آتشکده ری یا «تپه میل» یادگاری از دوره ساسانیان و شاید قدیمی ترین آتشکده است.این بنای قدیمی بقایای آتشکده بزرگ ری است، یکی از مهمترین آتشکده های پیش از اسلام که به روایت تاریخ طبری از آن قدیمی تر وجود ندارد.
بخشی از بنای آتشکده ری در زمان حمله اسکندر به ایران خراب شد و تنها قسمتی از بنای چهارطاقی و زیبای این آتشکده به صورت دو میل باقی ماند. از این رو بقایای به جای مانده از آتشکده ری را که بر تپه ای واقع شده، تپه میل می خوانند.بنای آتشکده از سنگ و آجر با ملات ساروج است که در ساختمان آن از خشت نیز استفاده شده است.
آنچه از پوشش بنا در زمان حاضر بر جاست، یک جفت قوس هلالی با نقطه بیضی است، در راستای محور اصلی تالار، راهروی کم عرض تونل مانندی سراسر طول تالار را از زیر طی می کند که از منتهی الیه غربی، راهروی هم عرض دیگری بر آن عمود می شود و ورودی اصلی راهروی زیرین در جبهه شرقی، زیر ایوان اصلی است.
بنای چهارطاقی آتشکده دارای چهار دالان سرپوشیده بود که آتش مقدس را برای حفاظت از آب، خاک و باد از این دالان ها عبور می دادند. در اکتشافات انجام شده تنها یکی از این دالان ها پدیدار شده است.در کتاب مروج الذهب مسعودی، ساخت آتشکده ری را به فریدون نسبت می دهد و راویان روایت کرده اند که مسلمانان در فتح ری چون با مردم آنجا صلح کردند، آتشکده را باقی گذاردند.به جای ماندن قسمتی از طاق های این آتشکده در عصر حاضر گواهی است بر این که آتشکده ری در زمان صدر اسلام خراب نشده است.
بلندی تپه میل از سطح دشت اطراف ۱۸ متر است و حدود ۲۵ متر پهنا و ۲۰ متر درازا دارد. پیرامون این تپه بلند تپه های کم ارتفاع کوچکتر پراکنده شده که مشرف بر آنها قرار گرفته است. این مجموعه منطقه ای به وسعت ۸۰۰ در ۹۰۰ متر را شامل می شود.بر بالای تپه، بنای اصلی آتشکده در راستای شرقی غربی برپاست، طرح کلی بنا، تالار ستون داری بوده با دو ردیف ستون چهارگوشه سه تایی که عملاً به ۳ بخش تقسیم شده است.
یک بخش مرکزی عریض تر و دو بخش جانبی کم عرض تر، ورودی اصلی تالار آتشکده در جبهه شرقی از طریق یک ایوان چهارستونی مدور که پایه های سر ستون های آنها در گوشه های شمال شرقی و جنوب به شرق ایوان برپاست.تپه میل حدود ۱۲ کیلومتری جنوب شرقی حرم حضرت عبدالعظیم (ع) و در ۲ کیلومتری جنوب قلعه نو بخش کهریزک شهرستان ری بر فراز تپه ای بلند در روستای قلعه نو قرار دارد.
برای نخستین بار در سال ۱۹۰۹ میلادی یک هیأت فرانسوی فعالیت خود را به منظور کاوش در محوطه باستانی تپه میل آغاز کرد، سپس هیأتی ایرانی از سال ۱۳۳۱ تا ۱۳۳۴ کار حفاری و مرمت قسمت هایی از این بنا را به عهده گرفت و آخرین دوره مطالعات باستان شناسی در این محل در سال ۱۳۷۸ انجام شد.
آثار به دست آمده در تپه میل گچبری هایی با نقوش اسلیمی و گیاهی مربوط به اواخر دوران ساسانی و اوایل دوره اسلامی است.از تپه میل به عنوان اثری بر جای مانده از یک آتشکده دوره ساسانی یاد شده که در فهرست آثار ملی ایران نیز ثبت شده است.
آتشکده ری که در بین اهالی به تپه میل مشهور است درکنار جاده تهران به ورامین و بر روی تپه ای ما بین مزارع جو قرار دارد .در کتب مقدس زرتشتی به ری به عنوان یک مرکز دینی اشارات بسیاری شده است و شاید این آتشکده مرکز شهر ری باستان بوده است! در این تپه در سالهای اخیر حفاری فعالی شده است و آثار بسیاری از آن بدست آمده است.
بالای تپه آتشکده بزرگی قرار دارد که از دور مشخص است و آتش مقدس در آن همیشه روشن بوده است. در زیرآتشکده تونلی قرار دارد که برای جابجا کردن آتش از آن استفاده میکردندو دلیل این امر این است که بر طبق سنن زرتشتی نباید آتش مقدس در مقابل نور آفتاب قرار گیرد. این تونل دو طرف تپه را به هم وصل می کند
در قسمت دیگر تپه بناهایی از دل خاک بیرون آمده است و در آنها گچبری های زیادی یافت شده است . در موزه این تپه گنجینه زیبایی از گچبریهای ساسانی قرار دارد که هنوز به موزه های خارجی فرستاده نشده است.
از دیگر آثار ساسانی نزدیک آتشکده میتوان به قلعه ایرج اشاره کرد
درتاریخ طبری میخوانیم -به ری آتشگاهی بود که از آن قدیم تر نبود- همچنین در تاریخ طبری یزدگرد سوم پس از شکست از حلوان به ری آمد و آتش مقدس را برداشت و به مرو رفت
مسعودی نیز در مروج الذهب احداث آتشکده ری را به فریدون نسبت میدهد. او میگوید آتشکده ری قبل از ظهور زرتشت بوده است.ری قبل از زرتشت شهری مذهبی بوده است و چون اعراب در فتح ری با مردم آنجا صلح کردند آتشکده را باقی گذاشتند
