بشرویه در موقعیت جغرافیایی مرکز کشور ، غرب ناحیه مرکزی خراسان در 57 درجه تا 57 درجه و 59 دقیقه طول جغرافیائی از نصف‌النهار مبدا و 33 درجه و 31 دقیقه تا 34 درجه و 54 دقیقه عرض جغرافیائی از خط استوا قرار گرفته است و محدود است از :
شمال : به بخش دستگردان شهرستان طبس و بخش بجستان شهرستان گناباد .
جنوب : بخش دیهوک شهرستان طبس .
شرق : بخش مرکزی شهرستان فردوس و بخش بجستان شهرستان گناباد .
غرب : بخش مرکزی و بخش دستگردان شهرستان طبس .
مساحت حدود 7994 کیلومتر مربع می‌باشد که در شمال آن کویر نمک و در جنوب ، مرکز و شرق آن شنزارها و ریگستانها قرار دارد .
شهر بشرویه که به مرکزیت شهرستان انتخاب گردیده در 57 درجه و 27 دقیقه طول جغرافایئی و 33 درجه و 53 دقیقه عرض جغرافیائی از خط استوا در ارتفاع 880 متری از سطح دریا قرار گرفته است
2 ـ وضع زمین و توپوگرافی
با توجه به وضعیت منطقه و آنچه که در محل مشاهده می‌شود و نیز بررسی نقشه‌های 250000 : 1 و 50000 : 1 طبیعی سازمان جغرافیائی و نقشه 250000 : 1 زمین شناسی منطقه شهرستان پیشنهادی از دو قسمت کم وسعت کوهستانی در غرب و پهنه وسیع شمال جنوب و شرق کویر و بیابان و ریگزار تشکیل شده است .
بلندترین نقطه آن روی قله جمال در غرب حوضه یا 2445 متر ارتفاع از سطح دریا و پست‌ترین نقطه آن در کویر نمک با 769 متر ارتفاع از سطح دریا قرار دارد .
رشته کوه نه چندان مرتفع شتران در غرب این شهرستان را از شهرستان طبس جدا می‌سازد و ادامه آن و بطرف جنوب شرقی باعث جدا شدن دو کویر نمک و کویر لوت گشته بعبارت دیگر این رشته کوه حد فاصل دو کویر می‌باشد .
سایر ارتفاعات این منطقه عبارتند از : علی جمال ، سرهنگی ، کوه سفید ، قلعه دختر ، دو شاخ این منطقه در محاصره کویر لوت ، کویر نمک ، و ریگزارهای متعددی می‌باشد و به دلیل اختلاف شدید درجه حرارت شبانه روز و متلاشی شدن سنگها و وزش بادها جابجا شده و صورت توده‌های شنی که گاهی ارتفاع آنها به 40 تا 50 متر می‌رسد در می‌آیند که در شرق منطقه بشرویه به چشم می‌خورد .
کویر بجستان ( کویر نمک ) با وسعت بیش از 250 هزار هکتار در شمال این منطقه بصورت شوره‌زار و لم‌یزرع قرار دارد که اکثر مسیلهای ایجاد شده در فصول بارندگی به این کویر ختم می‌شوند .
حوضه آبریز دشت بشرویه در حد فاصل بین توده لوت در شرق و کوههای شتری ( حوضه آبریز دشت طبس ) در غرب واقع شده است قدیمی‌ترین سازند شناخته‌شده در این حوضه از آهک و دولومیت دوران زمین‌شناسی تشکیل شده و در ارتفاعات شمال تا شمال شرق آن رخنمون دارد .
دوران دوم زمین‌شناسی از شیل و ماسه سنگ ، آهک دولومیت تشکیل شده و در ارتفاعات جنوبی و غربی منطقه یافت می‌شود سازندهای آهکی ریفی به دلیل داشتن فضاهای خالی در پیوند با منابع زیرزمینی حائز اهمیت است .
سازندهای دوران سوم عمدتاً از سنگهای آذرین بیرونی و در بلندیهای شرق حوضه و حاشیه ارتفاعات غربی رخنمون دارد .
رسوبات دوران چهارم شامل رسوبات آبرفتی تشکیل دهنده سفره آب زیرزمینی ومخروط افکنه‌ها در مناطق کم ارتفاع حوضه گسترش دارند .
3 ـ آب و هــوا
آب و هوای حاکم بر منطقه از نوع خشک و کویری می‌باشد حداکثر و حداقل مطلق درجه حرارت هوا در ایستگاه بشرویه 47 و 12ـ ردجه سانتی‌گراد گزارش شده است در روستاهای حاشیه شمالی بشرویه درجه حرارت بالا و روستاهای غربی و جنوب غربی که دارای ارتفاعات می‌باشند از درجه حرارت ملایمتری برخوردارند .
