بندر خمیر ، بندر، شهر و مرکز بخش خمیر در شهرستان بندرعباس از استان هرمزگان . در 141 کیلومتری جنوب غربی بندرعباس و 108 کیلومتری شمال شرقی بندرلنگه ، در مسیر راه اصلی بندرعباس ـ بندرلنگه در منطقه پست جلگه ای کرانه شمالی تنگه خوران / خوریات (= کلرنس ) در شمال جزیره قشم قرار دارد (جمعیت طبق سرشماری 1375 ش ، 354 ، 8 تن ). مشتمل بر دهستانهای خمیر، کَهورستان (جیحون ) و رویْدَر است . مکان استقرار شهر بتدریج از حدود دو کیلومتری ساحل به سمت شمال مرتفع می شود به طوری که ارتفاع کوه خمیر در ده کیلومتری شمال شهر با جهت شرقی ـ غربی تا 400 ، 1 متر می رسد (سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران ، فرهنگ جغرافیائی ، ج 130، ص 3، 11). بندر خمیر واقع در عقب کرانه ، دارای خوری با دهانه باریک و در حدود هفت متر عمق است . لنگرگاه آن (به عمق شش متر)، که از لنگرگاههای تنگه خوران است ، در یک کیلومتری کرانه ، بین جزیره قشم و کرانه شمالی خلیج فارس قرار دارد (بایندر، ص 52؛ دایره المعارف فارسی ، ذیل «بندرخمیر»). آب و هوای بندرخمیر گرم و خشک است . حداکثر مطلق دما در تابستانها ْ49 و حداقل آن در زمستانها ْ1، میانگین باران سالانه حدود 120 میلیمتر، و میزان رطوبت نسبی سالانه آن حدود 75% است (سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران ، فرهنگ جغرافیائی ، همانجا). در حدود پنج کیلومتری شمال غربی این بندر، کوهی به نام معدن قرار دارد که دارای گوگرد (همراه با گچ ) است و از آن چشمه آب گرمِ «هوباد» یا «آب باد» می جوشد که در بهبود امراض پوستی مؤثر است (لوریمر، ج 8، ص 1016؛ سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران ، فرهنگ جغرافیائی ، ج 130، ص 11). در فاصله دو و چهار کیلومتری شمال شرقی بندرخمیر، دو معدن سنگ گچ (استخراج سالانه : 500 ، 26 تن )، و در 43 کیلومتری شمال شرقی بندر، معدن سنگِ لاشه انگوران (استخراج سالانه : 000 ، 5 تن ) وجود دارد (سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران ، فرهنگ جغرافیائی ، ج 130، ص 12). مهمترین ارتفاعات آن عبارت است از: کوه شَب در دهستان رویدر با ارتفاع 681 ، 2 متر در حدود هفتاد کیلومتری بندر خمیر؛ کوه گیشو با ارتفاع 687 ، 1 متر که با کوه صاحب آباد در یک رشته کوه (به طول 48 کیلومتر) قرار دارد. این رشته کوه از 37 کیلومتری شمال بندرخمیر تا 58 کیلومتری شمال شرقی امتداد دارد و از سمت مشرق به رودخانه کُل محدود می شود (همان ، ج 130، ص 11ـ12؛ همو، شناسنامه شهرها ، ص 3؛ جعفری ، ج 1، ص 489)؛ کوه لاوَر در چهار کیلومتری شمال غربی شهر و تنگه داربست (= گز) در شمال شهر واقع شده است و آبریز آن با جهت شمالی ـ جنوبی از داخل شهر می گذرد. همچنین تنگه نازَردون در یک کیلومتری شمال غربی و تنگه هونیز در دو کیلومتری شمال شرقی بندرخمیر قرار دارد (سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران ، شناسنامه شهرها ، ص 4). دره (یا تنگه )های توره ای و خِیْر در شمال و شمال شرقی بندر خمیر قرار دارند و آبریز تنگ توره ای از میان شهر می گذرد. همچنین دشت کهورستان در 29 کیلومتری شمال بندرخمیر است (سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران ، فرهنگ جغرافیائی ، ج 130، ص 12). رود کل (شور) با جهت شمالی ـ جنوبی در فاصله بیست کیلومتری شمال شرقی بندرخمیر به سمت خلیج فارس جریان دارد. رودمَرّا از کوه شب سرچشمه می گیرد و همراه با رود رُسُلی به رود کل می پیوندند. رود مهران (خمیر) از ارتفاعات غربی بندرلنگه سرچشمه می گیرد و در ده کیلومتری غرب بندرخمیر به خلیج فارس می ریزد (همان ، ج 130، ص 11؛ افشین ، ج 1، ص 447). اطراف بندرخمیر پوشیده از درختان کُنار، حرّا، کَهور، و گز و گیاهان دارویی نظیر دَهَخ (گندم گیاه )، دونی ، کیل ، تُرشَک و سُرمه است (سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران ، فرهنگ جغرافیائی ، ج 130، ص 3). بندر خمیر دارای انواع پرندگان دریایی و مهاجر، و جانورانی از قبیل گرگ و شغال و خرگوش است . کشاورزی بندرخمیر دارای وضعی نسبتاً مناسب ، و کشت آن به دو صورت آبی و دیمی است . محصولات کشاورزی آن ، گندم ، جو، تره بار، تنباکو، خرما و مرکبات ، و صادرات مهم آن ، تره بار، مرکبات ، انواع خرما و سنگ گچ است . بندر خمیر در دهه های اخیر، بویژه پس از انقلاب اسلامی با ایجاد حِرَف و مشاغل گوناگون توسعه یافت . برق بندر از برق منطقه ای استان منشعب می شود (همان ، ج 130، ص 12). منابع آب آشامیدنی و کشاورزی از چاههای عمیق و نیمه عمیق و چشمه سارها تأمین ، و از طریق لوله کشی تقسیم می گردد (همان ، ج 130، ص 4، 12). اثر مهم و تاریخی آن ، برج نیمه ویران قلعه خمیر است که از سنگ و ساروج ساخته شده است (همانجا؛ اقتداری ، ص 514). دیوار برج ، بازمانده حصاری است به نام سُدار در گلوگاه جاده بندرعباس ـ بندرلنگه که سیدسعیدخان ، سلطان مسقط ، در دوره اشغال عمان ساخته و در 1326 بسیار آباد بوده و تنها استحکام دفاعی شهر، قلعه ای سالم با یک برج چهارگوش بلند بوده است . در این بندر، دو یا سه زیارتگاه و یک مسجد زیبا و قدیمی وجود داشته و منابع آب شیرین بندرخمیر از هفده حلقه چاه عمیق تأمین می شده است (لوریمر، همانجا). بندر خمیر به علت موقعیت محلی و منطقه ای ، محل دادوستد کالاهای وارداتی یا صادراتی است . زبان سکنه بندر، فارسی با گویش بندری است (سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران ، فرهنگ جغرافیائی ، ج 130، ص 12).
