شهرستان تفت با مساحتى بالغ بر ۷۰۰۰ کیلومتر‌مربع در جنوب‌غربى استان یزد قرار دارد. این شهرستان از شمال به شهرستان یزد ، از جنوب و شرق به شهرستان مهریز و از غرب به شهرستان آباده از توابع استان فارس محدود مى‌شود. مهم‌ترن و اصلى‌ترین ارتفاعات این منطقه شیرکوه با ارتفاع ۴۰۷۵ متر است. در فرهنگ‌هاى فارسى ، تفت با معناهاى گوناگون آمده است. از آن جمله در فرهنگ معین به معنى گرم شدن ، حرارت ، گرم یا به معناى سبدى چوبین که در آن میوه جاى دهند ، آمده است. معنى اخیر با توجه به آب و هواى خوب تفت نسبت به سایر شهرهاى کویرى و وجود میوه‌هایى که در آن به عمل مى‌آید به واقعیت نزدیک‌تر است. نام تفت در منابع تاریخى و عرفانى از قرن نهم هجرى به بعد همراه با نام شاه نعمت‌اللّه ولى آورده شده است. شهر کنونى تفت داراى ۲۴ محلهٔ کوچک و بزرگ است و به نظر مى‌رسد زردشتیان ، بومى تفت باشند. برخى از مهم‌ترین آثار تاریخى این شهرستان عبارت‌اند از : خانقاه تفت ، حسینیهٔ شاه‌ولى ، بازارخان تفت ، مسجد شاه نعمت‌اللّه ولى ، بقعهٔ صفیه و بازار آقا ، قلعهٔ گرمسیر ، حسینیه و مسجد غیاث‌آباد ، عمارت و حمام محمدتقى خان ، باغ و عمارت هشتى ، محلهٔ سلطان‌آباد ، مسجد محلهٔ گرمسیر ، قدمگاه اسلامیهٔ خراشاه ، بقعهٔ شیخ جنید (توران پشت) ، بقعه و مسجد شیخ على بلیمان بیدادخوید ، مسجد جامع ابرکوه ، درخت سرو ابرکوه ، گنبد سیروان ، منار و سردر نظام‌الملکی.
نقاط دیدنی
نارین‌قلعه
نارین‌قلعه یا نارنج‌قلعه مهم‌ترین بناى تاریخى شهرستان میبد است. این قلعه از بناهاى مربوط به قبل از اسلام است و در دوران مظفریان تعمیراتى در آن صورت گرفت. مساحت این قلعهٔ هفت‌‌طبقه، سه هکتار و داراى برج و بارو و دربندهاى متعدد است و بالاى تپه‌اى مسلط بر شهر میبد قرار دارد. قطر پایین‌ترین حصار قلعه که قسمت بزرگى از آبادى میبد را در بر مى‌گرفت، پنج و در بعضى قسمت‌ها به بیست متر مى‌رسید. هم‌اکنون قسمتى از این حصار هنوز باقى‌مانده است. نارنج‌قلعه داراى اتاق‌هاى متعددى بود. در حال حاضر قسمت‌هایى از این اتاقک‌هاى کوچک تودرتو، موجود است و بسیارى از آنها نیز به علت قرار گرفتن در طبقات پایین و ریختن راهروها هنوز کشف نشده است. براساس باورهاى شفاهى مردم، بناى این قلعه مربوط به دوران سلیمان پیغمبر است.
آسیاب آبى تفت
این آسیاب باقى‌مانده از هفده آسیاب دایر بر روى قنوات شش‌گانه شهرستان اهرستان است. قدمت آسیاب را بالغ بر دویست سال ذکر کرده‌اند.
چشمهٔ تامهر، تفت
این چشمه در شش کیلومترى جنوب شهرستان تفت قرار دارد و در فصل تابستان همه روزه پذیراى تعداد زیادى از اهالى منطقهٔ (تفت و یزد) ، مسافران گذرى یا دیدارکنندگان از این استان است. وجه تسمیهٔ آن احتمالاً به علت جریان آبى است که هر ساله از اوایل بهار تا مهرماه از آن جارى مى‌شود.
