کویر زیرده (گورچه برنجی)، جندق

نام انگلیسی : Zirdeh playa     نام فارسی :  کویر زیرده

کویر زیرده (به گورچه برنجی نیز شناخته می شود) در موقعیت جغرافیایی N3409 E5422 در 15 کیلومتری شمال غربی شهرستان جندق و در استان اصفهان واقع است. این منقطه کویری از شرق به جاده ارتباطی جندق به دامغان، از جنوب به ارتفاعات پیش کوه، گدار سیاه و جاده نیمه ساخته جندق به گرمسار (تا منطقه صاف خونی)، از غرب به ریگ جن و از شمال به پلایای کویر مرکزی ایران محدود میشود.

کویر زیرده دارای اشکال متنوعی از فرمهای کویری و بیابانی است که مجموعه ای کم نظیر را ایجاد کرده است. عدم وجود پوشش گیاهی در عمده مناطق این کویر و قرار گرفتن آن در پایین دست ارتفاعات جنوبی باعث شده است که فرسایش شدید آبی و بادی اشکال متنوعی را ایجاد نماید. در قسمت های غربی کویر و در مجاورت کویر ریگ جن و منطقه صاف خونی تخت های مناطق بیابانی قابل مشاهده است. همچنین گنبد های نمکی در قسمت مرکزی و شرقی و عبور چندین رودخانه فصلی از میان آنها گدار های عمیقی را ایجاد کرده است که مناظر زیبایی را پدید آورده است. در حد فاصل گنبد های نمکی مرکزی و تخت های شرقی دق های پراکنده ای با وسعت کم به چشم میخورد. نهشته های کویر عبارت از نمک و گلهای نمکی تیپ کویری، نهشته های رس و سیلتی است که گودی های این منطقه و دق های آن را  پر کرده اند. بخش اعظم سطح این کویر از نهشته های مارنی تبخیری و چین خورده میوپلیوسن تشکیل یافته که به دلیل فراسیش این زمین ها سطوح کم ارتفاع و مسطحی را در کویر تشکیل داده اند. در مناطق شمالی زیرده اجتماعات ماسه ای پراکنده ای نیز قابل مشاهده است. پوشش گیاهی این کویر در همین مناطق ماسه ای رشد و نمو دارد و در سایر مناطق عمدتا به دلیل بالا بودن املاح نمک، گیاهان هالوفیت (شور پسند) نیز قابلیت رشد ندارند.

 در مناطق شرقی و در مجاورت پلایای کویری، رملهای ماسه ای پراکنده ای با وسعت های محدود به چشم میخورد که عموما دارای پوشش گیاهی اندک و یا فاقد پوشش گیاهی هستند. در مجاورت دق ها و در بین تخت های بیابانی، جایی که گیاهان از گزند تند آب ها و تند بادها در امام باشند میتوان پوشش گیاهی ضعیفی از گیاهان شور پسند همچون تلخو، خارشتر، سیاه تاغ، اسکنبیل و… مشاهده کرد.

دو رودخانه فصلی با جهتی شرقی غربی از این کویر عبور میکنند که با حرکت به سمت غرب انشعاباتی نیز به آنها اضافه میگردد. منبع تغزیه هر دو رودخانه ارتفاعات جنوبی حاشیه جندق است. رودخانه جنوبی پس از عبور از این کویر در منطقه صاف خونی به سمت جنوب تغییر مسیر داده و به گود محمود میریزد. در 6 کیلومتری شرق منطقه صاف خونی N341049 E541116 این رودخانه تنگ عظیمی ایجاد کرده که در منطقه کویر مرکزی ایران بی نظیر است. جریانهای سیلابی پس از شستن بستر رودخانه دیواره هایی با ارتفاع 50 متر بوجود آورده اند. رودخانه شمالی پس از عبور از میان گنبدهای نمکی و دق های این منطقه به صورت پخش آب به پلایای کویری حاشیه ریگ جن میریزد.

صاف خونی E540731 N341122 مجموعه تپه ای سهمی شکل به طول و عرض 700 متر و ارتفاع 40 متر است که در جنوب این منطقه قرار گرفته است. رودخانه فصلی جنوبی پس از دور زدن صاف خونی به گود محمود میریزد. علت نامگذاری این منطقه به صاف خونی، پلایای صاف و همواری است که پیرامون آن را فرا گرفته و رنگی قرمز رنگ دارد. رودخانه جنوبی این منطقه پس از پخش آب شدن در شرق صاف خونی، هرزآبهای خود را در این منطقه به گود محمود میریزد. ارتفاع متوسط کویر زیر ده در حاشیه جاده جندق به معلمان در حدود 800 متر است که با حرکت به سمت شرق از این ارتفاع کاسته شده در منطقه گود محمود به کمترین ارتفاع خود 716 متر میرسد.

از جمله مناطق دیدنی این منطقه میتوان به گدار بسیار عمیق در 6 کیلومتری شرق صاف خونی، کلوت ها و کلوتک های متنوع و پراکنده، گنبد های نمکی با رنگ های متنوع، دق ها و تخت های بیابانی، دودکش های جن و… اشاره کرد. این منطقه پیش از خاکریزی جاده نیمه ساخته جندق به صاف خونی به عنوان دروازه ریگ جن شناخته میشد. در حال حاضر در حاشیه این منطقه خاکبرداری هایی برای تامین خاک مورد نیاز صنایع آجرپزی انجام میگردد.

دسترسی به این منطقه از طریق کیلومتر 15 جاده جندق به معلمان، پس از عبور از منطقه آبشار، در جهت غرب قابل انجام است. همچنین جاده نیمه ساخته جندق به گرمسار از جنوب این منطقه عبور میکند.