوانی است و در فصول بهار و تابستان  در روزهای تعطیل مورد استفاده علاقمندان طبیعت قرار می گیرد. منطقه مذکور غیر از تفرجگاه‌های طبیعی دارای مکان‌های باستانی فراوانی است که پاره‌ای از مسیرهای اکوتوریسمی آن بشرح ذیل هستند:

تنگ هیوانان (میان تنگ)
این تنگه با وسعتی حدود 50 هکتار در داخل منطقه حفاظت شده واقع شده است که بدلیل بالا بودن سطح آب‌های زیر زمینی همیشه سر سبز است. این ناحیه به لحاظ داشتن منابع آبی، چشم اندازهای زیبا، پوشش گیاهی مناسب، امکان دسترسی آسان و امنیت کافی و  ….. از مهمترین تفرجگاه‌های منطقه است که همواره مورد توجه علاقمندان به طبیعت است.

تنگ دالاب
این تنگه در مسیر جاده ایلام- اسلام آباد در فاصله 25 کیلومتری شهر ایلام قرار گرفته و دارای جنگل‌های انبوه بنه، زالزالک و بلوط و چشمه طبیعی آب است.
تفریحگاه دالاب از وسعت قابل توجهی برخوردار است و با توجه به مجاورت با ارتفاعات طبیعی و تفریحی و شکارگاه‌های منطقه و ییلاقی بودن آن، در بهار و تابستان مورد استفاده دوستداران و مشتاقان زیبایی‌های طبیعت قرار می‌گیرد.

تنگ ارغوان
این تنگه تقریباً در فاصله سه کیلومتری شهر ایلام در کنار تونل جدید آزادی واقع شده است. وجود جنگل‌های انبوه بلوط در دو سمت جاده و تیغه‌های سنگی و زیبای کوهستان و گردشگاه‌های مناسب و درختان ارغوان در طول تنگه و ترکیب رنگ‌ها در نظام طبیعی و مراتع پرپشت و گونه‌های نادر گیاهی مانند گون، طویلک، قارچ و استفاده از گیاهان معطر در محدوده این تنگه و ارتفاعات ییلاقی آن در مسیر گردکانه و سورگه صنعت زنبورداری را در تهیه عسل ناب ایلامی رونق بخشیده است.

غار چهل ستون
این غار در شرق منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در دامنه کوه قلارنگ واقع شده است که بدلیل داشتن منابع آبی داخل غار، وجود حیات وحش، قندیل، طول زیاد و … از ارزش گردشگری زیادی برخوردار است.

غار آبدالان
این غار در ارتفاعات کوه مانشت واقع شده که با توجه به گذشت زمان، نوع سنگ و خاک منطقه و فرسایش دسترسی به داخل غار بدون وسیله و امکانات تقریبا غیر ممکن است.

صخره‌ها
از جمله صخره‌های مهم و با اهمیت  منطقه که دارای ارزش اکوتوریستی هستند، می‌توان به صخره‌های شش کلان واقع در غرب منطقه حفاظت شده و 25 کیلومتری جاده ایلام – کرمانشاه اشاره کرد.

کلنی لاله سرنگون
لاله سرنگون در منطقه حفاظت شده از اوایل اردیبهشت ماه تا اواخر خرداد ماه در دو زیستگاه تنگ دالاب و پادامنه کوه مانشت و ارتفاعات کوه شلم رشد می‌کند که مناظری بدیع در منطقه ایجاد می‌نماید.
همچنین آثار تاریخی- فرهنگی داخل منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ همانند تپه چالاب ویلنگ، پناهگاه سنگ قوچعلی، مجموعه نانوایی قدیم ویلنگ، محوطه جنگلبانی ویلنگ و قلعه اسماعیل خان را می‌توان نام برد.
این منطقه به لحاظ برخورداری از تنوع اقلیمی، پوشش گیاهی مناسب و ریزش‌های جوی نسبتاً خوب و…  دارای زیستگاه‌های متفاوتی است، بطوری که هم اکنون این منطقه مامن تعداد زیادی از گونه‌های مختلف جانوری است که اهمیت منطقه را از نظر حفاظتی نشان می‌دهد.

آثار تاریخی- فرهنگی
تپه چالاب ویلنگ     
این اثر  در انتهای دامنه جنوبی گچان واقع شده است و در تمامی سطح تپه و دامنه های اطراف آن انواعی از سفالینه های مختلف وجود دارد. وجود جوش کوره و سفالهایی که بر اثر تابش نور و حرارت زیاد از شکل افتاده اند نشان دهنده تولید سفال در طیف وسیع در این محل می باشد.
مساحت محدوده باستانی 10 هکتار و قدمت اثر مربوط به پیش از تاریخ (عصر حجر و فلزات).
– راه دسترسی:   این اثر در 5  کیلومتری جاده قدیم ایلام- شیروان واقع است.

