اشعه ماورای بنفش و حفاظت در برابر آن

اشعه ماورای بنفش (فرا بنفش) چیست:

این اشعه محدوده ای از طیف نور خورشید است که پس از طی میلیونها کیلومتر از خورشید به ما می رسد. این قسمت از نور خورشید در محدوده بینایی انسان نیست و نمی توانیم آن را ببینیم به همین خاطر به آن نور تاریک نیز می گویند. این اشعه خود به سه دسته تقسیم می شود: UV-A,UV-B,UV-C . جو زمین شدت ورود اشعه را می گیرد . علاوه بر جو زمین عواملی چون گردوغبار ، آلودگی هوا و ابرها نیز از شدت ورود اشعه می کاهند. به همین خاطر کوهنوردان در ارتفاعات کوها بیشتر در معرض تابش این اشعه هستند . به طور کلی با هر 1000 متر افزایش ارتفاع شدت این اشعه 10 تا 12 در صد بیشتر می شود.طول موج این سه نوع اشعه به این شکل است : حدود 200 تا 290 نانومتر برای UV-C و 290 تا 320 نانومتر برای UV-B و 320 تا 400 برای UV-A. هر نانو یک بیلیونیوم متر است و هر چه طول موج کوتاهتر باشد یا به عبارتی عدد کوچکتر باشد ، قدرت اشعه بیشتر است. طیف نور قابل رویت برای ما انسانهای از 400 تا 700 نانومتر است. با این حساب UV-C از همه قویتر و سپس UV-B و آخر هم UV-A است. مثلا اگر برای مدتی در مقابل UV-C قرار بگیرید پوست شما از بین میرود. خوشبختانه لایه ازن زمین ، شدت نورها وارد شده به جو با طول موج 200 تا 340 نانومتر را کاهش میدهد. در واقع مقدار UV-A وارد شده به زمین از دو نوع دیگر بیش از سایرین بوده ، مقدار UV-B وارد شده هم کمتر و بسته به عوامل مختلف داشته و UV-C هم اصلا به زمین نمی رسد و توسط لایه ازن جذب می شود. برخی ها می گویند که در هوای ابری هم تمام UV-B به زمین می رسد و از ابر عبور می کند که البته چنین نیست. اگر هوا ابری ولی روشن است به نحوی که برای چشمان شما آزار دهنده است حدود 50 درصد UV-B به زمین می رسد. اگر هوا به قدری ابری است که شما نمی توانید جای خورشید را در آسمان متوجه شوید کمتر از 20 درصد UV-B به شما می رسد اما اگر هوا بسیار ابری ومتراکم با ابرهای سیاه است است به نحوی که شما میگویید هوا تاریک شده یا اگر هوا ابری همراه با بارندگی است آنگاه مقدار اشعه UV-B بسیار ناچیز و قابل چشم پوشی است.

در گذشته مسئله UV-B به لطف لایه ازن فوق العاده خیلی جدی نبود اما با نازک شدن لایه ازن در سالهای اخیر افرادی که به سرطان های پوستی دچار می شوند به شدت در حال افزایش است . البته شدت UV-B از لایه ازن که به تجمع مولوکولهای ازن در جو زمین بستگی دارد در ساعتهای مختلف روز ، فصل ها ، موقعیت مکانی و ارتفاع متفاوت است. مثلا در فصل تابستان نیمکره جنوبی ، چون این قسمت بیشتر به خورشید نزدیک است اشعه UV-B بیشتری دریافت می کند و نیوزلند و استرالیا 10 درصد بیشتر از انگلستان UV-B دریافت می کنند. همچنین عموما شدت ورود اشعه ماورا بنفش بین 10 صبح تا 4 عصر بیشتر از اوقات دیگر است.

آسیبهای اشعه ماورای بفنش:

آسیبهای پوستی:

هر کوهنوردی این نوع آسیب را به نحوی به اشکالی مثل برنزه (قهوه ای) شدن پوست ، لکه لکه شدن پوست ، بور شدن موها و ایجاد چین چروک تجربه کرده است. همه اینها نشانه های آسیب پوستی است و ممکن است منجر به آسیبهای شدید پوستی و حتی سرطان پوست شود که در میان سرطانهای پوستی سرطان ملانوما باعث مرگ شده که خوشبختانه خیلی به ندرت اتفاق می افتد. آسیبهای پوستی خارج از این مقاله است ولی به طور کلی این آسیب ها ناشی از تاثیر اشعه ماورای بنفش بر روی DNA است . UV-A بیش از UV-B به عمق پوست نفوذ می کرد با این حال تا کنون گمان بر این بود که تنها UV-B مضر است اما تحقیقات جدید انجام شده فرضیه های جدیدی را در مرگ بار بودن UV-A مطرح می کنند چون این فوتونها به وسیله DNA جذب شده و می توانند مثل UV-B باعث ایجاد جهش در DNA شوند. این فرض را در کنار اثبات مسئله سرطان زا بودن تختهای برنزه کردن (به اصطلاح سولاریوم) که تنها با UV-A کار می کنند ، خودتان می توانید پی ببرید.

