این اثر در تاریخ ۲۷ دی ۱۳۷۷ با شمارهٔ ثبت ۲۲۵۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. مجموعه یخچال الغ بیک متشکل از یک رشته نهر سنتی منشعب از سرشاخه های رودخانه ساروق بوده که در زمستانهای سردشهرستان تکاب آب جاری را به یک حوضچه کم عمق در کنار ساختمان اصلی یخچال هدایت میکرده و پس از انجماد، قطعات یخ توسط اهالی شکسته شده و از یک ورودی پنجره مانند به درون یخچال ریخته می شد و در اواسط بهار که هوا روبه گرمی میگذاشت ورودی مذکور را با کاهگل مسدود میکردندتا برودت داخل بنا حفظ شود و با فرا رسیدن تابستان ازطریق در و راه پله مخصوصی، قطعات یخ شکسته شده و به مصرف میرسید، ضمن اینکه فضای کاملا خنک داخل بنا برای نگهداری مواد غذایی مناسب بوده است.
یک زهکش در کف بنا آب حاصل از ذوب تدریجی یخ را به باغی منتقل و از آن برای آبیاری استفاده میشده است. بنای یخچال در پلان کاملا گرد و در مقطع ارتفاعی دارای گنبدی آجریست که ارتفاع آن از زمین اطراف حدود ۵ متر و از کف بنا ۱۱متر است.
بزرگترین قطر گنبد ۹/۵ متر بوده و روزنه ای به قطر نیم متر در نوک آن وجود دارد که ازآن برای نورگیری، تهویه و همچنین کنترل داخل بنا استفاده می شده است. بخشی از بنا که در زیر تراز زمین اطراف واقع شده از سنگ و گنبد آن کلا از آجر مربع شکل ساخته شده است. ملات بخش سنگی ساروج و ملات بین آجرها گچ میباشد.
یحچال الغ بیگ در مجاورت یک قلعه خشت و گلی موسوم به همین نام قرار دارد . پلان بنا مدور و سقف آن گنبدی است . در ساختمان یخچال از دو نوع مصالح ، سنگ های رسوبی و آجرهای چهارگوش استفاده شده است . ملات بکار رفته در رجهای سنگی ماسه و آهک و در دورچین های ساده آجری ، گچ مخلوط با کمی رس است . یک مدخل ورودی با قوس افتاده و یک دریجه انتقال یخ در مقابل آبگیر دارد که فرم قوس آن رومی می باشد . وجود یک جلوخان در بالای یک ردیف پلکان سنگی که به صورت جبهه ای ساخته شده و به کف یخچال منتهی میشود و نیز روزنی کوچک در اوج گنبد که عمل تهویه را انجام میدارد از مشخصات بارز و عملکردی این بنا محسوب میشود .
در سالهای اخیر یک اتاق آجری چهارگوش مسقف با تیرهای چوبی و کاه گل در جلو ورودی یخچال و یک سایبان کوچک با همان شرایط در بالای دریچه مخصوص ریختن یخ ، به بنا اضافه شده است . این بنا به استناد مطالعات تطبیقی متعلق به دوره قاجار می باشد .
در ساخت بنا حداکثر توجه به سهولت بهره برداری و نگهداری تاسیسات بعمل آمده و تبادل حرارتی با استفاده از دیوارهای ضخیم و اندود کاه گل به حداقل رسانده شده است . عدم نفوذ آب از اطراف بنا به بخش زیرسطحی یخچال از نقاط قوت این اثر بشمار میرود .
دسترسی
یخچال در کنار یک قلعه و مسجد قدیمی در روستایی بهمین نام واقع در 5 کیلومتری شمالشرق شهر تکاب قرار دارد . شهر تکاب مرکز شهرستان تکاب ، در 292 کیلومتری شهر ارومیه ، مرکز استان آذربایجان غربی واقع شده است . جاده تکاب به اغول بیگ عموما" خاکی است.