بارندگی در این منطقه بیشتر از اوایل آبانماه شروع و حداکثر تا نیمه اردیبهشت می‌باشد و از آن به بعد به ندرت ریزشهای جوی را شاهد هستیم متوسط بارندگی در این منطقه 110 میلی متر در سال می‌باشد .
4 ـ منابـــع آب
1 ـ 4 ـ منابـــع آب سطحــــی
در این منطقه رودخانه دائمی وجود ندارد و بیشتر به هنگام ریزشهای جوی بصورت روانابها و سیلاب در منطقه جریان دارند و از مهمترین آنها می‌توان به :
1 ـ رودخانه قلعه واقی : سرچشمه از ارتفاعات جنوب شرقی به طرف شمال جریان داشته و به کویر نمک می‌ریزد .
2 ـ رودخانه ریسو : از ارتفاعات جنوب سرچشمه گرفته در مسیر شمالی به رودخانه واقی پیوسته با آن کال نمک را بوجود می‌آورند .
3 ـ رودخانه فتح‌آباد : از ارتفاعات کوه جمال شروع در حواشی روستای فتح‌آباد وارد دشت بشرویه می‌شود .
4 ـ کال اصفاک : از بلندیهای قرانجیری واقع در غرب منطقه شروع و در نزدیکی روستای اصفاک به کال نمک می‌پیوندد . سیلاب این کال در تغذیه سفره آب زیرزمینی نقش دارد .
5 ـ کالشور فردوس : از شرق وارد دشت بشرویه پس ازعبور از شرق روستای نیگنان به کویر نمک می‌ریزد .
2 ـ 4 ـ منابــع آب زیرزمینــــی
آب مورد نیاز کشاورزی این منطقه توسط قنات ، چشمه و چاه برداشت می‌شود طبق آمار موجود در حال حاضر تعداد 202 حلقه چاه عمیق 12 حلقه چاه نیمه عمیق 133 رشته قنات و 82 چشمه در منطقه وجود دارد که سالیانه حدود 236 میلیون متر مکعب آب از زیرزمین استخراج می‌گردد .
5 ـ پوشش گیاهـــی
گیاهان این منطقه از گونه‌های پرطاقت چون درمنه ، تاغ و اسکمبل می‌باشد و در سلسله کوههای شتری تعداد درختان جنگلی چون انجیر ، پسته کوهی ، بادام کوهی و گردو وجود دارد با توجه به گسترش کویر و نمک‌زار و شنزار در منطقه مراتع آن فقیر و پوشش گیاهی بصورت تنک مشاهده می‌شود گیاهان داروئی و صنعتی چون کتیرا .انفوزه ، ز یره سیاه و بارهنگ از دیگر گیاهان این منطقه می‌باشد .
آثار تاریخی
در بشرویه آثار تاریخی متعددی وجود دارد که بعضا" قدمت تاریخی آن ها به قبل از اسلام برمی گردد و خوشبختانه بعضی از آنها برجاست . از خصوصیات بارز این ابنیه ، تاریخگذاری و وجود لوحی است که معمولا" قدمت و بانی آن را نشان می دهد و هیچ شک و تردیدی برای شناخت گذشته ی آن باقی نمی گذارد . این آثار عبارتند از :
قلعه ی دختر این قلعه بر بالای قله ای مخروطی شکل قرار گرفته است و در خصوص سابقه ی تاریخی این قلعه نظراتی وجود دارد مبنی بر این که این بنا از دوره ی ساسانیان باقی مانده است و هم چنین این که این قلعه در زمان فرقه ی اسماعیلیه بنا شده است .
حوض آب انبار معروف به میان ده این حوض اولین حوض ساخته شده در بشرویه می باشد که امروز در محله ی معروف به میان ده و در جنب اماکن تاریخی بشرویه واقع گردیده است . از ویژگی های این بنا ، استحکام و زیبایی خاصی است که در ساخت آن صورت گرفته به طوری که با گذشت 400 سال از ایجاد آن هنوز کوچکترین تغییری در آن رخ نداده است .
حسینیه ی میان ده ( حسینیه ی حاج علی اشرف ) از دیگر اماکن مقدسی که در میان ده بشرویه ساخته شده ، حسینیه ایست که مدور بنا گردیده و دارای دو ایوان و به صورت قرینه و به سبک معماری هندی ساخته اند . مرتفع و شمالی – جنوبی می باشد و دور تا دور آن ایوان های کوچکی ساخته شده است . این ساختمان دو طبقه می باشد . طبقه ی پایین مختص مردان و طبقه ی بالا ویژه ی بانوان است . سازنده ی این شخصی به نام حاج علی اشرف از اهالی ده خانیک واقع در غرب بشرویه می باشد و زمان احداث آن ، اگر شواهد صحیح باشد دوران حکومت افشاریه در خراسان بوده است .