پناهگاه سنگ قوچعلی
این اثر در شمال شهر ایلام و شمال غرب مجموعه فرهنگی تنگه ارغوان و ابتدای جاده ایلام به -سرابله و صخره های کوه انارو در پائین نمای شرقی صخره پناهگاه سنگی قرار دارد و عمق آن در حدود 4 متر و طول آن بیش از 10 متر است. در حاشیه دامنه و سطح این اثر انواعی از تیغه های سنگی قطعات استخوان- زغال و خاکستر و تعداد محدودی سفال مشاهده می شود.
مساحت محدوده باستانی حدود 2000 متر مربع و قدمت آن مربوط به دوره های پیش از تاریخ (عصر حجر و فلزات) است.
راه دسترسی : جاده ایلام – سرابله (قبل از تونل آزادی).

قلعه اسماعیل خان
این بنا که  ناشناخته مانده مربوط به اسماعیل خان پدر اسد خان (فتحعلی شاه) پدر حیدر قلی خان پدر حسین قلی خان ابوقداره است. این اثر در شمال شهر ایلام بر روی کوهی به همین نام مشهور است که دارای قلعه ای بر روی قله بوده که تمام منطقه بویژه دشت ایلام و چوار از این محل به خوبی قابل مشاهده است. حصار آن بسیار عظیم و در نزدیکی چشمه انبار آب واقع گردیده است. این اثر مربوط به دوره و حکومت فرقه اسماعیلیه در منطقه می باشد و محدوده اثر حدود 100 هکتار است.

راه دسترسی: دانشگاه ایلام – راه خاکی سایت مخابراتی.

