پرندگانی اند کوچک و درخت‌زی و خیلی پرجنب و جوش، با منقار کوتاه و پاهای کوتاه و نیرومند؛
پروازی ضعیف دارند و در زمستان اغلب به صورت گله‌های مختلط دیده می شوند. نر و ماده آنها معمولا همشکل است و بیشتر آنها در سوراخها و روی درختان یا بوته‌ها لانه می سازند .
غذای آنها بیشتر از حشرات و بعضی بیمهر‌گان است و گاهی از دانه‌ها نیز تغذیه می کنند .
· چرخ‌ریسک سر سیاه
انگلیسی: Sonbrb tit
فرانسوی: Mesange lugubre
لاتین: Parus Lugubris
مشخصات:
14 سانتیمتر است؛ منقارش نسبت به چرخ‌ریسک‌های دیگر کلفت‌تر است و بیننده را به یاد چرخ‌ریسک بزرگ می اندازد. تارک و پس گردن سیاه دوده‌ای مایل به قهوه‌ای (در ماده بیشتر قهوه‌ای شکلاتی)، سطح پشتی قهوه‌ای مایل به خاکستری، صورت و دو طرف گردن تقریبا سفید رنگ، سطح شکمی سفید چرک، با پهلوهای قهوه‌ای مایل به خاکستری، لکه بزرگ سیاه‌رنگی روی گلو از نشانه های این پرنده است.
رفتارش شبیه چرخ‌ریسک بزرگ است، ولی بندرت در زمستان با گله پرندگان دیگر همراه می شود .
زیستگاه :
دشتهای کم ارتفاع و دامنه های کوههای پر درخت با صخره‌های برهنه
در سوراخ درختان و گاهی بین سنگها لانه می سازد.
پراکندگی:
بومی و بنسبت فراوان است.
· چرخ‌ریسک پشت سر سفید
انگلیسی: Coal tit
فرانسوی: Mesange noire
لاتین: Parus ater
مشخصات:
11 سانتیمتر و اندکی از چرخ‌ریسک سرآبی کوچکتر است. تارکی سیاه و لکه بزرگ سفیدی در پس گردن دارد . گونه‌هایش سفید چرک و از بالای چانه تا بالای سینه اش سیاه است .
سطح پشتی خاکستری مایل به زیتونی با دو خط بالی سفید و سطح شکمی تقریبا سفید با پهلوهای نخودی دارد . در پرنده نابالغ این گونه‌ها، سطح شکمی و لکه پس گردن تقریبا زرد است .به اندازه چرخ ریسک بزرگ خودنما نیست.
زیستگاه:
جنگلها و باغها؛ در سوراخ کنده‌های درختان و دیواره ساحلی رودخانه‌ها و معمولا نزدیک به زمین لانه می سازد .
پراکندگی :
بومی و فراوان است.
· چرخ‌ریسک سرآبی
انگلیسی: Blue tit
فرانسوی: Mesange Bleue
لاتین: Parus Caeruleus
مشخصات :
11 سانتیمتر و تنها چرخ‌ریسکی است که تارک و بالها و دم آبی روشن دارد .سطح شکمی آن زردرنگ و گونه‌هایش سفید است. خط سیاه چشمی و خط سیاه پس گردن و خط سیاه دو گونه به هم پیوسته است و دنباله خط دور گونه و چانه سیاه مایل به آبی آن ختم می شود. تارکش حاشیه سفید دارد و در پس گردن آن لکه سفیدی دیده می شود .پشتش تقریبا سبز رنگ است .پرنده نابالغ گونه‌های زرد و سطح پشتی قهوه‌ای مایل به سبز دارد .رفتار این پرنده شبیه چرخ‌ریسک بزرگ است .
زیستگاه :
مانند چرخ‌ریسک بزرگ.
پراکندگی :
بومی و فراوان است.
· چرخ ریسک بزرگ
انگلیسی: Great tit
فرانسوی: Mesange Charbonniere
لاتین: Parus major
مشخصات:
14 سانتیمتر و از همه چرخ‌ریسک‌ها بزرگتر است و با سر و گردن سیاه مایل به آبی براق و گونه‌های سفید رنگ و سطح شکمی زرد، با نوار طولی سیاه در وسط (بهترین نشانه) تشخیص داده می شود . سطح شکمی آن طوسی مایل به سبز است .
پرنده نابالغ آن تارک قهوه‌ای و گونه های زرد رنگ دارد. این پرنده درخت‌زی و فعال است (رجوع شود به چرخ‌ریسک تورانی).
زیستگاه :
جنگلهای مختلط و باغها و پرچین‌ها . در سوراخ درختان و دیوارها و آبروها و امثال آن لانه می سازد .
پراکندگی :
بومی و زیاد است.
· چرخ‌ریسک تورانی
انگلیسی: Turkestan tit
فرانسوی: Mesange du turkestan
لاتین: Parus Bokharensis
مشخصات :
15 سانتیمتر و از لحاظ شکل و طرح ظاهرش خیلی شبیه چرخ‌ریسک بزرگ – ولی کمرنگتر – است و در پر و بالش اثری از رنگهای زرد یا سبز دیده نمی شود . گونه‌ها و لکه بزرگ پس گردن و دو طرف سینه و شکم آن تقریبا سفید است . از نژاد خاوری چرخ ریسک بزرگ است و با اندازه بزرگتر و دم خیلی درازتر و منقار کلفت تر تشخیص داده می شود . رفتار و صدا و زیستگاهش شبیه چرخ‌ریسک بزرگ است .
پراکندگی :
بومی و به تعداد کم در دامنه کوههای «کپت‌داغ»
چرخ‌ریسک پشت بلوطی (Family Remily Remizidae)
انگلیسی : Penduline tit
فرانسوی : Remiz penduline
لاتین : Remiz pendulinus
مشخصات :
۱۰/۵ سانتیمتر ؛ نر و ماده همشکل .
پرنده‌ای است کوچک ، به رنگ خاکستری و قهوه‌ای ، با دمی دراز .
نژادی از این پرنده که در آذربایجان و منطقه زاگرس یافت می شود ؛ با سر و گلوی سفید مایل به خاکستری و نوار پهن و سیاه روی صورت به اسانی شناخته می شود .
پشتش بلوطی و شکمش سفید مایل به نخودی است . دو نژاد دیگر که در ناحیه جنوبی دریای خـزر و منطق سیستان پیدا می شود ، خیلی متغیرند ، ولی معمولا سر کاملا قهوه‌ای مایل به سیاه دارند .
نژاد چهارم که در متهی‌الیه شمال شرقی ایران زادوولد می کند و زمستان را در جنوب شرقی ایران می گذراند ، تارکی تقریبا سفید دارد و سیاهی طرفین سرش در پس گردن یه یکدیگر می پیوندد .
نابالغ تمام این نژادها به طور کلی قهوه‌ای مایل به خاکستری کمرنگ است و نشانه‌های سیاه و بلوطی را ندارد .
زیستگاه :
مناطق تالابی ، بیشه‌ها ، کنار رودخانه‌ها و امقال آن و گاهی در نقاط خشک .
لانه تخم مرغی شکل خود را که مدخلی قیف مانند دارد ، بطور آویزان به شاخه‌های بیرونی بوته‌ها یا درخت‌ها و یا نیزار‌ها می سازد .
پراکندگی :
به طور کلی بومی و در مقاط خاصی یافت می شود .
نظرات بسته شده است.