مدرسه ی علمیه معروف به مدرسه ی طلاب علوم دینی این بنا در میان ده روبه روی مسجد جامع میان ده و حسینیه ی حاج علی اشرف و در جهت غرب حوض انبار واقع شده است . بنایی است که در ساخت آن به طور کامل خشت و گل به کار رفته است . دارای دو ایوان بزرگ در سمت شمال و جنوب است که ایوان شمالی جهت استفاده در فصل زمستان و ایوان جنوبی که از عمق و ارتفاع بیشتری برخوردار است جهت استفاده در فصل تابستان پیش بینی کرده اند .
مسجد جامع معروف به میان ده این مسجد از گذشته های دور و کلا" از زمانی که مسلمانان ایران را فتح کردند ، در زمان سلسله ی صفوی بنا شده و سبک این زمان را به خوبی نشان می دهد این بنا به طور کامل از گل و آجر ساخته شده است . کاشی کاری نیست ولی در ایوانی بزرگ آیاتی از قرآن مجید که به خط کوفی بسیار زیبا نوشته شده به چشم می خورد . سقف ایوان ها و شبستان مسجد کاملا" هلالی شکل است و در سر در ورودی آن روی سنگ بزرگی اشعاری مبنی بر زمان ساخت بنا حک شده است .
امام زاده ی هوگند در فاصله ی حدود 12 کیلومتری غرب بشرویه و در دامنه ی کوه مرکز زیارتی وجود دارد که به نام امام زاده محمد بن اصغر هوگند معروف و مشهور است . از سابقه و شخصیت مدفون در این محل هیچ اطلاع تاریخی در دست نیست و آن چه اهالی به آن اعتقاد دارند این است که این جا محل دفن یکی از اولاد موسی بن جعفر است
از دیگر بناهای تاریخی بشرویه تپه ی کرند ، رباط اصفاک و نیگنان ، زیارتگاه بی بی نجمه خاتون مجد و قلعه های نظامی و دفاعی بشرویه می باشد که به ذکر نام آنها اکتفا می کنیم .
مسجد جامع رقه این مسجد در سمت شرق دهستان رقه و در منطقه ای که اصطلاحا" به پایین محله مشهور است قرار دارد . این مسجد در طول زمان آسیب های فراوانی دیده و در حال حاضر در حد دیواره های بیرونی مسجد و بقایای به جا مانده از سه ایوان شرقی ، غربی و جنوبی است . سقف ایوان های غربی و جنوبی کاملا" تخریب شده و ایوان ضلع شرقی از بقیه کامل تر است .
سرای سرکه در میان مجموعه تکایا و مراکز مذهبی بشرویه ، بنایی وجود دارد که در نظر مردم و اهالی محل از اعتبار و ارزش والایی برخوردار است و به نام سرای سرکه معروف می باشد . این بنا ابتدا خانه مسکونی متعلق به فردی به نام ملای سرکه بوده که در زمینه ی تولید و خرید و فروش سرکه فعالیت داشته است . ظاهرا" ایشان از خداوند تمنایی داشته و عهد می کند که در صورت برآورده شدن حاجتش ، خانه ی مسکونی و متعلقات آن را وقف روضه خوانی امام حسین (ع) نماید و بدین صورت این مکان وقف روضه خوانی دهه ی عاشورا و شب های جمعه می گردد که هم اکنون به جای شب های جمعه در بعدازظهر روز چهارشنبه خواهران در مجلس روضه شرکت می کنند
از دیگر بناهای تاریخی بشرویه تپه ی کرند ، رباط اصفاک و نیگنان ، زیارتگاه بی بی نجمه خاتون مجد و قلعه های نظامی و دفاعی بشرویه می باشد که به ذکر نام آنها اکتفا می کنیم
قدمت بشرویه
بشرویه از نظر تاریخی، قدمت بسیار زیادی دارد. ناصرخسرو در قرن پنجم هنگام سفر از طبس به تون از حوالی بشرویه عبور کرده و به توصیف روستای رقه در سه فرسنگی بشرویه پرداخته است او می‌گوید : «چون از طبس دوازده فرسنگ بیامدیم قصبه‌ای بود که آن را رقه می‌گویند ، آبهای روان داشت و زرع و باغ و درخت و بارو و مسجد و آدینه و دیهها و مزارع تمام دارد . نهم ربیع‌الاخر از رقه برفتیم و دوازدهم ماه به شهر تون رسیدیم میان رقه و تون بیست فرسنگ است.»