مشکلات، فعالیت‌های مؤثر و عوامل تهدید کننده
1- جاده‌سازی: یکی از عوامل تهدید کننده منطقه فعالیت‌های جاده سازی می‌باشد که زیستگاه‌های با ارزش را از هم جدا و بصورت جزیره‌ای در آورده است که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
–   جاده اصلی ایلام به کرمانشاه که در مسیر خود در غرب منطقه از شهرها و روستاهای چوار، گله جار، سراب ایوان و ایوان می‌گذرد.
– جاده جدید الاحداث ایلام به کرمانشاه که از وسط منطقه و مناطق مسکونی سراب کارزان، سرابله، شباب و …. می‌گذرد.
–  جاده قدیم ایلام به شیروان چرداول که از گردنه قلندر می‌گذرد.
–  جاده شوسه ایلام به میش‌خاص موسوم به گردکانه
– جاده سایت گچان
– جاده سایت مخابراتی معروف به قلعه اسماعیل‌خان
– جاده سراب کارزان به چهار مله که از ارتفاعات بانکول می‌گذرد.
– جاده قدیم ایلام به شیروان
2-  وجود خطوط انتقال نیرو انرژی مانند خط انتقال آب به پالایشگاه گاز ایلام.
3-  شکار و صید غیر مجاز: متاسفانه بدلیل وجود اسلحه فراوان در دست مردم، علی‌رغم کنترل و پایش حفاظت محیط زیست استان، شکار و صید بی‌رویه همچنان به عنوان عامل اصلی کاهش جمعیت حیات وحش منطقه شناخته می‌شود.
4- عدم تعادل دام و مرتع: مراتع واقع در منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ بوسیله دام های طوایف ارکوازی، خزل و دهبالائی مورد تعلیف قرار می‌گیرد. نکته مهم در اینجا است که تعداد این دام‌ها حدود سه الی چهار برابر ظرفیت قابل تحمل مراتع است و در نتیجه در بسیاری از مناطق فشار چرای دام بسیاری از عرصه های با ارزش را تخریب نموده است.
5- حضور عشایر با دام بیش از ظرفیت بویژه در فصل بهای مصادف با زادآوری کل و بز.
6- تبدیل اراضی به کشت دیم و اجرای طرحهای طوبی: با توجه به محصور شدن منطقه توسط مراکز تجمع انسانی سه شهرستان ایلام، شیروان چرداول و ایوان و نیازهای روز افزون  این جوامع به مسکن، غذا، تفرج و … تبدیل اراضی ملی به زمین‌های کشاورزی، باغات و غیره در مناطقی به چشم می‌خورد که با پیگری‌های ادارات ذیربط از قبیل محیط زیست درصد این تصرفات تا حدودی کم شده است، اما به نظر می‌رسد در آینده با رشد جمعیت و افزایش نیازهای روزمره آن کنترل و احاطه دولت بر این مناطق با مشکل روبرو شود که نیاز به برنامه‌ریزی و تمهیدات بیشتر دارد.
7- از دیگر عوامل تهدید کننده منطقه می‌توان خشکسالی‌های چند سال اخیر به علاوه قطع درختان و استفاده از چوب آنها برای سوخت عشایر، بوته‌کنی و خطوط انتقال نیرو را نام برد.
8- قرار گرفتن در میان مثلث سه شهر ایوان، سرابله و ایلام و تردد واستفاده تفرجی بدون برنامه از منطقه توسط ساکنان شهرهای مذکور و روستاهای اطراف.
9- بیماری لورانتوس: گیاهی نیمه انگلی با نام محلی مخور است که در بیان عامیانه واژه سرطان درخت نام گرفته است. بصورت وسیعی در مناطق جنگلی استان بخصوص منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ از جمله زیستگاههای بانکول، میان تنگ هیوانان، دامنه شمالی مانشت و قلارنگ و در سطح کمتری در سایر زیستگاههای منطقه رشد نموده و گونه های جنگلی آن از جمله بلوط را در معرض تهدیدی جدی قرار داده است بطوریکه بر روی بعضی از درختان بلوط تا 17 پایه لورانتوس مشاهده گردیده است.
پیشنهادات
1- ساماندهی و اجرای طرح تعادل دام و مرتع با هماهنگی و مساعدت اداره منابع طبیعی.
2- اجرای طرح جامع مدیریت منطقه.
3- فعال نمودن دایمی یک پاسگاه محیط بانی در حوزه شهرستان ایوان در ضلع غربی منطقه و یک پاسگاه در شمال منطقه در حوزه شهرستان سرابله.
4- ایجاد زون حفاظتی در ارتفاعات مانشت برای حفاظت کل و بز.
5- ایجاد زون حفاظتی در ارتفاعات داربید برای حفاظت پلنگ.
6- ایجاد زون حفاظتی در ارتفاعات قلارنگ برای حفاظت خرس.
7- ساماندهی مراکز تفرجی در منطقه و جلوگیری از ورود بازدیدکندگان در زون حساس و حفاظتی.
8- تبدیل ساختار مدیریتی و حفاظتی منطقه به یک واحد سرمحیط بانی و دو واحد محیط بانی با 12 نیروی اجرایی رسمی و 5 سرباز وظیفه همراه با اختصاص خودرو و موتورسیکلت، تامین سیستم ارتباطی بی سیمی.
امکانات و تجهیزات نظارتی
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در چارت تشکیلات اداری حفاظت محیط زیست استان ایلام دارای سرپرستی منطقه با یک نفر رئیس، یک نفر تکنسین، سه نفر محیط‌بان و یک نفر محیط‌بان راننده می‌باشد که از خدمات پنج نفر نیروی شرکتی و یک نفر سرباز در دو پاسگاه سرپرستی منطقه حفاظت شده و پاسگاه محیط‌بانی رنو بهره می‌برد. اما با توجه به واقع شدن در بین سه شهرستان ایلام، شیروان چرداول و ایوان درکنترل بخش‌های شمالی و غربی منطقه ادارات حفاظت محیط‌زیست شهرستان‌های ایوان و شیروان چرداول مشارکت می‌کنند.

مدیریت منطقه
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ بدلیل نزدیکی به شهر و مناطق مسکونی و سهولت دسترسی به راه‌ها و کثرت رفت و آمدها از آسیب پذیری بالایی برخوردار بوده و با توجه به اینکه از سال 1375 به عنوان منطقه حفاظت شده تحت کنترل و مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست قرار گرفته است، اما بدلیل عواملی که قبلاً به آنها اشاره گردید در معرض تهدید قرار دارد. احداث و تجهیز واحد سرپرستی منطقه و همچنین واحد محیط‌بانی رنو و کنترل و حفاظت از طرف اداره کل و ادارات حفاظت محیط زیست شهرستان‌های ایوان و شیروان چرداول از جمله اقدام‌های مؤثر در مدیریت و حفاظت از منطقه می‌باشد.
اجرای مدیریت کاربردی و موفق در این منطقه مستلزم مطالعه جامع منطقه می‌باشد تا بر اساس آن ضمن شناخت ویژگی‌های اکولوژیکی و زیست محیطی آن استعدادهای بالقوه منطقه را شناسایی تا امکان حفاظت مطلوب بر اساس الگوی توسعه پایدار از منطقه فراهم شود. خوشبختانه طرح جامع مدیریت منطقه توسط مهندسین مشاور تهیه شده که انتظار می‌رود مدیریت منطقه بر اساس آن قرار گیرد تا احیای منطقه صورت گیرد و منطقه جایگاه واقعی خود را در میان مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست بدست آورد.