خفتگان پنجهزارسالهی اسپیدژ انتظار هیچ کاوش یا غارتی را نمی‌کشند؛ برای آنان که پنج‌هزار سال است در دل خاک رفته‌اند چه فرقی می‌کند در میان شیشه‌های موزه قرار بگیرند؛ یا دست به دست در دنیا بچرخند؟ برای ما مهم است که بدانیم گذشتگانمان چگونه می‌زیسته‌اند.
حدود 11 ماه پیش خبرنگار بخش میراث فرهنگی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) از غارت اشیای باستانی در منطقه‌ی اسپیدژ واقع در بخش بزمان ایرانشهر (سیستان و بلوچستان) خبر داد. غارتی که گویا از سال 1381 به طور جدی آغاز شده است. مشاهدات گروه اعزامی ایسنا حاکی از آن بود که برخلاف ادعای مسؤولان محلی، هیچ نیرویی برای محافظت در منطقه حاضر نبوده، آثار باستانی پنجهزارسالهی گورستان اسپیدژ همچنان به تاراج می‌رود.
افراد مطلع در این منطقه می‌گفتند: آثار باستانی به‌دست آمده، توسط دلالان خریداری شده، از طریق مرز پاکستان از کشور خارج می‌شود. همچنین آثاری که به‌وسیله‌ی مردم به‌صورت غیرمجاز از حفاری‌ها به‌دست می‌آید، با قیمت‌های بسیار نازل، به دلالان فروخته می‌شود.
افراد محلی اکثرا بر این نکته اصرار داشتند که کسانی غیر از بومیان روستاهای همجوار اسپیدژ، برای حفاری‌های غیرمجاز به این منطقه می‌آیند؛ اما شواهد، نشان‌دهنده‌ی این بود که افراد بومی روستاهای اطراف نیز در حفاری‌های غیرمجاز مشارکت دارند.
رییس شورای اسلامی نزدیک‌ترین روستا به گورستان اسپیدژ ـ پکسان ـ از نبود همکاری و هماهنگی مسؤولان میراث فرهنگی با معتمدان و اعضای شوراها گله داشت و مدیر اداره میراث فرهنگی استان سیستان و بلوچستان ، صعب‌العبور و ناشناخته بودن منطقه را از عوامل حفاری‌های غیرمجاز در بزمان می‌دانست.
یکی از دانشجویان گروه باستانشناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان که یک سال پیشتر به همراه هیات باستانشناسی “بمپور” به این منطقه سفر کرده بود، می‌گفت: هنگامی که به گورستان اسپیدژ رسیدیم، دو نفر از قاچاقچیان مشغول حفاری بودند که با دیدن ما و ماموران همراه، در حالی که چند گونی بر دوششان بود، از محل گریختند و به روستایی در نزدیکی محل رفتند.
وی به ارزش بالای سفال‌هایی که از طریق حفاری‌های غیرمجاز در منطقه به‌دست آمده است، اشاره کرد و گفت: سفال‌های قرمز و خاکستری منقوش که با ظرافت بسیار بالایی ساخته شده‌اند، به‌وفور در کنار حفره‌های ایجاد شده وجود داشتند.
در همان زمان واکنش بخشدار بزمان در این خلاصه می‌شد که از مردم منطقه بخواهد فریب افراد سودجو را نخورند. وی معتقد بود که دست‌های پشت پرده در حفاری‌های گورستان اسپیدژ دخالت دارند.
فرماندار ایرانشهر هم از سازمان میراث فرهنگی کشور می‌خواست که با جدیت زیاد از منطقه محافظت کند.
اما مدیر یگان ویژه پاسداران میراث فرهنگی با بیان اینکه ”از موضوع حفاری‌های غیرمجاز در اسپیدژ سیستان و بلوچستان اطلاع دارم” گفت: گزارشاتی که به دست ما رسیده، حاکی از این است که نیروی انتظامی در منطقه خوب عمل کرده و با جرایم رخ داده برخورد کرده است.
