صر حَجَرْ (5000 ق.م):
شروع دوران تمدن ماقبل تاریخ بلوچستان در عهد دوم است که حدود 5000 سال پیش از میلاد مىباشد. اساس زندگى انسان در این دوران استقرار در مراکز مجتمع به نام روستاها است. با استقرار انسان در این دوره در روستاها، خشتهایى از خاک رس که شکل هندسى منظمى نداشتند ساخته شد. این اختراع در وضع بناها و ساختمانها تحولى بزرگ بوجود آورد و بعدها منتهى به ساخت آجر شد که منظمتر و داراى رنگ قرمز بود و در تزئین بناها از آنها استفاده مىشد. در کتاب تاریخ پیشرفت علمى و فرهنگى بشر آمده است: «بلوچستان فن قالب زنىآجر را ازسومر اخذ کرده است و شروع این کار مطابق با ابتداى شروع کار پادشاهى سومر مىباشد. و این بیان کننده وجود روابط تجارى میان این دو خطه است».
عصر مس:
در این دوران از فلز و بخصوص از مس چکش کارى شده و همچنین از منگنز استفاده مىکردند و از آن اشیایى مانند درفش و سنجاق درست مىکردند. ولى هنوز ذوب فلزات را نمىدانستند. ولى پس از فراگیرى ذوب فلز، آثارى از کوره هاى ذوب فلز در بلوچستان، سیستان و دشت قزوین دیده شده که از قدیمىترین کوره هاى ذوب فلز در جهان هستند. در کتاب ایران در سپیده دم تاریخ آمده است: «ظروف سفالین رنگین نقشدار که در سراسر ایران پیدا شده اند از برجسته ترین خدمات انسان عصر مس به تمدن بشرى هستند. جانشین بىواسطه سفالهاى رنگین ایران در اوایل دوره سنگ، مس به شمار مىرود. ظروف یاد شده در شوش و نواحى دیگر ایران و از جمله در بلوچستان در شرق ایران پیدا شده اند».
به نظر امیر توکل کامبوزیا، عصر مس که پیدایش آن در بین النهرین است به واسطه معادن مس موجود در بلوچستان است چون در سراسر بین النهرین، ناحیه اى پیدا نمىشود که معدن مس داشته باشد در حالى که در بلوچستان معادن قدیمى وجود دارد که در گذشته از آنها استخراج مىشده است و از طریق دریا براى سومر حمل مىشده و به شهرهایى همچون «اور»مىرسیده است. نمونه اى از این معادن تعطیل شده از منطقه نصرت آباد و زاهدان تا چابهار به صورت پراکنده وجود دارند.
عصر مِفْرَغْ (2000 ق.م):
طبق بررسىهاى انجام شده باستانشناسى در دره سند و غرب آن دربلوچستان، ویرانه قرارگاههایى متعلق به عهد مفرغ دیده شده است که نشان دهنده پدیده شهر مىباشند. لزوماً این شهرها به عنوان مراکز کشاورزى بودند گرچه تجارت نیز به عنوان عاملى در انتخاب محل و خصوصیات شهرى مؤثر بوده است. نمونه این مراکز شهرى در ناحیه «مِهِى»در جنوب بلوچستان در دوران تمدن «کَوْلى» مىباشد که حکم لنگرگاه تجارى داشته است و ظروف سنگى زینت کارى شده که در این محل پیدا شده اند بیان کننده وجود ارتباط بین تمدن سومر و تمدن کولى هستند.
به عقیده برخى از باستان شناسان ، ارتباط گسترده اى بین تمدنهاى سومر، هند و بلوچستان وجود داشته و طبق نظریه دکترهال، سومریان فرهنگشان را از هند گرفته اند، ولى هم سومریان و هم هندیان اولیه داراى یک اصل و فرهنگ مشترک هستند که در بلوچستان بوده است. در حقیقت بلوچستان به عنوان واسطه اى بین دو تمدن کهن هند و سومر بوده، و حتى مىتوان گفت که هندیان و سومریان فرهنگ خود را ابتدا از بلوچستان اخذ کردهاند و تمدن بلوچستان با تمدن غرب و شرق هماهنگى داشته است. گیرشمن در کتاب ایران از آغاز تا اسلام چنین مىگوید: «تمدن ظروف سفالین منقوش در سراسر فلات ایران ظهور کرد، این فن در جاده جنوبى تا سیستان کشیده شد و از آنجا به بلوچستان و دره سند سرایت کرد و از سوى شمال، شالوده فرهنگ و تمدنى را که در ناحیه مرو یافته شده است، بنا نهاد و به احتمال قوى به بلخ رسید».
نظرات بسته شده است.