آسیبهای چشمی:

آسیبهای چشمی توسط اشعه UV-B ایجاد شده و شامل این موارد می شوند:

– تخریب سیاهی چشم: این تخریب باعث اختلال در دید می شود و با آسیب دیدن مرکز شبکیه چشم به وجود می آید. این اختلال به شکل تشکیل نقطه تاریک در دید و کدر شدن یا بهم ریختگی تصویر می گردد . این آسیب بسیاری از فعالیتهای روزانه مثل مطالعه و رانندگی را بسیار سخت می کند.

– آب مروارید: قرار گرفتن در معرض تابش شدید UV-B در چند سال می تواند باعث به وجود آمدن این بیماری شود. این بیماری به شکل پوشاندن عدسی چشم خود را ظاهر می کند.

– سوختگی یا برف کوری: چنانچه چشم در معرض تابش شدید اشعه ماورا بنفش قرار بگیرد مثل به هنگام راه رفتن در برف یا یخچال بدون محافظت کردن از چشم ، آنگاه چشم به شکل موقت دچار سوختگی یا همان برف کوری شده که این حال گرچه موقتی است ولی دردناک است و در این حالت سطح چشم شما یا همان قرنیه ملتهب شده است. اغلب مردم این خطر را تنها د روزهای آفتابی جدی میگیرند اما احتمال بروز این حالت و سایر موارد در هوای ابری هم وجود دارد. اولین علایم این ناراحتی به شکل سوزش چشم خود را نشان می دهد اما تاثیر کامل آن حدود 8 ساعت پس از سوختگی خود را به طور کامل نشان خواهد داد که در این مرحله چشم شما قرمز شده و حس می کنید که روی چشم شما اتو گذاشته اند این حالت به مرور پس از حدود 36 ساعت از بین می رود. برای سرعت بخشیدن به درمان و کاهش درد، روی چشمهایتان دستمالی سرد و خیس قرار دهید و اصطلاحا کمپرس نمایید و همچنین می توانید برای کم شدن درد از داروهای خوراکی مسکن مثل بروفن استفاده نمایید. سعی کنید تا جای ممکن چشم تان را تا بهبودی بسته نگه دارید تا با برخورد مجدد نور ملتهب نشود. این آسیب هیچ عوارض بعدی نخواهد داشت و پس ار گذشت زمان بهبودی حاصل می شود.

– گلمژه: توده ای غیر طبیعی و عموما غیر سرطانی در گوشه چشم نزدیک به بینی رشد می کند. گلمژه ممکن است روی قرنیه نیز تشکیل شود . گلمژه دید را محدود می کند و گاهی برای برداشتن آن نیاز به عمل جراحی است.

– سرطان: تکرار قرارگرفتن در معرض اشعه ماورای بنفش شدید می تواند منجر به سرطان در پلک و پوست شود.

محافظت در برابر اشعه ماورای بنفش:

پوشاک:

اگرچه ممکن است اولین چیزی که به ذهن مردم برای مقابله با این اشعه برسد استفاده از کرمهای ضد آفتاب است ، اما در حقیقت استفاده از کرمها به دلیل اینکه ثابت شده برای محافظت خیلی هم قابل اتکا نیستند در آخرین قسمت زنجیره محافظت قرار می گیرند.

اگر شما به مردمان ساکن صحرا نگاه کنید می بینید که آنها نه تنها از موادی مثل روغن نارگیل روی پوست خود استفاده می کنند بلکه کاملا خود را می پوشانند و هرکس که میخواهد خود را در مقابله این اشعه ها محافظت کند باید از آنها پیروی کند.

