شهرستان بیرجند در شرق ایران و در مرکز استان خراسان جنوبی قرار دارد که از جنوب به نهبندان٬ از شمال به قاین ٬ از شرق به درمیان و از غرب به شهرستان های طبس و سرایان مرتبط است. در بیرجند، ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۴۸۰ متر و فاصله آن تا تهران ٬ مشهد و زاهدان به ترتیب ۱۳۲۰٬ ۴۸۶٬ و ۴۵۸ کیلومتر است.
نام اصلی این شهر از دیرباز " بیرجند " بوده که به صورت های بیرجند٬ برجن٬ برکند و بیرگند نیز در نوشته ها و فرهنگ نامه ها آمده است و اولین بار از این شهرستان در کتاب معجم البلدان (قرن هفتم هجری قمری ) یاد شده است.همچنین سیاحان و مورخانی چون مارکوپولو ٬ یاقوت حموی ٬ مقدسی٬ حمدا…مستوفی و حافظ ابرو در کتاب های خود از این شهر به نوعی یاد کرده اند.
● در ذیل بخش هایی از ویژگی ها و جاذبه های طبیعی و تاریخی و گردشگری این شهر معرفی می شود:
▪ ارگ کلاه فرنگی
این بنا در شش طبقه به شکل زیگورات ساخته شده که از شش طبقه بنا٬ تنها دو طبقه آن قابل کاربری است و بقیه طبقات تنها به منظور فرم بخشی ساخته شده اند .در مرکز این بنا که محل حکمرانی حسام الدوله بوده و زمان ساخت آن به دوره زندیه بر می گردد حوض خانه با ویژگی های معماری جالب توجهی وجود دارد که در حال حاضر استانداری خراسان جنوبی در مجاورت این بنا قرار دارد.
▪ مجموعه عمارت و باغ کلاه فرنگی
این مجموعه شامل باغ٬ عمارت ٬ سردر ورودی ٬ اصطبل ٬ حمام ٬ خمخانه ٬ بخش اداری ٬ تالار تشریفات ٬استخر وغیره است. قدیمی ترین بخش این مجموعه در شرق آن واقع است که در زمان حشمت الملک در دو طبقه ساخته شده و اکنون به کتابخانه و معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی اختصاص داده شده است. بخش مرکزی که از لحاظ معماری جالب ترین بخش مجموعه است در دو طبقه ساخته شده و اکنون به عنوان موزه های باستان شناسی و مردم شناسی استفاده می شود.آخرین بخش مجموعه که با عنوان بخش اداری ساخته شده درغرب مجموعه قرار دارد و شامل یک راهروی طویل با اتاق هایی در دو طرف است.
▪ مدرسه شوکتیه
مدرسه شوکتیه در داخل بافت قدیمی شهر بیرجند قرار دارد که تک ایوانی بوده و هشتی٬ دهلیز٬ ایوان رفیع ٬ حیاط٬ حجره های دور تا دور حیاط ٬ شاه نشین و حمام از متعلقات این بنا است. سر در ورودی بنا دارای طاق جناغی با تزئینات مقرنس می باشد . بنای شوکتیه در سال ۱۳۱۲ ه.ق به منظور برگزاری مراسم عزاداری ماه محرم ساخته شد و در سال ۱۳۲۶ ه.ق اولین مدرسه جدید بیرجند در آن تاسیس شده است.
▪ باغ و عمارت رحیم آباد
باغ و عمارت رحیم آباد دارالحکومه اسماعیل خان شوکت الملک در حدود سال ۱۳۱۵ ه.ق بوده است که دارای باغ ٬ انبار ٬ بنای ورودی ٬ استخر وعمارت اصلی است . ویژگی مهم این بنا، تزئینات زیبای آن است که شامل آیینه کاری ها وگچبری های بسیار زیبایی با نقش سردیس حیوانات ٬گل وگیاه و نقوش اسلیمی است.
▪ حسینیه و مدرسه نواب
این حسینیه که به فرمان امیرزاده خاتون ملقب به بی بی نواب یکی از بانوان خاندان خزیمه علم ساخته شده است، به شیوه دو ایوانی است و مهمترین عناصر معماری آن عبارتند از : سردر ورودی ٬هشتی ٬ صحن٬ دو ایوان و اتاقهای متعدد . تزئینات این بنا شامل مقرنس کاری ٬رسمی بندی ٬کتیبه های گچی و گچبری های اسلیمی و گل و گیاه است.
▪ سنگ نگاره های لاخ مزار کوچ
مجموعه نگاره های لاخ مزار در روستای کوچ بیرجند جزو معتبرترین اسناد تاریخی مربوط به خراسان جنوبی به شمار می آیند. این نگاره ها که بر سطح صخره ای به رنگ سبز مایل به سیاه و به ابعاد ۵*۵ متر ایجاد شده اند، دوره طولانی پیش از تاریخ تا دوران متاخر اسلامی را در بر می گیرند .مجموعه نگاره های لاخ مزار به ۳۰۷ مورد می رسد که شامل نقوش انسان٬حیوان٬گیاه ٬علامت و نشانه ٬ کتیبه های پهلوی ٬ اشکانی٬ ساسانی ٬ کتیبه های عربی و کتیبه های فارسی هستند.
▪ سنگ نگاره کال جنگال
کال جنگال نام یکی از دره های عمیق کوه ریچ است و در نزدیکی روستای زمان آباد از توابع بخش مرکزی قرار دارد . در قلل نسبتا مرتفع کوهای این دره و بر روی سنگ های صیقلی ٬پیکره ها و نوشته هایی به خط پهلوی اشکانی نقش بسته که نشانی از زندگی با عظمت پیشینیان این خطه است. در میان این کتیبه ها تصویر جدال مرد پارتی با شیر دیده می شود. در این تصویر مرد جنگجو دست راست را به کمر زده و با دست چپ با شیر مبارزه می کند.
● ردپای حیوانات ماقبل تاریخ در بیرجند
توسط کارشناسان سازمان میراث فرهنگی خراسان جنوبی و با تایید مقامات ذی صلاح علمی ردپای حیوانات عظیم الجثه مربوط به ۳۰ تا ۵۰ میلیون سال سال قبل به روی لایه های موسوم به فلیش بر روی صخره های مربوط به دوران سوم زمین شناسی و به صورت حفره های بیضی شکل شناسایی شده است.این رد پاها در
سال ۱۳۷۷ کشف شده اند.
نظرات بسته شده است.