آزاد دیر زی (سرو ابرکوه)
سرو نمادی از ایران است. آزادهای همیشه سبز و شکستناپذیر. کدام هنر ایرانی است که تهی از سرو باشد؟ نماد سرو، به ویژه سرو خمیده، در هنرهای دستی ایرانی جایگاهی بیمانند دارد. ترمه، مینیاتور، …. در سنگنگارههای تختجمشید، نماد سرو راست قامت بارها به چشم میآید. سرو خمیده بر تارک شهریاران مینشست. ایرانیان در جشن شب زایش مهر، شب یلدا، در کناره میوههای سرخرنگ، شاخهای سرو همیشه سبز مینهادند. آری، سرخی و آزادگی پیوندی بس تنگاتنگ دارند.
"سرو همیشه خوش است و این است صفت آزادگان". سالخوردهترین آفریده زنده گیتی سرو کهنسال ابرکوه است، بیش از پنج هزارسال آرمیده در مرکز ایرانزمین. در کهن بوموبری که پیشینه آن بسی بیشتر از زندگانی این سرو است. زرتشتیان آن را سرو زرتشت مینامند. استورهها گویند این سرو را زرتشت پیامبر با دست خود در زمین نهاد و تقدیس نمود. برخی مورخان پارا فراتر نهاده و میپندارند نهال این درخت را یافث، پسر نوح(ع) کاشته است. امام رضا(ع) در سایهسار این سرو نماز خواند و آرمید.
از آنجا که این شهر نخست در پای کوه ساخته شده، آنرا «برِکوه» نامیدند (کنار کوه) که در گویش مردم «ابرکوه» شد. نام آن در منابع کهن به صورتهای «ابرقو»، «ابرکویه»، «ابرقویه»، «برقوه»، «درکوه» و «درکه» آمده است. فردوسی بزرگ از این شهر با نام دیار پهلوانان و سرزمین بازرگانان نام میبرد. در تپههای پیرامون این شهر بود که آتش بیگناهی سیاووش افروخته شد، نماد بیگناهی. در کتابهای کهن، از ابرکوه هم سنگ و هم رده سپاهان و استخر یاد شده است.
و پیرانه سر، این کهنترین جاندار جهان با 25متر ارتفاع ؛ 18متر محیط و 5/11 متر اندازه دور تنه در قلب ایران آرام آرام زندگی میگذراند. مانده از توفانهای مغول و مقدونی، تاتار و تازی. در همیشه تاریخ ایرانزمین کاشت درخت از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده است. در تاریخ و تمدن هیچ کشوری به این تعداد نهال کاشته شده بر نخواهید خورد. و در دید سرایشگران، دوستی نهالی است که در نشاندن آن کام دل به بار آید. و سرو نماد جاودان آزادگی.
الکساندر روف ، دانشمند روسی عمر این درخت را چهار هزار تا چهارهزار و 500 سال برآورد کرده بود. اما چندی پیش، دانشمندان سروشناس از ژاپن و روسیه پس از بازدید از سرو ابرکوه و بررسی و مطالعه ژرف آن با پیشرفتهترین ابزار و ادوات علمی عمر گرانمایه آن را تا هشت هزار سال برآورد کردند.
حمدالله مستوفی هم در کتاب نزهت القلوب که در سال 740 هجری قمری تالیف شده است، درباره این سرو مینویسد: «آنجا سروی است که در جهان شهرتی عظیم دارد. چنانچه سرو کشمیر و بلخ شهرتی داشته و اکنون این از آنها بلندتر و بزرگ تر است.»
این شهر سرشار از ساختارهای کهن است. گنبد عالی در سال 448 هجری ساختاری هشت ضلعی است که توسط فیروزان فرزند «امیر علی الدین شمس الدوله دیلمی» ساخته شده است. خانه آقازاده، از دوران قاجار، معماری کویری را چه زیبا به نمایش میگذارد. همچنین یخچالهایی در پیرامون ابرکوه به شکل مخروط، زیبا و زندگی بخش.