پناهگاه حیات وحش بیستون، کرمانشاه

نام انگلیسی:  Bistoon nature reserve     نام فارسی :  پناهگاه حیات وحش بیستون

این پناهگاه حیات وحش در اطراف شهرستان کرمانشاه، بین N3435 عرض شمالی و E4630 طول شرقی واقع شده و مساحت آن در حدود 40 هزار و 651 هکتار است. قرارگرفتن این منطقه در بخش مهمی از زاگرس و وجود شرایط مناسب از نظر ژئومورفولوژی و توپوگرافی که با برقراری تغییرات ارتفاعی چشمگیر همراهی می شود در کنار سایر استعدادهای محیطی از جهات اقلیمی باعث استقرار پتانسیل های منابع بیوفیزیکی در محدوده شده و از این طریق موجبات غنای تنوع زیستی از دو بعد گونه ای و اکو سیستمی گردیده است . میانگین بارندگی این منطقه 400 تا 450 میلیمتر در سال و متوسط حداکثر دما 30 تا 35 درجه و متوسط حداقل دمای آن 12- تا 13- درجه سانتیگراد است . بیشترین میزان بارندگی در فصول بهار تا پائیز انجام شده و تابستان خشک در منطقه حاکم می شود.

حیات وحش منطقه

به مناسبت موقعیت و شرایط خاص ارتفاعات منطقه به تبعیت از شرایط اقلیمی زاگرس ، دارای محیط و ویژگی های منحصر به منطقه بوده و عوامل مساعد زیستگاهی برای تنوع حیات وحش را در خود دارد .

ویژگی های عمده حیات وحش به شرح زیر می باشد :

پستانداران :

گونه اصلی پستاندار بزرگ منطقه ، کل و بز و گوسفند وحشی ( قوچ و میش ) می باشد که در نواحی کوهستانی و صخره ای و تپه ماهورها پراکنده می باشند . بهترین پناهگاه برای گونه کل و بز ارتفاعات و نقاط صخره ای می باشد ، این ارتفاعات با داشتن پوشش علفی و بوته ای خوش خوراک و دره های پرآب شکاف ها و پناهگاه های متعدد استعداد پذیرش تعداد قابل توجهی کل و بز را دارد . لازم به ذکر است که در حال حاضر در این پناهگاه مقررات منع چرای دام در منطقه 5/1 امن اجرا می گردد . کلهای منطقه حفاظت شده بیستون فربه و دارای شاخ های بلند و بسیار قطور می باشند . قوچ و میش دومین پستاندار بزرگ علفخوار منطقه است و چون این جانور از نظر زیستگاه بیشتر با دام اهلی در رقابت می باشد جمعیت آن صدمه بیشتری دیده است .

از گونه های دیگر پستاندار منطقه که مشاهده می شود خرس قهوه ای است این حیوان در سراسر منطقه در ارتفاعات و دره ها پراکنده بوده مخصوصاً در نقاطی که تردد انسان کمتر است بیشتر دیده می شود . خرس قهوه ای در این نواحی از میوه بلوط و سایر گیاهان به ندرت از جوندگان ، خزندگان و حتی لاشه جانوران بزرگ وحشی و اهلی تغذیه می کند به احتمال زیاد خرس قهوه ای در این منطقه زمستان ها در خواب به سر می برد از پستانداران دیگر می توان به پلنگ و گربه جنگلی اشاره نمود زیستگاه پلنگ به خاطر نوع شکارش با کل و بز یکی می باشد . گرگ آسیایی و شغال و روباه سه گونه پستاندار از خانواده سگ سانان هستند که در منطقه دیده می شوند . گراز ( خوک وحشی ) از دیگر پستانداران بزرگ منطقه است که در تقسیم بندی پستانداران منطقه جای دارد . این جانور روزها به ارتفاعات رفته و شبها به بیشه می رود .

گونه های دیگری از حشره خواران ازجمله خارپشت ( جوجه تیغی ) و همچنین انواع جوندگان به خصوص خرگوش نیز در منطقه مشاهده می گردد .

پرندگان منطقه :

در محدوده و حوالی منطقه بیستون بسیاری از پرندگان بومی و مهاجر کشور به صورت جمعی و یا دسته های کوچک و انفرادی مشاهده می شوند . هر چند در بین این گونه ها نمونه کمیاب و مشخصی که پرنده شناسان را جلب و راهی منطقه کند به ندرت دیده می شود . یکی از با ارزشترین پرندگان منطقه که میتواند قابل بحث باشد کبک می باشد این پرنده بومی منطقه با نام علمی ( Ale Ctoris Chukar ) در اکثر کوهستان های بلند ایران که در تابستان قلل آن برف داشته باشد وجود دارد . کبک ها معمولاً آشیانه خود را زیر بوته ها ، سنگ ها و گاهاً نیز در پرتگاه ها می سازد . از سایر پرندگان قابل شکار حلال گوشت می توان کبوتر چاهی ، کبوتر کوهی و فاخته را نام برد .

