1) بخش ، در شمال شهرستان گناباد، در استان خراسان در ولایت قدیم قهستان * . این بخش مشتمل است بر دهستانهای بجستان (حومه )، جزین و یونسی . منطقه شمالی آن ، که درحاشیه کویر واقع است ، آب و هوای گرم دارد، و آب و هوای بقیه مناطق آن معتدل است . آبادیهای تابع در کوهستان و دشت قرار گرفته است و اراضی آنجا با 194 قنات آبیاری می شود. محصولات عمده اش از غلات ، گندم و جو و از میوه ها انار است و زعفران از محصولات عمده ای است که صادر می شود. پرورش کرم ابریشم در بجستان رواج دارد و در گذشته از صادرات مهم آن به شمار می آمد. از صنایع دستی بجستان ، قالیبافی اهمیت دارد و بَرَک * بافی آن در دوره قاجاریه مشهور بود.
بجستان از لحاظ معادن دارای اهمیت است و معادن مس و سنگ آسیا و گِل سرخ (نزدیک آبادی قاسم آباد) و فیروزه و طلای سفید دارد و برخی از آنها استخراج و صادر می شود. راههای گناباد به شهر بجستان ـ فردوس و بجستان ـ تربت حیدریه از این بخش می گذرد. رود موسمی کال شور در شمال آن در دهستان یونسی جریان دارد که در قدیم پلی بر روی آن احداث و بارها تعمیر شده است . بجستانیها پیرو مذهب تشیع اند. بخش بجستان طبق تقسیمات کشوری 1316 ش در شهرستان گناباد تشکیل شد.
2) شهر و مرکز بخش (جمعیت طبق سرشماری 1370ش : 8493 تن )، در 52 کیلومتری غرب شهر گناباد و 42 کیلومتری شمال شهر فردوس . جاده قدیمی مشهد ـ یزد از آن می گذشت . شهر دارای چندین رشته قنات و چهارده مسجد مهم است که یکی از آنها مسجد جامع (از 828، دوره شاهرخ تیموری ) است . مزار منسوب به آصف بن * بَرخیا در دهکده مزار قرار دارد و مسجد آبادی مزار نیز قدیمی است و قلعه خرابه ای در کنار ده مزار منسوب به پیروان حسن صباح ، در کوهستانی به نام گردکوه یا کردکوه (نام محلی آن گرکو) برجاست . کاروانسرایی از دوره شاه عباس صفوی جزو آثار تاریخی شهر بجستان ضبط شده است . آثار قلعه قدیمی شهر در حسینیه حاجیه دیده می شود (تابنده ، ص 55، 175،177، 180). برخی آن قلعه را قلعه دختر و مسجد (صومعه ) مزار را بازمانده ای از معبد مهری می دانند (برزگر، ص 97 ـ 98). بجستان بر اثر زلزله 1347 ش خسارات فراوان دید. علما و فقها و محدثان بزرگی به بجستان منسوب اند. ظاهراً شهر در 1289 حدود 000 ، 4 تن جمعیت داشته است (گابریل ، ص 244ـ245).
از گذشته بجستان اطلاع مهمی در دست نیست . بر طبق افسانه ای ، بجستان (بُزستان ) را سام نریمان ساخته است ( تاریخ سیستان ، ص 24). نام بجستان در معجم البلدان ، اثر متعلق به قرن هفتم ، آمده است (یاقوت حموی ، ج 1، ص 497). مکانی که حمداللّه مستوفی در قرن هشتم آب و هوای آن را مانند تون دانسته است (ص 144) ظاهراً با بجستان مطابقت دارد. در قرن نهم ، بر طبق نوشته حافظ ابرو، بجستان از نواحی هرات به شمار می آمد و دارای سه قریه و بیست مزرعه بود (ص سی و شش ، سی و نه ). برای اطلاع از تاریخ بجستان که مشترک با تاریخ گناباد است رجوع کنید به گناباد * ، شهرستان .
نظرات بسته شده است.