رحمت‌الله رئوف با بیان اینکه آخرین گزارش مدیر اداره میراث فرهنگی استان هم این امر را که از حفاری‌ها جلوگیری شده است، تایید می‌کند، درباره اظهارات بخشدار بزمان تاکید کرد: دست‌های پنهان را هنوز به ما معرفی نکرده‌اند. شما از آقای بخشدار، از قول من، سؤال کنید: «شما که مسؤول امنیت بخش هستید، چرا خودتان عمل نکردید؟».
حالا پس از گذشت دو سال، تازه‌ترین گزارش خبرنگار اعزامی ایسنا به منطقه حاکی است که حفاری‌های غیرمجاز در گورستان اسپیدژ همچنان ادامه دارد، وضعیت حفاری‌های غیرمجاز بسیار نگران کننده‌تر از قبل به چشم می‌خورد و به‌رغم هشدارهای داده شده در مردادماه سال گذشته، هیچ اقدام مناسبی جهت جلوگیری از این حفاری‌ها صورت نگرفته است.
گویا با توجه به نبود حساسیت بر روی منطقه، قاچاقچیان آثار باستانی با خیالی آسوده، آثار باستانی اسپیدژ را که از اهمیت بالایی برخوردارند، به غارت می‌برند.
برخی گزارش‌ها حاکی است: خریداران قیمت آثار توسط افراد غیربومی انجام می‌شود؛ ضمن اینکه تاکنون چندین قاچاقچی اشیای این گورستان دستگیر شده‌اند.
بخشدار منطقه بزمان ایرانشهر در این زمینه به خبرنگار ایسنا گفت: در ابتدا متاسفانه افراد بومی منطقه به‌خاطر ناآگاهی، در جریان حفاری‌ها به قاچاقچیان کمک می‌کردند که با جلساتی که با حضور اعضای شورای بخش و بخشداری با مردم منطقه صورت گرفت، نسبت به حساسیت منطقه توجیه شدند.
علی کوهکن افزود: منطقه‌ی باستانی بزمان به عنوان یک منطقه باستانی جای توجه و کمک بسیاری دارد و محافظت و توجه به این منطقه ازسوی میراث فرهنگی باید بیش از مناطق دیگر باشد که برخلاف انتظار، تاکنون چنین نشده است.
وی درخصوص اظهارات مدیر اداره میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان مبنی بر حفاری‌های غیرمجاز مردم منطقه گفت: ضمن تکذیب این مساله اعلام می‌کنم اگر مردم منطقه حفاری غیرمجاز می‌کنند، جای کم‌لطفی است که مدیریت میراث فرهنگی آنان را به مقامات مسؤول معرفی نمی‌کند.
رییس شورای اسلامی بخش بزمان ایرانشهر نیز به خبرنگار ایسنا گفت: به مسؤولان میراث فرهنگی گفتیم جهت اطمینان، با معتمدان منطقه از اسپیدژ دیدن کنند؛ ولی متاسفانه این کار صورت نگرفت و کارشناسان میراث فرهنگی با افراد عادی به محل رفتند که باعث حساس شدن اینگونه افراد گردید و موجب شد همان افراد حفاری‌های غیرمجاز را ادامه دهند.
محمد نارویی افزود: اداره میراث فرهنگی باید با مجموعه شورا و بخشداری هماهنگ باشد؛ تا ازسوی آنها افراد معتمد به همراه کارشناسان به منطقه اعزام شوند.
نارویی یکی از مهمترین عوامل حفاری‌های غیرمجاز منطقه اسپیدژ را مسکوت ماندن موضوع حفاری باستانشناسی ازسوی میراث فرهنگی دانست و افزود: به لحاظ اهمیت گورستان اسپیدژ، مجموعه میراث فرهنگی باید هرچه سریعتر مراحل تکمیل حفاری را اجرا کند، نه اینکه با حفاری مقطعی قاچاقچیان را بیشتر حساس کند.
وی با اعلام آمادگی شورای بخش بزمان جهت هر نوع همکاری با میراث فرهنگی گفت: انتظار داریم میراث فرهنگی نیز گام‌های بعدی را با صلابت بیشتر بردارد.
تعدادی از اعضای شورای اسلامی روستاهای اطراف گورستان اسپیدژ نیز به خبرنگار ایسنا گفتند: میراث فرهنگی برای جلوگیری از حفاری‌های غیرمجاز با ما هماهنگ نیست و همکاری لازم را انجام نمی‌دهند.
