گذر از ریگ جن

در سال 1375 هنگام نقشه برداری و مسیریابی برای یکی از مسابقات رالی بین المللی فکر عبور از ریگ جن در من پیدا شد و به دنبال آن در اولین ملاقاتی که با آقای میران زاده مسئول وقت پارک ملی کویر داشتم و پاسخ ایشان به پاره ای از ابهامات ذهنی پیرامون منطقه با شدت بیشتری مسئله را دنبال کردم و تاآنجائی که به خاطر دارم ایشان گفتند که باید در این سفر تدارکات مناسب داشته باشید و حتی اگر با 3 دستگاه جیپ به آنجا می روید بایدآمادگی را داشته باشید. یک جیپ را در صحرا بگذارید به دنبال مجموعه تحقیقات درباره منطقه و پی گیری سفرهای آقای دکتر الفونس گابریل دردهه 20 قرن بیستم و مطالعه خاطرات وی و پی گیری های آقای میران زاده که بدون شک از موفقترین اشخاص در نفوذ به ریگ جن بوده اند توانستیم اطلاعات جالبی را بدست آوریم .

از سال 80 با توجه به تشکیل کمیته اتومبیلهای دو دیفرانسیل در فدارسیون موتور سواری و اتومبیل رانی و به دنبال آن ادغام کمیته توریسم با کمیته اتومبیل های دو دیفرانسیل و پذیرش مسئولیت دو کمیته در یک نهاد واحد از جانب من ابتدا اقدام به فرا خوان عمومی و جمع آوری کلیه علاقمندان به این خودروها کردم تا از تجربیات ارزنده این اعضا در برگزاری تورهای مختلف و مسابقات رالی و تپه نوردی استفاده کنیم و سپس با بررسی بیشتر از شرایط ویژه مناطق مشرف به ریگ جن و اولین بار از طرف کمیته اتومبیلهای دو دیفرانسیل یکی از گروههای اعزامی به سرپرستی آقای حمید بریری و همراهی آقای میران زاده حدود 70 کیلومتر از منطقه ملک آباد در سال 80 به قسمت شمال غربی ریگ نفوذ کردند که به دلیل شرایط جوی نامناسب و امکانهای محدود گروه حرکت معوق ماند .

در سال 81 باز هم آقای میران زاده به عنوان راهنما و کارشناس منطقه به دعوت آقای علی پارسا که از جمله شیفتگان منطقه ریگ هستند حرکت دیگری را آغاز کردیم که پس از طی مسافت مورد شناسایی آقای میران زاده حرکت متوقف شد و آقای پارسا با استفاده از هواپیما و شتر از مناطق جندق و جنوب شناسایی خوبی را انجام داده و پس از آن با اعلام مجموعه تجربیات ارزشمند خود در سایت ویژه منطقه ریگ جن این منطقه را تبدیل به یک منطقه جذاب بین المللی کردند .

طی بررسی های انجام شده و تجربه های بدست آمده برای برنامه ریزی یک حرکت مطمئن به نتایج زیر رسیدیم :

ـ حرکت برای عبور از این منطقه باید حرکت تیمی و حرفه ای باشد .

ـ بهترین وسیله برای عبور ‌، جیپ های سبک وزن از یک مدل است .

ـ باید از کلیه امکانهای نرم افزاری مثل نقشه های دقیق و پیدا کردن مناطق عبور از روی نقشه ها و پیاده کردن این نقاط بر روی GPS و مطابقت بر روی مناطق حریم منطقه برای اندازه گیری میزان دقت نقشه های مختلف هوایی و زمینی استفاده کرد .

( متاسفانه در نقشه های جامع تهیه شده بوسیله سازمان نقشه برداری ایران هیچ اطلاعاتی از منطقه ریگ وجود ندارد)

ـ بررسی تدارکات لازم برای سفر به منطقه حداقل برای مدت 10 روز مثل غذا‌، آب ، بنزین و وسایل فنی ماشینها و غیره .

