آهو

نام علمی : Gozella subgutturosa نام انگلیسی:  Goitred gazelle   نام فارسی: آهو

 (بلوچی: آسک)(ترکی: جیران)(ترکمنی: توقر)(کردی: ماده کاسک، نر کلاسک)(لری، ک‍لاس)

مشخصات: جثه‌ی متوسطی دارد. نرها شاخ‌های نسبتاً بلندی دارند که در محل اتصال به سر هم نزدیک می‌شوند سپس به طرف بالا از هم فاصله گرفته و انحناء پیدا می‌کنند.نوک شاخ‌ها قدری به سمت داخل پیچیده‌اند شکل آنها قدری«S» مانند و از جلو شبه چنگ است. بلندترین شاخ آهو مربرط به منطقه اشتهارد کرج است که 45 سانتی‌متر طول دارد. ماده‌ها معمولاً فاقد شاخ‌اند (در شوشتر و میش داغ در استان خوزستان دو آهوی ماده که شاخ‌های کوچکی داشتند مشاهده شد) در فصل تابستان موها کوتاه و شنی رنگ و در زمستان موها بلندتر و متمایل به قهوه‌ای است. زیر بدن و کفا‌ها سفیدند موهای دم نسبتاً بلند رنگ است. رنگ آهوهای مسن به خصوص نرها روشن‌تر و گاهی کرم رنگ است. در زیر گلوی آهوها به ویژه نرها برآمدگی گواتر مانندی مشاهده می‌شود.

اندازه‌ها: طول سروتنه 90 تا 130 سانتی‌متر دم 16 تا 21، سانتی‌متر ارتفاع 70سانتی‌متر، وزن 20 تا 45 کیلومتر.

زیستگاه: مناطق استپی و نیمه بیابانی (دامنه‌ زارهای واقع در دشت‌های مسطح را ترجیح می‌دهد.)

پراکندگی‌: اغلب دشت‌های کشور.

پراکنش‌ جهانی: عربستان، پاکستان، تبت، ترکمنستان، ترکیه.

عادات: روزها و برخی اوقات شب ها فعال است. به صورت اجتماعی، در گله‌های کوچک و بزرگ دیده می‌شود (تعداد افراد یک گله ممکن است از 300 رأس تجاوز کند). حیوان سریعی است، می‌تواند با سرعت80 کیلومتر در ساعت بدود. معمولاً در فصل زمستان از مناطق سردسیر به مناطق گرم‌تر مهاجرت می‌کند. تا چندین سال قبل همه ساله با سرد شدن هوا هزاران رأس آهواز دشت‌های زنجان و قزوین مانند دشت سهرین به ممناطقی مانند سیاه پرده واقع در منطقه حفاظت شده کویر و دشت‌های مجاور آن مهاجرت می‌کردند.

آهوها در هنگام فرار مسیر مشخصی را در نظر می‌گیرند و حتی با دیدن انسان و یا اتومبیل در جلوی خود حاضر به تغییر مسیر نیستند. شکارچیان از این خصوصیت آهوها استفاده نموده زاویه حرکت و سرعت اسب (به تازگی اتومبیل و موتور سیکلت) خود را طوری تنظیم می‌کردند که در مسیر عبور آهوها قرار بگیرند (به این عمل دماغ گرفتن آهو می‌گویند.) یکی دیگر از روش‌های سنتی شکار آهو، آهو گردانی است. در این روش تعدادی شکارچی با در نظر گرفتن جهت وزش باد در مسیر احتمالی عبور آهوها استتار می‌نمایند سپس یک شخص با تجربه که «آهو گردان» نامیده می‌شود از پشت به آهوها نزدیک می‌شود و طوری آنها را هدایت می‌کند که از مسیری که شکارچیان کمین کرده‌اند عبور نمایند.

غذا: از علوفه و بوته‌ها تغذیه می‌کند. در مناطقی که از امنیت کافی برخوردار باشد گاهی اوقات به خصوص در فصل پاییز و زمستان که علوفه سبز کمیاب است به مزارع ینظیر گندم یونجه چغندر و صیفی جات دستبرد می‌زند. در منطقه حفاظت شده کالمند یزدگاهی آهوها به درختان جوان پسته خساراتی وارد می‌سازد. در منطقه حفاظت شده بیدوئیه کرمان نیز آهوها اغلب در مزارع گندم مشاهده می‌شوند.

تولیدمثل: در مناطقگرمسیر اوایل پاییز و در مناطق سردسیر در اواخر پاییز جفت‌گیری می‌کند. در این فصل بین نرها جدال‌های سختی در می‌گیرد. نرهای قوی معمولاً چند ماده را در اختیار می‌گیرند و با همگی آنها جفت‌گیری می‌کنند. مدت آبستنی حدود 170 روز است یک تا دو بچه می‌زاید در چند روز اول بچه‌ها را بین بوته‌ها مخفی می‌کند ولی در موقع چرا زیاد از آنها فاصله نمی‌گیرد. چنانچه دشمن به بچه‌ها نزدیک شود مادر با حرکات مختلف سعی در جلب نظر و کشاندن دشمن به سمت خود می‌کند.  بچه‌ها تا حدود پنج ماهگی شیر می‌خوردند. پس از یک و نیم سالگی بالغ می‌شوند. طول عمر حدود 12 سال است.

وضعیت فعلی: دشمن طبیعی مهم آن یوز گرگ و کارال است. ت اواخر دهه 1350 تعداد زیادی آهو در اغلب دشت‌های کشور مشاهده می‌شد (برای مثال در سال 1356 متجاوز از 10 هزار رأس آهو در منطقه موته‌ی اصفهان 7 هزار رأس اطراف دامغان و 5 هزار رأس اطراف سمنان وجود داشت ). به علت شکار بی‌رویه ‌ای که اغلب وسیله موترسیکلت و اتومبیل در روز و شب صورت می‌گیرد (نگارنده در طول زندگی خود در منطقی مانند دشت نگار کرمان دشت اخلمد قوچان موته اصفهان و سیاه پرده تهران به شکارچی نماهایی برخورد نموده که با استفاده از اتومبیل و نورافکن در طول یک شب متجاوز از 30 رأس آهو را شکار کرده بودند) و تبدیل زیستگاه‌ها به باغات و اراضی کشاورزی نسل آن تقریباً در تمام مناطقی که تحت حفاظت نیستند نابود شده است. در حال حاضر بیشترین جمعیت در پارک ملی بمو در فارس پارک ملی گلستان و مناطق حفاظت شده بیدوئیه در کرمان کالمند در یزد شیر احمد در خراسان رضوی جزیره خارک در بوشهر و سهرین در زنجان وجود دارد. در سال 1363 تعداد 30 رأس آهو توسط نگارنده و با همکاری محیط بانان فارس از جزیره خاک زنده گیری و در جزیره‌ی کیش رها شدند. طبق آماربرداری انجام شده در سال 1373 تعداد آنها به 250 رأس بالغ گردیده بود ولی از آن به بعد به علت محدود شدن زیستگاه جمعیت آنها رو به کاهش گذاشته است.