شاید بدانید و شاید هم ندانید که لباسها نیز فاکتوری برای محافظت بدن در مقابل نور خورشید دارند و اگر هم نمی دانید به این علت است که اغلب تولید کنندگان پوشاک این مطلب را برای محصولشان ارایه نمی کنند اما این مطلب مهمی است چون اشعه ماورای بنفش می تواند از میان لایه های پوشاک شما عبور کند. برخی از تولید کنندگان پوشاک مثل نورث فیس میزان محافظت در برار نور خورشید را برای محصولاتشان اعلام می کنند. این خاصیت مربوط به پوشاک لایه اول می باشد که گاه شما آنها را در شرایط هوای گرم و هنگام فعالیت شدید به عنوان تنها لایه به تن دارید. این خاصیت را برای لباسها هم با واحد SPF نمایش می دهند و معمولا این لباسها دارای SPF 30 هستند. الیاف مختلف قدرت محافظت مختلفی دارند مثلا الیاف %100 پلی استر نسبت به سایر الیاف 2 تا 3 برابر محافظت بیشتری دارند اما نکته مهم تر از جنس الیاف نحوه بافت و تراکم الیاف است به این معنی که هر چه در تهیه لباس تراکم بافت الیاف بیشتر و محکم تر باشد قدرت محافظت نیز بیشتر می شود. این نکته هم واضح است که زمانی که 2 لباس روی هم پوشیده اید محافظت شما دو برابر می شود اما نکته دیگر رنگ لباس است و رنگ های تیره محافظت بیشتری دارند . رنگ مشکی 5 برابر نسبت به رنگ سفید محافظت بیشتری دارد. هنگامی که لباس خیس باشد محافظت SPF آن تا 3 برابر کاهش میابد.

استفاده از کلاه نقاب دار برای محافظت بیشتر صورت و استفاده از پارچه برای محافظت گردن و گوشها رو فراموش نکنید.

کرمهای ضد آفتاب:

کرمهای ضد آفتاب به لحاظ عملکرد چنین هستند: برخی کرمها با استفاده از ترکیبهای شیمایی مثل اکسیبنزن اشعه ماورای بنفش را جذب کرده مانع رسیدن آن به پوست می شوند . برخی از کرمها نیز نور را منعکس می کنند که در ترکیب آنها موادی چون اکسید تیتانیوم یا اکسید روی وجود دارد . کرمهایی هم هستند که به صورت ترکیبی از هر دو روش استفاده می کنند و برخی از افراد هم خود با ترکیب اکسید روی با کرمهای ضد آفتاب رایج قابلیت دوم را به کرم خود اضافه می کنند. همانطور که احتمالا میدانید فاکتور محافظت کرمها با SPF(Sun Protection Factor) مشخص می شود. SPF کرمها میتواند عددی از 2 تا بالای 60 هم باشد. این عدد به این صورت محاسبه می شود و معنی پیدا می کند : با مقایسه زمانی که پوست با محافظت توسط کرم دچار سوختگی شده یا اصلاحا قرمز شده با زمانی که پوست بودن استفاده از کرم دچار سوختگی می شود این عدد بدست می آید. به عنوان مثال اگر پوست شما در مدت 10 دقیقه در معرض آفتاب بودن در محلی که هستید قرمز شده و دچار سوختگی میشود حال با استفاده از کرمی که SPF آن 2 است پوست شما پس از 20 دقیقه در همان شرایط دچار سوختگی می شود و یا با استفاده از کرمی با SPF 15 این زمان 15 برابر شده یعنی پس از 150 دقیقه پوست شما دچار سوختگی خواهد شد به عبارت دیگر عدد SPF به صورت یک ضریب مقاومت پوست شما را در برابر آفتاب سوختگی بالا می برد. اما جالب است بدانید درصد اشعه ای که به پوست شما می رسد در SPF های مختلف تفاوت کمی بایکدیگر دارند مثلا SPF 15 باعث محافظت 93 درصدی و SPF 30 باعث محافظت 97 درصدی و SPF 2 باعث محافظت 50 درصدی در برار اشعه می شوند. منظور این نیست که به SPF های بالا نیازی ندارید بلکه هرچه SPF کرم بالاتر برود قیمت کرم نیز افزایش می یابد و برای کوهنوردان کرم با حداقل 15SPF توصیه می شود. به هنگام کرم زدن به نقاطی که بیشتر مستعد سوختگی هستند دقت کنید و برای اطمینان از پوشاندن کامل این مناطق با کرم این کار را دونفره انجام دهید تا نفر دوم روی کامل کرم زدن شما نظارت داشته باشد.

