|
تالاب ها بوم سازگان های بی نظیری هستند که ویژگی های بوم شناختی منحصر به فردی دارند. آداموس و استوک ول (1983)، با بررسی دقیق و گسترده منابع علمی، 75 ویژگی برای تالاب ها ذکر کرده اند . البته تمام این ویژگی ها الزاما در یک تالاب وجود ندارد و هر تالابی بخشی از خصوصیات را دارا می باشد.
الف ـ‌تأمین آب
هامون یک منبع آبی مناسب برای مصارف کشاورزی و دامداری است. در سال هایی که آب کافی وجود دارد در اثر وزش بادهای موسمی و شدید، آب در اراضی مسطح دشت سیستان پیشروی نموده و مراتع دریاچه را آبیاری می نماید . پس از عقب نشینی، مراتع غنی و سرسبز، منبع اصلی تغذیه هزاران رأس دام محسوب می شوند.
ب ـ حفظ و نگهداری رسوبات
نیزارها و گیاهان آبزی با کاهش سرعت آب، فرصت ته نشینی رسوبات را افزایش داده، از ته نشینی مواد فرسایش یافته در مجاری و منابع آبی و بروز مشکلات زیست محیطی جلوگیری می کنند. علاوه بر آن ، پوشش گیاهی تالاب به صورت بادشکن عمل نموده و با تثبیت خاک از فرسایش بادی که مهمترین معضل منطقه سیستان است پیشگیری می کند.
پ ـ جلوگیری از نفوذ آب شور
در سواحل پست و کم ارتفاع که خاک تحت الارض قابل نفوذ دارند، وجود آب شیرین تالاب های ساحلی مانع از حرکت آب شور لایه های زیرین به سطح خاک می شود. این عمل علاوه بر تأمین آب مورد نیاز مصارف خانگی، آبیاری و کشاورزی جوامع محلی ، از شور شدن خاک جلوگیری می نماید. در طی خشکسالی های اخیر (1385-1376) ، حرکت آبهای شور لایه های زیرین به سطح خاک، موجبات شوری خاک را فراهم نموده و باعث ظهور گیاهان شور پسند در منطقه شده است.
ت ـ تأمین علوفه دام
دریاچه در مواقع پرآبی با آبیاری مراتع حاشیه هامون چمنزارهای سرسبز و خوشخوراکی ایجاد می نماید که بهترین و مرغوب ترین مراتع منطقه هستند و مورد تعلیف گوسفند و بز عشایر و روستاییان قرار می گیرند. همچنین نیزارهای هامون جزء با ارزش ترین منابعی است که مورد تعلیف گاوهای سیستانی قرار می گیرد؛ این نژاد با رکورد تولید روزانه 5/1 کیلوگرم گوشت متکی به این منبع علوفه ای است . نیزارهای هامون یا مستقیما مورد چرا قرار می گیرند و یا پس از درو توسط افراد محلی، به مصرف دام می رسند. مازاد علوفه حاصل از نی پس از جمع آوری خشک و ذخیره شده و در فصول نامساعد به مصرف دام ها می رسد.
ج ـ پناهگاه حیات وحش
هامون پناهگاه بسیاری از گونه های نادر و در خطر انقراض است. این دریاچه مأمن مناسبی برای استقرار آشیانه و تولید مثل انواع مختلف پرندگان مهاجر و بومی است. پوشش گیاهی تالاب نیز مکانی برای مخفی شدن و در امان ماندن پرندگان و پستانداران است ؛ همچنین گونه هایی از ماهی ها برای تخم ریزی، پوشش گیاهی فشرده درون آب را ترجیح داده و هنگام تولید مثل در چنین مکان هایی تجمع می کنند.