همچنین یکی از بومیان منطقه گفت: یک سال پیش قرار شد من از منطقه محافظت کنم؛ اما از آنجا که ازسوی میراث فرهنگی هیچگونه حمایتی نشدم، اعلام کردم که از منطقه محافظت نمی‌کنم.
وی افزود: بعد از اولین حفاری در منطقه با بخشداری مکاتبه کردم که با بازدید بخشدار و مکاتبه او با میراث فرهنگی، کارشناسانی از سوی این اداره به منطقه آمدند؛ ولی بعد از مراجعت آنان، به دلیل حساس شدن مردم منطقه به ویژگی‌های باستانی اسپیدژ، بیشترین تخریب در همین زمان انجام گرفت.
اما محمد حیدری – معاون پژوهشی اداره‌ی میراث فرهنگی استان سیستان و بلوچستان – معتقد است: علی‌رغم تمام پیگیری‌های انجام شده، غارت محوطه‌ی باستانی اسپیدژ همچنان ادامه دارد.
وی با اعلام این مطلب به خبرنگار میراث فرهنگی ایسنا گفت: متاسفانه محافظت فیزیکی توسط نیروهای انتظامی و سازمان میراث فرهنگی به دلیل وسعت منطقه، امکان‌پذیر نیست. البته حضور ما در اسپیدژ حضور حفاران قاچاق را کم‌رنگ‌تر می‌کند؛ ولی تا وقتی که نیروی محافظ میراث فرهنگی با ضمانت اجرایی تشکیل نشود، اینگونه مشکلات در سراسر کشور وجود خواهد داشت.
وی با اشاره به اینکه برنامه‌ی ما در مقابل غارت مکان‌های باستانی، گمانه‌زنی اضطراری است، افزود: اسپیدژ در ایرانشهر یکی از محوطه‌های پیش از تاریخ و مربوط به هزاره‌ی سوم است. این محوطه در سال 1381 شناسایی و اولین مطالعات و پژوهش‌ها درباره‌ی آن انجام شد. سال گذشته نیز پژوهش و کار میدانی در منطقه صورت گرفت و امسال نیز ما مجوز شروع فصل سوم کار را دریافت کرده‌ایم که به محض دریافت اعتبارات، کار را شروع می‌کنیم.
وی اعتبار بخش‌های پژوهشی را بسیار محدود دانست و ادامه داد: اسپیدژ مربوط به عصر مفرغ و جزو تمدن‌های جازموریان است. این منطقه، پل رابط بین تمدن‌های بزرگ هزاره‌ی سوم در فلات مرکزی ایران به شمار می‌رود که نمونه‌ی بارز آن، تمدن جیرفت و شهر سوخته است. در هزاره‌ی سوم ما در هیچ کجای دیگر استان مانند این سایت باستانی که دارنده‌ی ارتباط نزدیک این دو تمدن را باشد نمی‌بینیم. این اولین باری است که در یک سایت آثاری از برنز قدیم را پیدا کرده‌ایم.
وی اضافه کرد: این قبرستان به دو دوره‌ی پیش از تاریخ تقسیم می‌شود که یکی مربوط به عصر برنز میانی تا ابتدای عصر آهن و دیگری عصر آهن و مربوط به هزاره‌ی دوم است.
منطقه‌ی باستانی اسپیدژ که در کنار منابع آب و نخلستانی بزرگ به همین نام قرار دارد، آثار سه دوره‌ی پیش از تاریخ، دوران تاریخی و دوران اسلامی را در خود جای داده است. علاوه بر قبرستان‌های باستانی این منطقه آثاری از یک قلعه و استحکامات وابسته به آن نیز که به دوران اسلامی مربوط می‌شود، هنوز برجا مانده است.این قلعه به دلیل استفاده از سنگ‌های آهکی سفیدرنگ در ساخت، به نام “قلعه سفید“ یا “دژ سفید” شهرت دارد.
نتایج کاوش در بقایای تمدن پنجهزارسالهی بزمان ایرانشهر، تکنولوژی پیشرفته و تمدن غنی ساکنان این منطقه از بلوچستان را آشکار کرده است.
نظرات بسته شده است.