مقدار SPF عددی برای محافظت در مقابل UV-B است و هیچ معیاری برای مقایسه کردن مقدار محافظت UV-A کرمها وجود ندارد و جالب است بدانید اکثر کرمها محافظت ناچیزی در مقابل UV-A دارند! همانطور که گفته شد UV-A یکی از عوامل خطرناک ایجاد سرطان است. حدود %65 سرطان پوستی ملانوما و %90 سایر سرطانها مربوط به تابش بیش از حد اشعه ماورای بنفش است اما هنوز دانشمندان نمی دانند که UV-A چه قدر در این سرطانها نقش دارد اما محققان استرالیایی متوجه آسیبهای DNA در سلولها عمق پوست توسط UV-A شده اند و این قسمت از سلولهای پوست همان جایی است که پوست ما ساخته می شود و هرچه تخریب در این بخش بیشتر شود احتمال بروز سرطان پوستی افزایش می یابد.

مسئله خطرناک این است که مردم فکر می کنند با استفاده از کرم ضد آفتاب کاملا در برابر آفتاب محافظت شده اند در حالی که این طور نیست. کرمهای دارای طیف گسترده محافظت (broad spectrum protection) در حال تولید است که در برابر UV-A و UV-B از پوست محافظت می کنند اما واقعیت این است که ما نمی توانیم تمامی بدنمان را به کرم آغشته کنیم و برای محافظت در کرم غلت بزنیم! همانطور که گفته شد در ارتباط با پوست اصل اول پوشاندن سطح پوست با لباس یا به عبارتی پوشش مناسب است و در کنار آن استفاده از کرم مناسب در قسمتهایی که بیشتر در معرض تابش هستند مثل دست ، بازو، صورت ، گردن ، گوشها و ترجیحا استفاده از کرمهای محافظ طیف گسترده. اما اینکه کرم شما جذب کننده است یا بازتابی ، به شکل لوسیون است یا ژل به سلیقه شما بر می گردد اما مواردی که در انتخاب مهم است این است که کرم باید در برار آب مقاوم باشد و با شستشو به راحتی پاک نشود ، حداقل دارای SPF 15 یا بالاتر برای کوهنوردی باشد و از نوع محافظ طیف گسترده باشد. موادی که کرم را دارای محافظت طیف گسترده می کنند اینها هستند:

benzophenones (oxybenzone), cinnamates (octylmethyl cinnamate and cinoxate), sulisobenzone, salicylates, titanium dioxide, zinc oxide, and avobenzone (Parsol 1789).

برای لبهایتان نیز باید از کرمهای ماتیکی با SPF حداقل 15 استفاده کنید چون کرمهای ضد آفتاب به راحتی از روی لب پاک می شوند.

15 تا 20 دقیقه قبل از رفتن به فضای باز باید روی پوست خشک کرم بزنید و چنانچه بچه یا نوجوان در گروه دارید یا خودتان نوجوان هستید در پوشش کامل و استفاده صحیح کرم بیشتر دقت کنید زیرا تحقیقات نشان داده چنانچه در 18 سال اول عمر به نحو درست در برابر خورشید خود را محافظت کرده باشید 87% احتمال مبتلا شدن به سرطان پوست در شما کمتر است.کرم ضدن زیر صورت ،چانه ، پشت دستها ، گوشها به خصوص پشت گوشها و پشت گردنتان را فراموش نکنید.

محافظت از چشمها و استفاده از عینک:

اهمیت محافظت از چشمها در برابر اشعه ماورای بنفش و داشتن دیدی خوب به هنگام فعالیت بر کسی پوشیده نیست. بسیاری از مردم تصور می کنند که عینک آفتابی با کیفیت باید خیلی گران باشد. واضح است که یک عینک شیک مارک Ray bans یا Oakley خیلی گران قیمت است اما مسله مهم این است که شما بین کارایی و قابلیت یک عینک با ظاهر و قیافه آن تفاوت قایل باشید. چیزی که واقعا به آن احتیاج دارید عینکی است که خیلی خوب روی صورت شما بنشیند ، تمامی چشم شما را بپوشاند و از چشم شما در برابر خورشید به خصوص در ارتفاعات محافظت کند و دارای استاندار CE اروپا نیز باشد.

این استاندارد شامل محافظت از اشعه های UV-A,UV-B,UV-C که باید %100 باشد همان UV400 خودمان و دیگری مقدار نور عبور داده شده توسط عینک است که با Category 0 که بیشترین نور را عبور می دهد تا Category 4 که برای کوهنوردی طولانی مدت در ارتفاعات بلند و هیمالیا نوردی کاربرد دارد مشخص می شود. برای کوهنوردی عینک با Category 3,4 مناسب است که با عبارت مختصر شده Cat نیز بیان می شود.