باغ دولت‌آباد، تفت
باغ دولت‌آباد یکى از باغ‌هاى معروف ایرانى است که در زمان محمد تقى خان (دورهٔ زندیه) طراحى و ساخته شد. بخش عمدهٔ آن از جمله عمارت هشتى و بادگیر باغ را که تخریب شده بود، سازمان ملى حفاظت آثار باستانى ایران مرمت کرد. این باغ از قناتى به همین نام (قنات دولت‌آباد) مشروب مى‌شده و جریان آب در باغ، اساس استخوان‌بندى طراحى آن را تشکیل مىدهد.
باغ دولت‌آباد مجموعه‌اى از ساختمان‌هاى متفاوت است که محل اقامت (خان) حاکم وقت و دستگاه حکومتى وى بوده است.
عناصر متشکلهٔ مجموعه چنین است:
عمارت سردر جنوبى، شترخان و اصطبل‌ها، عمارت حرمسرا، عمارت هشتى و بادگیر، آشپزخانه، اتاق‌هاى خدمه، عمارت بهشت آیین، عمارت تالار آینه، عمارت تهران، عمارت سردر اصلى و آب‌انبار دو دهانه.
جالب‌ترین بناى مجموعه را عمارت هشتى و بادگیر تشکیل مىدهد که تلفیق جریان هوا و آب به زیباترین شکل صورت گرفته است. کاربندى بسیار ظریف سقف هشتى اثر استاد علىاکبر خرمى (معروف به استاد حاجى علىاکبر آخوند) معمار میراث فرهنگى است که با سیم گل و دم‌گیرى گچى به طرزى بسیار استادانه اجرا شده است.
درِ ارسیِ مشبک با شیشه‌هاى رنگى نیز که دفتر فنى حفاظت آثار باستانى آن را ترمیم کرده به زیبایى بنا افزوده است. مهم‌ترین امتیاز طراحى عمارت، سعى معمار در انتخاب زوایایى هوشمندانه براى ارائه بهترین دید و منظر به داخل بنا است.
بادگیر باغ دولت‌آباد با ۳۳ متر بلندى از سطح زمین، شاهکار مهندسى و نشانهٔ نبوغ و توانمندى فکر و دست معماران یزدى است. باغ از ردیف‌کارى درختان مختلف برخوردار است که عمده‌ترین آنها را سرو و کاج و گل سرخ تشکیل مىدهد. گونه‌هاى مختلف درختان میوه نیز به ویژه انگور و انار دیگر فضاهاى باغ را در بر مى‌‌گیرد. باغ دولت‌آباد به لحاظ هنر بستان پیرایى، فن توزیع آب و غناى طراحى معمارى از مجموعه‌هاى دیدنى کشور محسوب مى‌شود و به همین دلیل در فهرست آثار تاریخى به ثبت رسیده است. امید مى‌رود با ایجاد شرایط مناسب، امکان تداوم تعمیرات علمى و احیاى سایر قسمت‌هاى مجموعه فراهم آید و در معرض دید جهانگردان داخلى و خارجى قرار گیرد.
غار زمرد (چرخ الماس تفت)
دربارهٔ این غار چنین مى‌گویند: هنگامى که شداد براى ساختن بهشت خود از تمام طلا و جواهرات زمین استفاده کرد، براى بدست آوردن طلا به غار زمرد آمد.
خانیکف بازدید دوازده ساعته یک گروه از درون این غار را شرح مىدهد و مى‌نویسد:˝نمونه‌سنگ‌هاى غار نشان‌دهندهٔ رگه‌هاى نقره و سنگ فیروزه است̏̏. مردم درمورد این غار افسانه‌هاى بسیار نقل مى‌کنند.
مجموعهٔ امام (شاه‌ولى) تفت
مجموعهٔ امام تفت در میدان مرکزى شهرستان تفت قرار دارد. این مجموعه شامل مسجد، بقعه، حسینیه، آب‌انبار، بازار و مدرسه است که با فاصلهٔ بسیار نزدیکى از هم قرار گرفته‌اند.