کبوتر چاهی در دره هایی که دو طرف آن دارای صخره باشد – در طاقچه های سنگی و همچنین هموار حاشیه شمالی دیده می شود . فاخته ( کبوتر جنگلی ) در فصل تابستان در درختزارهای حاشیه و نیز در جنگلهای داخل منطقه زیست می کند . فاخته که با پرواز سنگین و پر صدا و خال سفید گردنش از سایر کبوتر ها مشخص می شود . به واسطه گوشت لذیذش مورد علاقه شکارچیان محلی منطقه می باشد . از پرندگان شکاری دلیجه بحری و شاهین که از پرندگان شکاری نجیب قابل تربیت و جزء سیاه چشمان می باشند در منطقه مبادرت به آشیانه سازی می کنند . عقاب طلایی و چند گونه عقاب دیگر در منطقه زاد و ولد می کنند . از لاشخورها دال و کرکس در منطقه مشاهده می شود از پرندگان گنجشک سان سهره و گنجشک و …. در منطقه دیده می شود . از کلاغها : کلاغ معمولی ، کلاغ نوک سرخ و زاغی در منطقه فراوانند .

خزندگان و دوزیستان منطقه :

اقلیم ، آب و هوا ، توپوگرافی و زیستگاه از عواملی هستند که در پراکندگی جغرافیای زیستی خزندگان ایران موثرند . متأسفانه تا کنون بررسیهای زیادی در مورد خزندگان ایران بالاخص ناحیه زاگرس به عمل نیامده و معدود نمونه هایی که جمع آوری شده نتیجه مطالعات زیست شناسان خارجی بوده در صورتی که مطالعه و بررسی های همه جانبه درباره خزندگان ، هر سال در دنیا اهمیت زیادتری پیدا می کند و دانشمندان بیشتری جذب این رشته از زیست شناسی می شوند در منطقه حفاظت شده می توان از خانواده آگاماها ( آگامای صخره ای و آگامای پوست شنی ) نام برد . همچنین گونه هایی از انواع مارهای سمی ایران و مارهای آبی در منطقه وجود دارند . مار آبی غیر سمی است دندان زهری ندارد و در کلیه رودخانه ها و نهرهای بزرگ منطقه دیده می شود . شترمار استپی نیز ماری نسبتاً طویل و غیر سمی به طول حدود 50/1 متر است که در نقاط نیمه استپی دیده می شود . نقش بدن این مار شبیه افعی می باشد ولی برعکس ماری بی آزار می باشد . مار دیم از جنس تیر مار صحرایی ماری است نسبتاً نازک و بسیار سریع که از درختان نیز بالا می رود و پرندگان را شکار می کند .

ازجمله مارهای کاملاً سمی منطقه ، گونه ای افعی از خانواده افعی های حقیقی ( ویپریده ) است که در نقاط ایران به گرزه مار معروف است . همچنین می توان در منطقه لاک پشت معمولی و لاک پشت آبی(برکه ای) را مشاهده نمود .

علاوه بر آن گونه هایی از انواع حشرات و از جمله سنجاقک و ملخ ، لاک پشت ، مهمیز دار آگاما ، گونه های متعددی از پرندگان ، جوندگان ، پستانداران ، دوزیستان در این منطقه وجود دارد .

حدود اربعه

حد شمالی : از پل میانراهان به طرف غرب در امتداد رودخانه طاهر آباد و گیلانه و ارمنی جان – چشمه قنبر – کرتویچ پائین – چم علی آبادالی – چم کرتویچ بالا و از کرتویچ بالا در امتداد جاده جیپ رو پس از گذشتن از قراء چشمه آلوچه قریه خلیل الله .

حد غربی : از قریه خلیل الله به طرف جنوب در امتداد جاده مالرو در دره شور پس از گذشتن از گردنه چپاوی و قریه کریزاغله و گردنه چالاب جانه و چاه آب سیفله و گردنه گوشلکه الی قریه کنشت و سپس حد غربی منطقه منطبق بر حدود شرقی پناهگاه حیات وحش ورمنجه در امتداد حد شرقی زمینهای ارتش و پس از عبور از دامنه ارتفاعات شهرک ظفر و شهرک دانش و سیم خاردار پادگان سپاه . تا تقاطع جاده نوکان با جاده شوسه قدیمی طاق بستان .

حد جنوبی : از تقاطع جاده نوکان با جاده شوسه به طرف شرق در امتداد جاده قدیمی تا اتصال آن به جاده آسفالته و سپس در امتداد جاده آسفالته .

پوشش گیاهی

چند نمونه از گونه های مذکور یا در حال انقراض هستند یا به کلی از بین رفته اند . گونه های گیاهی با مصارف دارویی و خوراکی مثل بلوط و بند ، شیرین بیان ، جو وحشی ، یونجه وحشی ، کتیرا و … وجود دارد .