پیشینه . از گذشته بندرخمیر اطلاع چندانی در دست نیست ، همین قدر می دانیم که در حدود دو قرن پیش ، سیاحان و محققان از این بندر بازدید کرده و درباره آن مطالبی نوشته اند. محمد ابراهیم کازرونی در گزارش خود به دربار محمدشاه قاجار (حک : 1250ـ1264)، تعداد سکنه بندر خمیر را چهارصد خانوار ذکر کرده است که کلاً کارگران معدن گوگرد بوده اند (ص 120ـ121). به نوشته نوربخش (ص 178)، در زمان ناصرالدین شاه (1264ـ1313) بندر خمیر و مناطق تابعه نیز سالها در اجاره سلطان عمان بود که پس از آن طی قرارداد بیست ساله ای به سیدسعیدخان واگذار گردید. در 1320، خازن الدوله ، پسر امین السلطنه ، بندرخمیر را تیول خود قرار داد و آن را به معین التجار اجاره داد (سدیدالسلطنه ، 1363 ش ، ص 4). به نوشته کُرْزُن ، در 1271 بندر خمیر از بنادر نسبتاً مهم خلیج فارس ، و جزو فرمانداری سعدالملک به شمار می آمد، و از بنادری بود که سالانه عواید سرشماری برای او فراهم می ساخت (ج 2، ص 489). لوریمر (ج 8، ص 1016ـ1017) جمعیت بندر خمیر را در 1326، حدود 350 خانوار یعنی تقریباً 800 ، 1 تن برآورد کرده بود، که بیشتر آنها شافعی مذهب و از عشایر مختلف عرب بودند. ناوگان دریایی آنان از چهار قُنجه / قُنچه (کشتیهای تجاری ) و 22 بَقاره (کشتیهای ماهیگیری ) ( عمان و تاریخها البحری ، ص 123، 143؛ لوریمر، همانجا) تشکیل می شد که تا بصره و حتی بنادر هند رفت وآمد می کردند. بنابه نوشته سدیدالسلطنه (1371 ش ، ص 218) در سالهای 1324 تا 1332 بندر خمیر 21 فروند کشتی بادبانی (شش کشتی ماهیگیری و پانزده کشتی مسافربری و باربری ) داشت ، صادرات آن ماهی ، آهک به مقدار زیاد، سنگهای آسیا و گوگرد بود (لوریمر، ج 8، ص 1016). کشف معدن نیکل در کوه کشار و کوه انگور در سالهای 1324 تا 1332 و صدور آن به روسیه ، سبب رونق اقتصادی بندرخمیر شد که بعدها به حکم دولت ، متروک شناخته شد (سدیدالسلطنه ، 1371 ش ، همانجا). با توجه به رشد جمعیت ، بندر خمیر تا اواسط دهه پنجاه تغییر چندانی نکرد به طوری که جمعیت آن در 1335 ش به 075 ، 1 تن (سرشماری 1335 ش به نقل دایره المعارف فارسی ، ذیل «بندرخمیر»)، در 1345 ش به 768 ، 1 (مرکز آمار ایران ، 1348 ش )، در 1355 ش به 423 ، 2 تن (همو، 1361 ش ) و در 1365 ش به 076 ، 5 تن (همو، 1368 ش ) رسید. در زمینه زندگی اقتصادی ، از 1345 ش بویژه از هنگامی که بندر خمیر شهر و مرکز بخش خمیر شد، شهر رو به آبادانی رفته و تأسیسات زیربنایی ایجاد و سازمانهای دولتی در آنجا تأسیس شده است . با آنکه وضع اقتصادی بندر خمیر بر پایه کشاورزی و تجارت استوار است ، اقتصاد شهر نیز ـ به سبب وجود واحدهای صنعتی و تولیدی و خدمات و مشاغل گوناگون ـ گسترش یافته ، به طوری که در سالهای پس از جنگ عراق با ایران (31 شهریور 1359ـ27 مرداد 1367)، کارخانه سیمان با ظرفیت ششهزار تن در این بندر احداث و بهره برداری شده است .
نظرات بسته شده است.