آتشکده گره (جره)، کازرون

در کنار آبی رودخانه و بر بلندای تپه‌ای در نزدیکی روستای بالاده در شهرستان کازرون، آتشکده‌ای به نام آتشکده‌ی جره، هنوز هم سرپاست. بی‌گمان نمی‌توان از کنار برخی‌چیزها، ساده، گذشت، یکی از آنها، بناهایی تاریخی همچون آتشکده‌ی جره، است که به گواهی تاریخ، پیرامون آن، شهری بوده‌است، اما دیگر از آن شهر خبری نیست اما آتشکده هنوز هم برجای است و پا در رکاب تاریخ کرده و ستون به خاک تفدیده‌ی تپه‌ سپرده است.آتشکده‌ی جره را از سنگ و ملات گچ ساخته‌اند و می‌گویند که این آتشکده یکی از ده‌ آتشکده‌ای است که به دستور «مهرنرسی»، وزیر بهرام پنجم، ساخته شده است.البته یکی از چیزهای دیگری که باید درباره‌ی این آتشکده دانست این است که آتشکده‌ی جره در جایی و در مکانی بنا شده که از نگاه تاریخی پیشینه‌ای بسیار دارد به‌ویژه در زمان ساسانیان.این آتشکده میان شاپور تا فیروزآباد بنا شده‌است، در گستره‌ای که آن را می‌توان پایتخت ساسانیان و یا سرآغاز شکل‌گیری ساسانیان به شمار آورد.آتشکده‌ی جره را با سنگ‌های تراش‌خورده و با نمایی محدب به بلندای(:ارتفاع) ١۴ متر، بنا گذاشته‌‌اند. درگاه‌هایی گسترده و سقفی با معماری ویژه دارد که بی‌گمان از برجستگی‌های این آتشکده است هرچند که سال‌هاست آتشی در آن، زبانه نمی‌کشد اما شکوهش را باید دید.

آتشکده جره را با سنگ­های تراش خورده و با نمایی محدب بنا نهاده­اند. وجود درگاه­های وسیع و شکل خاص سقف آن نیز از دیگر ویژگی­های خاص معماری آن محسوب می­شود. بسیاری بر این عقیده ­اند که آتشکده جره یکی از چارطاق­های اربعه­ی معروف است که توسط »مهرنارسه« (یکی از قدرتمندترین و متنفذترین شخصیت­ها در میان بزرگان عصر ساسانی) بنا نهاده شده است.طبق مستندات تاریخی مهرنارسه در جره و دشت بارین (برخی معتقدند همان دشت­برم) بناهای متعدد و باشکوهی را برپا کرد و آتشکده­ای را نیز در »آب­روان« که تا چند قرن پس از انقراض ساسانیان هنوز برپا بود، ساخت. همچنین وی در نزدیکی همان منطقه چهار ده دیگر را آباد کرد و در هر کدام از آنها آتشکده­ای را بنا نهاد و یکی را به نام خود (»فرامرزاورخذایا« (خداوندا مرا بالا ببر)) نامید و سه آتشکده­ی دیگر را به نام سه تن از فرزندانش نامگذاری نمود.کارداران« واقع در منطقه­ی فراشبند، »ماگشنسپان« واقع در نزدیکی کازرون و »زروانداذان« در منطقه­ی جره، آتشکده­هایی هستند که مهرنارسه بنا نهاد و بنا بر اعتقاد بسیاری از باستان­شناسان چهارطاقی­های موجود در فراشبند و کازرون و جره همان آتشکده­های این شخص متنفقذ دوران ساسانی هستند.آتشکده جره صرفنظر از کاربرد چهارطاقی به عنوان آتشکده یا هر نام دیگر، سازوکار خاص تقویمی و گاهشماری جالب توجهی دارد. با بررسی و شناخت بهتر این سازوکار به وضوح درمی­یابیم که ساخت چنین بناهایی نشانه­ای است از دانش و علوم دقیق در ایران­باستان، دانشی که در طی هزاران سال به جای آنکه بر آن افزوده شود، از یادها رفته و به فراموشی سپرده شده است.

برای معرفی و شناخت سازوکار ذکر شده در آتشکده جره کازرون ابتدا بایستی مقدمه­ای در خصوص گردش ظاهری خورشید و کاربرد آن برای سنجش زمان و تنظیم تقویم خورشیدی را مرور نمود.برای سنجش آغاز سال و آغاز فصل با استفاده از آتشکده جره بایستی از گوشه­ها و زوایای داخل آن استفاده کنیم. رصد و سنجش سایه­ها در حدود 20دقیقه پس از طلوع خورشید انجام می­شود. چرا 20دقیقه پس از طلوع خورشید و نه دقیقاً بلافاصله پس از طلوع خورشید؟ به این خاطر که هنگام طلوع خورشید، پرتوهای آن بیشترین مسافت را در جو طی می­کند و احتمال اینکه گرد و غبار موجود در جو و در افق و نیز مه صبحگاهی مانع از رسیدن پرتوهای خورشید به آفتاب­سنج­ها شود، بسیار زیاد است. در نتیجه رصد سایه­ها را دقایقی پس از طلوع خورشید انجام می­دادند.پرتوهای خورشید بامدادی در نخستین روز از هر فصل در امتداد خطوط مشخص شده در نقشه می­تابند. (خط­ها مرز میان آفتاب و سایه را نشان می­هند.) بنابراین مطابق نقشه مربوط به پلان آتشکده جره هنگامی که پرتوهای بامدادی خورشید در مسیر AB واقع شوند و شخص ناظر به گونه­ای بایستد که در فاصله چندمتری از آتشکده و در امتداد خط مذکور بتواند طلوع آفتاب را دقیقاً در فاصله­ی اندک میان زوایای داخلی دو پایه­ی آتشکده مشاهده نماید، شب یلدا پایان یافته و فصل زمستان آغاز می­شود.همچنین اگر پرتوهای بامدادی خورشید در مسیر CD واقع شوند و شخص ناظر به همان شیوه­ی مذکور طلوع آفتاب را این بار از زوایای داخلی دو پایه­ی دیگر مشاهده نماید، می­تواند دریابد که فصل تابستان آغاز شده است.اما نکته­ی حائز اهمیت و حساس دیگر مربوط به رصد کردن طلوع خورشید صبح­گاه پاییز و بهار است که به خصوص در ایران باستان اهمیت ویژه­ای داشته است. چراکه جشن نوروز از برجسته­ترین جشن­های ایرانیان به شمار می­آمده و تعیین زمان دقیق آن حساسیت­های خاص خود را داشته است.