Cat 3: %8 تا %18 نور مرئی را عبور میدهد. برای اکثر کاربردهای عمومی نیز مناسب است. برای کوهنوردی و هیمالیانوردی هم خوب است اما به شرطی که در ارتفاعات خیلی بلند به مدت طولانی نمانید.

Cat 4: %3 تا %8 نور مرئی را عبور می دهد. برای استفاده طولانی در ارتفاعات بلند نیز مناسب است. برای سایر موارد و استفاده روزمره بسیار تاریک و نامناسب است و برای رانندگی خطرناک و حتی خلاف قانون است.

بهتر است یک جفت عینک ارزان قیمت یدکی هم در برنامه همراه داشته باشید مگر اینکه همراهتان عینک ضد طوفان هم باشد. در ضمن می توانید برای محافظت از بینی در مقابل باد و خورشید تکه پارچه ای از نوع پشمی و ضد باد را به فریم عینکتان متصل کنید.

از عینکهای ضد طوفان یا همان عینکهای اسکی نیز در شرایط سخت و طوفانی برای محافظت از چشم و گرم ماندن منطقه چشم و اطراف استفاده کنید. عینک های ضد طوفان هم در همان طبقه بندی عینکها ارایه می شوند. این عینکها دارای دو جفت لنز هستند و مسله مهم در آنها انتخاب رنگ لنز مناسب است.

– در نور کم و هوای مه آلود رنگهای زرد ، طلایی و کهربایی مناسب هستند . این لنزها نور آبی را فیلتر می کنند و سایه های روی سطح برف را شدت می بخشند و به این جهت باعث می شوند برآمدیگهای روی برف را بهتر ببینید. در نور ملایم هم این رنگها کارایی خوبی دارند.

– در هوای روشن ، لنزهای تیره مناسب تر بوده و چشم احساس راحتی بیشتری دارد.

– لنزهای پولاریزه درخشندگی سطوح را از بین می برند و برای روشنایی های بسیار زیاد مناسب هستند و معمولا با لنزهای تیره رنگ ارایه می شوند.

– لنزهای آینه ای یا براق قسمت محدودی از درخشندگی تصویر را ازبین می برند و معمولا عینکهای فانتزی و آرایشی هستند تا عینک کاربردی و انتخاب خوبی نیستند.

خاصیت ضد بخار بودن لنز هم یکی دیگر از قابلیت های عینک است منتها معمولا در اکثر عینکها این خاصیت خیلی زود از بین می رود و راه حل استفاده از مارکهای بسیار معتبر عینکهای کوهنوردی و اسکی و یا راه حل همیشگی پاک کردن بخار آب از روی عینک است.

اگر از عینک طبی استفاده می کنید یک راه حل استفاده از عینکهای آفتابی است که قابلیت نصب لنز طبی را در قسمت پشت لنز آفتابی داشته باشند اما راه حلی که شاید کمتر در دسترس همه باشد سفارش عینک طبی و آفتابی مناسب برای چشم شما به یکی از تولید کنندگان عینک مثل www.heavyglare.com در آمریکا می باشد.

نکته آخر:

صرف نظر از اینکه چقدر سخت تلاش کرده باشید تا از آفتاب سوختگی جلوگیری کنید باز در آخر کار با مقداری از آن ممکن است برنامه را به پایان برسانید. آفتاب سوختگی پوست دو درجه دارد.

در آفتاب سوختگی درجه اول که پوست شما قرمز شده ، این مشکل پس از چند روز با تعویض پوست شما و تشکیل پوست جدید بهبود پیدا می کند اما اگر برای شما این مشکل ناراحت کننده ای است می توانید از استخر آب سرد یا وان آب سرد و کرم هیدروکورتیزون استفاده کنید . آسپیرین خوراکی هم در مراحل اولیه بروز آفتاب سوختگی موثر است.

آفتاب سوختگی درجه دوم که به شکل تاول روی پوست خود را نشان میدهد یک مسله پزشکی است و اگر در محدوده ای بزرگ این حالت اتفاق افتاده باشد یک حالت اورژانسی نیز می باشد و باید سریعا به متخصص پوست مراجعه کنید. حتی در صورت شدید بودن سوختگی ممکن است احساس سردرد و تب یا لرز نیز داشته باشید. در طول مدت درمان پوست خود را در معرض تابش خورشید نباید قرار دهید و چنانچه این اتفاق در دوران کودکی یا نوجوانی برای شما بیافتد خطر ابتلا به سرطانهای پوستی به خصوص ملانوما در طول زندگی برای شما بیشتر شده است.