استان خراسان جنوبی از شرق با کشور افغاستان هم مرز است در شمال با استان خراسان رضوی ودر شمال غربی وغرب با استان یزد ودر جنوب غربی نیز با استان کرمان واز جنوب با استان سیستان وبلو چستان متصل است . استان خراسان جنوبی در ناحیه قهستان واقع بوده که زمانی ساکارتها در این مناطق حضور داشته اند که از اسناد وسوابق وکتبیه های هخامنشی میتوان استنباط کرد واز آثار موجود ،قرینه های گذشته ای کهن این دیار بدست می آید . استان خراسان جنوبی شامل شهرستانهای (بیرجند،قاین ،نهبندان،سربیشه، فردوس،سرایان) میباشد . این استان به دو قسمت کوهستانی مرتفع وپست وهموار تقسیم شده است -شهرستان بیرجند: این شهرستان مرکز استان خراسان جنوبی میباشد از این شهر سیاحان ومورخانی همچون مارکوپولو ،یاقوت حموی،مقدسی،حمدالله مستوفی وحافظ ابرو در کتاب های خود یاد کرده اند . دارای آثار تاریخی قلعه بیرجند مربوط به دوره صفویه،بند دره (منطقه نمونه گردشگری) که در منطقه کوهستانی از رشته کوههای باقران در فاصله ۸ کیلومتری شهر بیرجند قراردارد ودر زمان حکمرانی حشمت الملک ساخته شده است ،ارگ کلاه فرنگی که دارای هفت طبقه میباشدواز بناهای شاخص تاریخی بیرجند میباشد ومربوط به دوره زندیه است این شهر دارای مساجدوحسینیه های تاریخی زیادی میباشد که برخی به دوران پیش از اسلام نیز برمیگردد که میتوان به مسجد جامع پائین شهر،مسجد چهار درخت ،مسجد عاشورا اشاره کردواز حسینیه ها ی قدیمی آن به حسینیه آراسته ،حسینیه محبان الزهراء ،حسینیه نواب وحسینیه گود و…اشاره کرد .مدارس تاریخی میتوان به مدرسه شوکتیه اشاره داشت که در سال ۱۳۱۲ ساخته شده است. خانه های تاریخی معروف آن خانه آراسته ،خانه پردلی ،خانه علوی و..میباشد . شهر بیرجند دارای باغی های زیبای قدیمی وتاریخی مثل باغ وعمارت اکبریه،باغ وعمارت شوکت آباد ،باغ وعمارت رحیم آباد ،باغ وعمارت معصومیه و… میباشد . دارای سنگ نگاره های مثل سنگ نگاره کال جنگال لاخ مزار کوچ،سنگ نگاره کال جنگال ،سنگ نگاره دل آباد (کاشف :نویسنده ) ودارای روستاههای زیبا مثل روستای خراشاد ،روستای بهلگرد و…میباشد. -شهر خوسف: یکی از قدیمی ترین شهرهای خراسان جنوبی که به دیار گلهای نرگس معروف است ،شهر خوسف میباشد شهرخوسف دارای بافت تاریخی وزیبا میباشدیکی از آثار ارزشمند این خطه سنگ نگاره کال جنگال میباشد از آثار دیگر میتوان به مسجد جامع خوسف اشاره کرد که مربوط به دوران اولیه اسلام است دیگر آثار تاریخی مقبره ابن حسام خوسفی شاعر معروف دوره صفوی،خانه تاجور،خانه مالکی ،و روستای تاریخی وکویری خور که در حاشیه کویر لوت قراردارد ودارای چشم انداز های زیبا میباشد. وآبگرم لوت هم در این منطقه واقع شده است. -شهرستان قاین: درشمال بیرجند قرار دارد وبه سرزمین طلای سرخ معروف است دارای آثار تاریخی ومذهبی شامل: مسجد جامع مربوط به قرن ۹ ه .ق ،آرامگاه بوذجمهر از عرفای نامدار مربوط به سده چهارم ه.ق،این شهرستان دارای غار های متعدد وجالب نیز میباشد مثل غار جوجه ،غار ترشو،غار نوغاب،ویکی از قلعه های معروف آن قلعه حسین قاینی میباشد که در زمان حمله اسکندر مقدونی به ایران سیزده هزار سپاهی در آن وجود داشته است،. مقبره امازاده زید النار فرزند موسی کاظم (ع)،مسجد جامع خضری مربوط به دوره صفوی ،و….میباشد -شهرستان در میان: در شرق استان قرار داردآثار تاریخی ومذهبی آن مسجد جامع هندوالان ،مسجد جامع درخش،مقبره سلطان ابراهیم رضا (ع)،قلعه تاریخی فورگ مربوط به دوره افشاریه، قلعه کل حسن صباح که دومین مرکز عمده دفاعی اسماعیلیان پس از قلعه الموت بوده است ،خانه استاد سعیدی واقع در روستای نوزاد و..