با بررسیهایی که به عمل آمد 15 شهریور تا 25 مهر 81 فصل مناسب تشخیص داده شد و از آنجایی که عبور از قسمت شمال شرقی پارک کویر ( جاده سنگ فرش و ملک آباد ) نیاز به مجوز سازمان محیط زیست داشت زیرا از سال 81 این منطقه در اختیار محیط زیست سمنان قرار گرفت و با کمال تاسف تمام ماههای مرداد و شهریور و مهر سال 81 وقت گروه صرف نامه نگاری با محیط زیست استان سمنان و محیط زیست استان تهران سپری شد و با توجه به بارشهای پائیزی زود هنگام در سال 81 حرکت انجام نشد و به سال بعد موکول شد .

در سال 82 مجددا‌ً جهت کسب مجوز از سازمان محیط زیست استان سمنان مکاتبه هایی انجام شد و برای دومین سال مسئولین محیط زیست استان سمنان عدم موافقت خود را برای این گروه از منطقه پارک ملی اعلام کردند. با توجه به پیش بینی گروه از عدم همکاری محیط زیست با شناسایی هایی که بسیار ارزشمند بود و توسط آقای میران زاده و پارسا در سال 81 انجام شده بود حرکت گروه از منطقه جندق جهت نفوذ به ریگ در نظر گرفته شد .

جالب است بدانید که خط مستقیم از جندق تا تهران در روی GPS حدود 170 کیلومتر است و در این راه با توجه به نقاط ثبت شده بر روی دستگاه GPS آقای پارسا تصمیم گرفتیم که در نیمه دوم مهر ماه حرکت خود را آغاز کنیم و دو هفته قبل از حرکت در جلسه ای که با حضور اعضای موثر گروه تشکیل دادیم و آقای پارسا نیز شرکت داشت از ایشان دعوت کردیم که همراه گروه باشد ولی آقای پارسا به دلیل یک مسافرت غیر منتظره از همراهی ما عذر خواهی کردند.

به دنبال ایشان آقای میران زاده نیز به دلیل مسئولیتی که در پارک ملی خجیر و سرخه حصار به ایشان محول شد‌، نتوانستند گروه را همراهی کنند.

به هر حال تصمیم گرفته شد پنج اتومبیل جیپ میول به همراه یک دستگاه وانت دو دیفرانسیل جهت حمل تدارکات مورد نیاز گروه به منطقه جندق اعزام شوند. طی جلسات متعددی تقسیم کار صورت گرفت و باید بگویم با توجه به تجربه در دورانی که برگزاری مسابقات رالی را به عهده داشتم و تجربیاتی که در طی سالها همکاری با فدراسیون همچنین شرکت در مسابقات رالی داشتم در این جلسات تقسیم کار خوبی انجام شد و مسئله قابلیتهای رانندگی اعضای تیم و آمادگی اتومبیلها در نظر گرفته شد .

آقای حمید بریری مسئولیت انتخاب داوطلبان و در عین حال آماده سازی خودروها را به عهده گرفت و آقای نصرت لو با توجه به تجربه های ارزشمندشان در زمینه مسائل توریستی برآورد تدارکات مورد نیاز سفر و اعلام لیست تمامی اعضای داوطلب حضور در حر کت ، آقای مسعود پور کرامتی و یاشار عباس نژاد مسئولیت تهیه نقشه و امکانهای نرم افزاری برای انتخاب مسیرهای احتمالی و ایجاد نقاط مطمئن بر روی دستگاههای GPS برای سرعت کار و آقایان سعید شفیع زاده و کاوس علی اکبری و جمال بی ربایی مسئولیت تدارکات غذا و سایر لوازم مورد نیاز را به عهده گرفتند که باید گفت کار به خوبی انجام شد که برای حدود دو هفته غذا‌، آب و امکانات فراهم کرده بودند و آقای رضا ابراهیمیان و آقای حمید ساغرچی مسئولیت تدارکات پشتیبانی را با یک دستگاه دوج وانت و حمل دویست لیتر بنزین یدک و نزدیک 180 لیتر آب و لوازم یدکی خودروها را که همگی جیپ میول بودند نقش ارزنده ای را در موفقیت این سفر ایفا کردند .

دو تن دیگر نیز آقای بابک هروی و آقای محمد رضوی در این سفر شرکت داشتند.