ظاهراً بشرویه در این زمان شهرت و موقعیت رقه و طبس را نداشته و آبادی کوچکی بیش نبوده است و چون آن حدود مرتع اغنام بوده شترداران چند حوض برای آب دادن احشام ساخته بودند که به بیابان گله حوض معروف شده بود. بعداً چون زمین آنجا را قابل الزراعه تشخیص دادند از سمت رقه آب رود معروف به علی سالار گرفته به طرف بشرویه میل دادند و زراعت کردند و کم‌کم موجب تشویق آنها به اقامت در آن منطقه گردید و جمعیت آنجا زیاد شد.
اطلاعات تاریخی از این منطقه در کتابها و سفرنامه‌ها تا قرن هشتم ذکر نشده است و ظاهراً تیمورلنگ طبق نظر مارسل بریون از این منطقه عبور کرده است . در کتاب منم تیمور جهانگشا چنین آمده است :«در بهار 778 هـ .ق قصد کردم جهان را مسخر کنم و تسخیر جهان را از خراسان شروع نمایم قصدم از خراسان دیدن سبزوار و بشرویه بود نسبت به بشرویه توجه نداشتم مگر به مناسبت اینکه می‌گفتند تمام سکنه‌ی آن دانشمند هستند و در آن شهر کسی نیست که از علم برخوردار نباشد ولی با اینکه همه دانشمند هستند برای تأمین معاش خود زحمت می‌کشند و…» در این توصیف پنج‌صفحه‌ای که از مردم بشرویه داشته به خلق و خوی مردم و برخی آداب و شیوه‌های قومی آنان و آثار منطقه اشاراتی کرده است از جمله : ساختن پارچه برک ، وجود کارگاههای نساجی ، دینداری و اهتمام مردم به فراگیری قرآن ، استفاده از نوعی روغن به نام منداب برای سوخت چراغها ، استفاده از کلمه عدل به جای ترازو و. . . مواردی است که معمرین شهر آن را تأیید می‌کنند هر چند که در صحت مطالب این کتاب جای تردید است .
در سال 1293 هـ . ق میرزا خانلرخان اعتصام الملک نایب اول وزارت امور خارجه در عهد ناصرالدین شاه از این منطقه عبور کرده و در توصیف بشرویه گفته است : « بشرویه قصبه‌ای است معمور ، اهلش همه مشغول برک بافی هستند ، هیچ فقیر ندارد ، زراعت چندانی ندارد ، آبشان منحصر به یک نهر قنات است. . . به قدر سه هزار خانوار سکنه دارد و قلعه و باره و برج و ارک دارد.»
کلنل «سی‌ام‌مک گِرگُر» افسر ارتش انگلیس سیاح دیگری است که در حدود 130 سال پیش، از این منطقه عبور کرده و شرح جامعی البته از دید یک نظامی و برای اهداف نظامی‌گری دولت انگلیس در ایران داده است و می‌گوید : « بشرویه در حقیقت روستای بزرگی است که در دل جلگه‌ای واقع شده و زمینهای زراعتی اطراف آن بیش از هر جای دیگری است که از شیراز تا به این جا دیده‌ام شاید این زمینها تا شعاع سه مایلی از جوی آبی آبیاری می‌شود که از کوههای اطراف غرب سرچشمه می‌گیرد دیواری دور آن را گرفته . . . و محدوده‌ای به وسعت 500 × 400 یارد را در برگرفته که ضلع بزرگ آن به طرف شمال می‌باشد ، چهار دروازه دارد هر یک در یک جانب آن و در گوشه شمال غربی «ارگ» یا قلعه واقع شده است . . . آب بشرویه خوب است و انواع آذوقه مورد نیاز در آن یافته می‌شود. . .» او در این توصیف به صنعت اصلی مردم بشرویه برک بافی و جاجیم بافی اشاره کرده و از برجهایی که در بشرویه به منظور پناهگاه ساخته شده و هم اکنون نیز موجود می‌باشد یاد کرده است .
پس از گذشت بیست سال از عبور افسر انگلیسی از این منطقه، ایرانگرد دیگری به نام معصوم علیشاه در سال 1316 از این جا عبور کرد و جریان سفر خود را در کتاب طرائق‌الحقایق نگاشته است . او در این سفر به آثار تاریخی همچون کال شور ، حوض‌انبار میان ده ، مسجد جامع اشاره کرده و می‌نویسد «اول ظهر وارد بشرویه شدیم … به قدر دو هزار باب خانه در اوست اگر چه از تون کوچکتر است ولی مردمانش با ثروت و به تربیت نزدیک‌ترند . برک بشرویه معروف و تجارت اینجاست.» بعد، از مسجد و امام مسجد آن وآقا شیخ علی، پدر فروزانفر یاد می‌کند و به توصیف مراسم عزاداری و تعزیه که مردم در ایام محرم برپا می‌کنند پرداخته و جزئیات آن را شرح داده است .
نظرات بسته شده است.