مسجد
مسجد امام (شاه‌ولی) به دستور خانش‌بیگم خواهر شاه‌تهماسب در قرن نهم هـ.ق ساخته شد.ساختمان مسجد از خشت و آجر و داراى تابستانخانه‌اى با ایوان، گنبد و گرمخانه‌اى در ضلع غربى آن است. بالاى گنبد مأذنه‌اى وجود دارد و راه‌پلهٔ دسترسى به آن، از روى گنبد و در ضلع شمالى آن ساخته شده است. فرش‌بام گنبد از آجر خفتهٔ راسته است.
پوشش گرمخانه طاق و تویزهٔ آجرى و بصورت کاربندى است. درِ چوبى ظریف و کنده‌کارى شده، کتیبهٔ کاشى معرق به خط نسخ در اطراف در، یک قطعه چوب منبت و آلت‌سازى شده به شکل مثلث که بالاى سردر نصب شده، شبکهٔ گچ‌برى ظریف، نورگیر بالاى محراب و سنگ مرمر منصوب در محراب، از ظرایف هنرى این بنا است.
بقعه
این بنا شامل دو گنبد بزرگ و کوچک است. در دو طرف گنبد ضلع‌هاى شمالى و شرقی، راهروهایى وجود دارد. در ضلع غربى آن، راهرو به یک ایوان با سه طاق‌نما و دو ستون نماسازى شده، تبدیل شده است. اختلاف ارتفاع بنا از کف میدان به اندازهٔ هفت پله است.
پوشش بام گنبد، ترکیب آجر لعاب‌دار سبز و لاجوردى‌رنگ و آجر ساده است و کلمهٔ علی بر بام گنبد و کلمهٔ یاعلی در ساق آن تکرار شده است. هم‌اکنون، بقعه محل کتابخانهٔ عمومى شهر است.
حسینیه
در حال حاضر حسینیه صورت میدانى را به خود گرفته که ورودى آن از ضلع شمالى است. در ضلع شرقى و غربى آن، دکان‌هایى ساخته شده که همگى آنها دایر هستند. تنها قسمت باقى‌ماندهٔ حسینیه که صورت اصلى خود را حفظ کرده، ضلع جنوبى آن است که تکیهٔ رفیع و کاشى‌هاى مسدس فیروزه‌اى‌رنگ دیوارهٔ آن، جلب نظر مى‌کند.
آب‌انبار
این آب‌انبار در ضلع جنوب شرقى حسینیه قرار دارد و داراى سردرى آجرى و سه بادگیر در اطراف خزینه است.
بازار
مصالح ساختمانى بازار خشت و گل و پوشش بام آن اندود کاهگل است. برخى از درهاى قدیمى چوبى آن باقى‌مانده است.
مدرسه
ساختمان مدرسه خشتى و ننماسازى آن آجرى است. پوشش سقف اتاق‌هاى مدرسه همگى در جهت طولى بصورت ضربى ساده و در جاهاى ضرورى جهت جلوگیرى از رانش، از میل مهار استفاده شده است. قسمت ورودى ساختمان بصورت گل و بوتهٔ آجری، نماسازى شده است. لبهٔ درگاه‌هاى ساختمان در قسمت مشرف به حیاط با بکارگیرى آجرهاى پیش‌ساخته موج‌دار، نماسازى شده است.
پیر نارکی
در 58 کیلومتری شهر یزد و در نزدیکی شهر تفت قرار دارد . زرتشتیان همه ساله از روز مهر تا ورهرام از ماه امرداد ( برابر با 12 تا 16 امرداد ) با گرد هم آمدن در این مکان ، به نیایش اهورامزدا و برگزاری آیین دینی و مراسم سنتی که با شادی همراه است ، میپردازند. آورده اند که عروس فرمانروای پارس به نام ( نازبانو ) را این مکان مقدس در خود گرفته است. ( ناز بانو) بر بیابانگردی روشن بین نمایان شده و او را در بنیاد پیر نارکی فرمان میدهد.
نظرات بسته شده است.