در این سفر همچنین یکی دیگر از اعضای موثر کمیته دو دیفرانسیل که نقش مهمی را در دادن روحیه به اعضای گروه به خصوص هنگامیکه همه ماشینها در گل تپیدند داشت یک میهمان خارجی به نام جف تراورس بود،‌ آقای احسان نادری نیز عکاسی گروه را انجام دادند .

به هر حال با تقسیم کار صورت گرفته حرکت گروه از روز 30 مهر روز چهارشنبه آغاز شد. پیش بینی می کردیم که پس از دو روز به منطقه جندق برسیم که همینطور شد و روز پنج شنبه شب با اهالی خوب جندق از جمله یکی

از افراد بلد منطقه با تجربیات بسیار ارزشمند به نام آقای حسن نیکوکار تماس گرفتیم و صبح روز جمعه حرکت

از غربی ترین نقطه شهر جندق به سمت ریگ آغاز شد .

در ابتدای حرکت پس از طی راههای پر پیچ و خم از میان کوههای غربی جندق وارد یک رودخانه خشک شدیم که نزدیک 15 کیلومتر از حریم ریگ را به قلب منطقه هدایت کرد. با توجه به دقت نقشه ها و نقاط مطمئن GPS که پیش بینی های ما را قوت می بخشید برای عبور از قسمت کم ریگ 30 درجه به سمت جنوب غربی حرکت کردیم تا از قسمت جنوب ارتفاعات بلند کوههای ماسه ای و از کوتاهترین راه مسیر خود را به غرب ریگ برسانیم. پس از حدود 50 کیلومتر از منطقه جندق به منطقه ای خشک و ناهموار بین کوههای ماسه ای رسیدیم و با گذشت از جنوبی ترین ارتفاعات به منطقه بسیار صاف با تپه های کوچک رسیدیم که در ظاهر عبور از آنها آسان به نظر می رسید ولی با کم شدن ارتفاع منطقه از سطح دریا حدود 710 متر نواحی باتلاقی شروع شد و با این ارتفاع دستگاه GPS تنها راهنمای ما برای پیدا کردن مناطق خشک بود و پس از طی مسافتی کوتاه به این نتیجه رسیدیم که اصرار بیش از حد برای عبور از مناطق جنوبی فایده ای نداشته و باید نقشه بعدی را به کار گرفت یعنی به سمت شمال غربی ریگ حرکت کنیم و در این مرحله به جهت جلوگیری از اتلاف یبش از حد بنزین تعداد دو دستگاه اتومبیل پیشتاز جهت شناسایی مسیر با یک دستگاه موبایل ماهواره ای و بقیه اعضا با اقامت در نقطه ای مطمئن منتظر اعلام پیدا شدن راه از طرف گروه پیشتاز شدند. البته برخی اوقات به دلیل عدم هماهنگی دو دستگاه تلفن ماهواره ای گروه پیشتاز مجبور می شدند با کمک علائم الباقی گروه را مطلع کنند و حتی در یک مورد یاشار جهت اعلام شناسایی مسیر مناسب به جهت صرفه جویی در بنزین نزدیک به 4 کیلومتر در منطقه برای بررسی مسیر صحیح و خبر به گروه دوم پیاده مسیر را طی کرد. با گذشت اولین روز و فرا رسیدن شب اولین شب اقامت ما در ریگ بر روی یکی از تپه های ماسه ای در نظر گرفته شد و اعضای گروه پس از استراحتی کوتاه به منظور تصمیم گیری در ادامه حرکت جلسه ای برگزار کردند که پس از بحثهای متناوب با توجه به اینکه ممکن بود برخی از اعضای گروه تمایل به بازگشت به جندق را داشته باشند سه پیشنهاد به رای گذاشته شد .

بازگشت کلیه اعضای تیم به جندق یا تقسیم تیم به دو گروه ‌، یک گروه با یک گالن بنزین یدک به جندق بازگردند و گروه علاقمند به ادامه حرکت با باقی تدارکات به سفر ادامه دهند و یا ادامه حرکت به شکل روز اول یعنی دو خودرو پیشتاز صبح زود برای پیدا کردن مسیر مناسب به حرکت ادامه دهند و در صورت مناسب بودن مسیر گروه دوم را مطلع کنند که پیشنهاد سوم با اکثریت آرا مورد قبول واقع شد .