چ ـ بهره برداری و اشتغال مردم
صرف نظر از اثرات اکولوژیک و زیست محیطی دریاچه هامون بر کل حیات سیستان، معیشت چهار قشر از مردم مستقیم به نیزارهای هامون وابسته است : نخست گاودارها هستند که نیزارهای وسیع و غنی هیرمند تقریبا در تمام طول سال تأمین کننده علوفه مورد نیاز دام آن ها می باشد. طبق بررسی های بعمل آمده توسط سازمان جنگل ها و مراتع کشور، هر 20 کیلوگرم علوفه تولید یک کیلو گرم پروتئین یا گوشت می نماید. با توجه به متوسط تولید 5000 کیلوگرم در هکتار و مساحت 70000 هکتار نیزار، تولید سالانه آن 380000000=5000×7000 کیلوگرم علوفه خواهد بود؛ این میزان علوفه سالانه تولید 17500000= 20 + 350000000 کیلوگرم گوشت خواهد بود که ارزش ریالی آن قابل توجه خواهد بود. قشر دوم صیادان و شکارچیان هستند که صید ماهی و شکار پرندگان مهاجر دریاچه دو منبع مهم تأمین معاش این قشر محسوب می شود و در گذشته امرار معاش 2800 صیاد به آن وابسته بوده است. ماهی صید شده به کشاورزان و عشایر اطراف هامون فروخته و در آمد حاصله، هزینه سالیانه خانوارهای مذکور را تأمین می کرده است علاوه بر استفاده از گوشت پرندگان، پر نیز به شهرهای کرمان و یزد صادر می شده است . طبق آمار رسمی اداره محیط زیست شهرستان زابل، در آمد حاصل از صدور پروانه های شکار و صید در سال 1370 بالغ بر 47074000 ریال بوده است.
جدول : میزان صید انواع ماهی در هامون ها را نشان می دهد.
قشر سوم حصیر بافان هستد (تصویر3-9) . این افراد در روستاهای کنار دریاچه و بعضا در تختک ها زندگی نموده و با برش نی از نیزارها پرده و حصیر می بافتند (تصویر3-10). این محصول به شهرهای نزدیک و دور از جمله تهران فرستاده می شد. این امر علاوه بر سرگرمی اعضاء خانواده ، در آمدزا نیز بوده است در سال 1359 میزان حصیر تولید شده 1500000 متر مربع بوده است (7) که در آمد حاصل از آن در همان سال رقمی معادل 750000000 ریال برآورد گردیده است (1) :
ارزش حصیر تولید شده در سال 1359 (به ریال ) 750000000 + 500 × 1500000
همچنین از برگهای نی برای ساختن قایق های محلی ( توتن ) و کپر ها استفاده می شده است (تصاویر 3-11 و 3- 12 ) . قشر چهارم عشایر هستند که در مراتع اطراف هامون زندگی کرده و از پوشش گیاهی دریاچه برای تغذیه دام های خود استفاده می نمایند.
چ ـ پژوهش و آموزش
تالاب هامون از نظر تحقیقاتی ، علمی و آموزشی واجد ارزش های فراوانی است و آزمایشگاهی طبیعی برای آموزش دانشجویان منابع طبیعی ، کشاورزی و زیست شناسی می باشد . به لحاظ اهمیت پژوهشی تالاب و نقش چشمگیر آن در وضعیت اقتصادی، اجتماعی و اقلیمی منطقه ، در سال 1385 پژوهشکده بین المللی تالاب هامون در دانشگاه زابل تأسیس گردید که می تواند با اجرای طرح های پژوهشی و آموزشی گام بسیار مؤثری در بهبود وضعیت ساکنین منطقه بردارد.
ح ـ تفرج و توریسم
تالاب هامون با داشتن چشم اندازهای متنوع طبیعی و مصنوعی از جمله کوه خواجه و دیگر آثار باستانی و فراهم نموده امکانات تفرجگاهی همچون قایق رانی ، شکار پرندگان ، صید ماهی از ارزش توریستی قابل توجهی برخوردار می باشد . چنانچه به این موضوع توجه بیشتری گردد، می تواند به عنوان تفرجگاهی غنی ، پذیرای تعداد زیادی بازدیدکننده بوده و بالطبع در زندگی اقتصادی ـ اجتماعی مردم منطقه تأثیر بسیار بگذارد.
خ ـ تعدیل آب و هوای منطقه
هامون بر آب و هوای منطقه تأثیر شگرفی دارد. تبخیر از سطح دریاچه سبب افزایش رطوبت و متعادل نمودن دما می شود، خصوصا وجود آب و پوشش گیاهی در زمان بادهای 120 روزه تابستان نقش یک کولر طبیعی را ایفا می نماید.
|
سپاس گذارم زحمت کشیدید.
درود بر شما…بسیار عالی بود…سپاس