میباشد. -شهرستان سربیشه: در جنوب شرقی بیرجند واقع شده آثار تاریخی ومذهبی آن قلعه کهنه سربیشه ،باغ وعمارت مود،مزار بی بی زینب خاتون (خواهر حضرت امام رضا(ع)،روستا ههای اعجاب انگیز چنشت(دارا ی غار های زیبا وشرایط اقلیمی وپوشاک متفاوت وزیبا وروستای ماخونیک دارای خانه های کوتاه با مردمان کوتاه قد وآداب ورسوم خاص با آداب ومراسم خاص دیدنی که تا حالا توریست های زیادی را به خود جلب کرده است ،آبترش سربیشه دارای آب سرد که در درمان بیمارهای پوستی ،اعصاب وروان وعضلانی موثر میباشد. -شهرستان نهبندان: درجنوب استان قرار داردآثار تاریخی ومذهبی آسبادهای زیبا،قلعه تاریخی نهبندان،قلعه شاهد‍‍‍‍ژ،مسجد عاشورا ومسجد طارق، مزار سید علی ،قدمگاه حضرت ابولفضل (ع)،خانه تاریخی سالار،ودر نهبندان میتوان به روستای زیبای ده سلم رفت وازآنجا به زیبا ترین کویر دنیا ،نقطه صفر حیات، کویر لوت میتوان سفر کرد جای که به شهر افسانه ای لوت معروف است که البته پای هیچ بشری به آنجا بازنشده است دارای کویری زیبا وتحسین برانگیز است ومیتواند توریست های زیادی را از اقصی نقاط جهان به خود جلب کند. -شهرستان فردوس: در شمال غربی استان خراسان جنوبی قرار دارد. نام قدیم فردوس “تون “بوده است آثار تاریخی ومذهبی مدرسه علمیه علما ،مسجد وحمام کوشک،بارگاه امام زادگان سطان محمدو ابراهیم،آبگرم معدنی فردوس که در درمان بیماریهای پوستی ومفصلی موثر است . بشرویه: در این شهرآثار تاریخی شگفت انگیزی وجود دارد بافت تاریخی بشرویه وباد گیرها وخانه های خشتی وکویر زیبای آن که مربوط به دوره صفویه است وخانه مستوفی که مربوط به دوره قاجاریه است وحسینیه حاجی علی اشرف وقلعه دختر ساخته اسماعیلیان هربیننده ای را به تعجب باز میدارد . -شهرستان سرایان: در شمال غربی استان ، سابقه تاریخی آن به قبل از اسلام برمیگردد.آثار تاریخی مسجد جامع سرایان ،کاروان سرا،مقبره تورانشاه ، مسجد جامع سه قلعه،آب انبار کمال آیسک ،قلعه سرایان ،و….میباشد. صنایع دستی استان خراسان جنوبی: خراسان جنوبی دارای هنرمندان چیره دست وماهری میباشد که با ظرافت خاص آثار خارق العاده ای را خلق میکنند که شامل سفالگری ،آهنگری،حصیر بافی،سبد بافی، نمد مالی، زیلو بافی،پارچه بافی،ریسندگی،دباغی،سوزن دوزی ،قلاب بافی وقالی بافی میباشد.
رقص وموسیقی محلی استان خرسان جنوبی: در استان خراسان جنوبی از دایره ،سرنا ،دهل،نی،و…جهت نوازندگی استفاده میشود موسیقی در منطقه خراسان جنوبی،از سابقه بسیار طولانی وقدیمی برخوردار است ورقص های محلی اصیل ،چنشتی،چپ وراست،شیرچه، سه ضرب ،چوب بازی و.. میباشد ویژگی موسیقی محلی در حرکات ریتمیک ونمایشی آن است . سوغات: خراسان جنوبی دارای محصولات استراتژیک در سطح کشور وجهان می باشد که ازآن جمله میتوان به محصولات زعفران،زرشک،انار نام برد از دیگر محصولات می توان به عناب اشاره کرد که شهرستان بیرجند ، بیشترین تولید را درسطح کشور دارد واز دیگر محصولات آلو بخارا ،کشک ،قره قروت، توت خشک،قالی و.. را میتوان اشاره کرد که به عنوان سوغات به اقصی نقاط کشور وجهان به عنوان محصولات ممتاز وسوغات عرضه میشود .
نویسنده و عکس از : محمدرضا آرین پور – مدرس دانشگاه آدرس:بیرجند، خ توحید ۲۸، پلاک یک – کد پستی:۹۷۱۸۷۹۷۱۸۷ تلفن:۰۹۱۵۵۶۲۳۱۰۰ ۴۴۴۳۳۸۵-۰۵۶۱