ساعت 6 صبح گروه پیشتاز با سر پرستی خودم و آقای حمید بریری و پسرم یاشار در یک خودرو و آقای سعدی شفیع زاده و کاوس علی اکبری و جمال بی ریایی در خودروی دوم حرکت کردیم. آنچه برای ما مهم بود حذف مسیرهای مارپیچی روز قبل برای صرفه جویی در مصرف بنزین بود که نزدیک به 290 لیتر باقی مانده بود. همچنین نزدیک شدن به نقاط بدست آمده گروههایی قبلی اعزامی از طرف پارک ملی کویر و استفاده از مناطق خشک و مطمئن حاشیه کوههای ماسه ای و ثبت نقاط مطمئن بر روی II.GPS پس از گذشت از آخرین کوههای ماسه ای که ارتفاع آنها 2300 متر از سطح دریا بود به شمالی ترین نقطه ریگ رسیدیم و از این نقطه بود که با استفاده از نقاط بدست آمده از ناحیه ارتفاعات پارک ملی کویر و کوه گوگرد وضعیت منطقه ای خود را با GPS روشن کردیم نزدیک به 40 کیلومتر تا کوه گوگرد و 58 کیلومتر تا ارتفاعات پارک ملی کویر و ملک آباد فاصله داشتیم. کوه دماوند نیز رویت شد با استفاده از تلفن ماهواره ای با آقای میران زاده تماس گرفتیم و ایشان از اینکه گروه موفق به عبور از منطقه شده بود خوشحالی کردند. با توجه به توصیه ایشان جهت ورود به پارک ملی و انتخاب منطقه ای مطمئن برای نجات از باتلاقهای حریم ریگ در یک تماس تلفنی با اعضای گروه دوم برنامه ادامه حرکت به آنان اعلام شد و این گروه پس از سه ساعت به گروه پیشتاز ملحق شدند و حرکت آغاز شد ولی در نزدیکی ساعت 5 هنگام رسیدن به اولین منطقه باتلاقی متاسفانه به دلیل سنگینی دو دستگاه خودرو در حاشیه یکی از باتلاقها به گل نشستند. همکاری سایر اعضای گروه برای بیرون آوردن آنها سبب شد در مدت بسیار

کوتاهی همه خودروها به طور کامل در باتلاق فرو روند با توجه به تاریک شدن هوا و خستگی بیش از حد گروه مجبور به اقامت در حاشیه همان منطقه شدیم.

ساعت 7 صبح کار امداد رسانی به خودروها را شروع کردیم و با درآوردن یک دستگاه خودرو و به دنبال آن بیرون آوردن سایر جیپ ها بوسیله وینچ و تعمیر و تعویض گاردان یکی از جبیپ ها گیر کرده توسط آقای بریری کلیه خودروها جهت بیرون کشیدن وانت دوج بسیج شدند. که تعمیر و بیرون کشیدن این خودروها به طور کامل یک روز ما را گرفت و با تاریک شدن هوا شب را در همان حاشیه ماندیم و تنها کار ما به غیر از بیرون کشیدن خودروها انتخاب مسیر حرکت صحیح برای جلوگیری از تکرار تجربه به این روز ما بود که بوسیله گروه پیشتاز انجام شد .

روز بعد با توجه به شناسایی روز قبل و انتخاب مسیر مناسب خوشبختانه با طی مسافتی نزدیک به 5 کیلومتر به علائم شناسایی مسیر که بوسیله آقای میران زاده در سالهای قبل گذاشته بودند‌، رسیدیم. دیدن این علائم که عبارت از میله هایی که در زمین فرو رفته بودند قوت قلبی به گروه داد و همگی خوشحال شدند .

زیرا پس از چهار روز اولین علائم عبور انسان در منطقه را دیدیم و به ادامه حرکت امیدوار شدیم .

با گذشت از رودخانه خشک نخجیر و نزدیک شدن به ارتفاعات پارک ملی کویر و ملک آباد کم کم مشکل جدیدی برای گروه بوجود آمد و آن چیزی نبود جز تمام شدن ذخیره بنزین ‌. با این مسئله که می دانستیم در ملک آباد نمی توان بنزین به میزان کافی تهیه کرد با استمداد از آقای حسین خداپرست دبیر فدراسیون و مدیر بخش اتومبیل رانی که از جمله مشوقین گروه ما بودند ایشان طی نامه نگاری با مسئولان محیط زیست استان سمنان برای مجوز کسب ورود به پارک ملی و به موازات آن بسیج امکانهای محلی از ورامین اقدام کرده و متاسفانه با توجه به مجموعه مشکلات ورود خودروی وانت حامل بنزین به پارک ملی مجبور شدیم یک شب دیگر نیز در منطقه و یژه محیط بانی ملک آباد بمانیم و روز بعد قبل از ظهر با اعزام وانت به منطقه از طرف اهالی خوب ورامین به سمت ورامین و سپس تهران حرکت کردیم و در ساعات پایانی روز 6 آبان تور جذاب 1235 کیلومتری به پایان رسید .

از جمله دستاوردهای این سفر می توان به موارد زیر اشاره کرد :

1 ـ رفع توهم ها و خرافات درباره منطقه ریگ جن .

2 ـ شناخت مسائل زیست محیطی منطقه در جهت همیاری سازمان محیط زیست .

3 ـ گامی برای شناسایی اولیه و مقدماتی از مسائل اقلیمی منطقه و عوارض طبیعی که اهمیت بسیار زیادی جهت محققین کویری دارد .

4 ـ برنامه ریزی جهت رفع ابهامهای موجود برای تکمیل نقشه جامع ایران که شاید در حرکتهای بعدی بتوانیم از این حالت بی اطلاعی محض آن محدوده را خارج کنیم.

5 ـ پیدا کردن رد پای حیات وحش فراری از نقاط نا امن حاشیه پارک کویر و پناه بردن به مناطقی که تا ابد پای هیچ انسانی به آنجا باز نخواهد شد .

6 ـ ایجاد یک سایت فراگیر با مجموعه اطلاعات بدست آمده از منطقه

و از ابتدا برنامه ریزی بر روی این حرکت در چهارچوب پروژه تحقیقات علمی پیرامون منطقه بوده است،‌ برنامه آینده پروژه ریگ جن ایجاد شرایط مناسب جهت عبور مطمئن همگانی جهت علاقمندان محیط زیست و گردشگری و محققین و کارشناسان ذیربط بوده و به همین منظور ارتباطات بسیار خوبی با سازمان میراث فرهنگی و گردشگری‌، محیط زیست ‌، سازمان نقشه برداری کل کشور گرفته شده و طی جلسات ماههای گذشته با رهنمود مسئولین محترم سازمانهای فوق این حرکت بطور هماهنگ با کمک و همیاری یک N.G.O فعال در

امور مربوطه در دستور کار قرار گرفته و از نظر تجهیزات رهیابی و نقشه خوانی نیز دو دستگاه GPS با قابلیت های مورد نیاز این پروژه سفارش داده شده که این سفارشات با توجه به ضعف های سیستم های موجود در بازار ایران که فاقد دقت و کارآیی لازم هستند‌، بصورت ویژه در نظر گرفته شده است لازم به ذکر است که در تاریخ 18 مهر ماه سال 83 یک گروه از طرف فدراسیون جهت عبور از ریگ جن بطرف منطقه حرکت کرده اند که از نتایج سفر آنها هنوز اطلاعی در دست نیست .

ضمن آرزوی موفقیت برای گروههای مختلف اعزامی به منطقه امید است که مجموعه اقدامات تحقیقاتی و علمی پیرامون شناسایی منطقه که به دور از ماجراجویی صورت می گیرد‌، به ابهامات موجود پیرامون این منطقه ویژه پایان داده و طی سالهای آینده با تهیه مختصات کامل و مستندات از نقشه منطقه بتوانیم مسیرهای متنوع عبور از ریگ جن را تهیه نمائیم ‌، خصوصاً‌ که یکی از مسیرهای فوق العاده مهم جاده ابریشم در اطراف این منطقه قرار گرفته و چندین قرن نا شناخته باقی مانده است .