جاسک

جاسک ، شهرستانی در استان هرمزگان . این شهرستان در جنوب شرقی استان هرمزگان قرار دارد. از شمال به شهرستان کهنوج (در استان کرمان )، از مشرق به شهرستان نیک شهر و چابهار (در استان سیستان و بلوچستان )، از جنوب به دریای عمان و از مغرب به شهرستان میناب محدود می شود و مشتمل است بر دو بخش : بَشاگِرد * در شمال شهرستان (به مرکزیت اَنْگُهْران / گوهران ) با دهستانهای جَکْدانْ/ جَگدْان ، گافْرو پارمُون ، انگهران و سردشت ، و بخش مرکزی در جنوب شهرستان با دهستانهای گابْریک ، کَنْگان ، جاسک و سُوَرک . مرکز بخش مرکزی ، بندر جاسک است .

آبادیهای شمالی این شهرستان کوهستانی است . رشته کوه بشاگرد غربی که در شمال شهرستان جاسک است ، از کل رشته کوه بشاگرد ارتفاع کمتری دارد. بلندترین قله رشته کوه بشاگرد در این شهرستان ، مُهْره (ارتفاع 046 ، 2 متر) است . دیگر کوههای مهم این شهرستان عبارت اند از: گورکوه (ارتفاع 918 ، 1 متر)، گوک (ارتفاع 395 ، 1 متر)، سیبا (ارتفاع 748 ، 1 متر)، مَلْکَمو (ارتفاع 411 ، 1 متر)، بَهْمَدی (ارتفاع 921 متر) و جَنگو (ارتفاع 682 متر؛ رزم آرا، ج 8، ص 94؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج 136، ص 1، 5 و جاهای دیگر؛ جعفری ، ج 1، ص 483، 485، 522 و جاهای دیگر). از شمال به جنوب به تدریج از ارتفاع شهرستان کاسته می شود تا به دشت ساحلی دریای عمان ختم می گردد. سواحل شهرستان در بعضی نقاط رُسی با بافت سست و ماسه ای و در بعضی نقاط صخره ای است (درویش زاده ، ص 742؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج 136، ص 5).

مهم ترین معادن شهرستان که در شمال و در بخش بشاگرد قرار دارند، آهک ، سنگ گچ ، سنگ نمک ، آهن ، منگنز، آزبست (پنبه نسوز)، خاک سرخ ، گوگرد، کرومیت ، و تالک (یا تلق / طلق ) است ( راهنمای مفصّل ایران ، ج 22، ص 173).

رودهای مهم شهرستان از مشرق به مغرب عبارت اند از: سِدیچ ، گابْریک ، جَگین / جَغین ، کهنه ، شهرنو، جاسک ، بَهْمَدی ، تَوَرْکَند، چَلَپّی و گُرازی . این رودها فصلی اند و با جهت عمومی شمال به جنوب ، در فصل پرآبی به دریای عمان می ریزند و فقط آبِ رودِ جگین شیرین است ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج 136، ص 5، 16ـ17 و جاهای دیگر؛ افشین ، ج 1، ص 138ـ139، 213 و جاهای دیگر؛ جعفری ، ج 2، ص 168، 264، 414 و جاهای دیگر).

آب و هوای شهرستان جاسک ، به سبب واقع شدن در کنار دریای عمان ، گرم و مرطوب است (رزم آرا، همانجا؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج 136، ص 5). از گیا چندین هزار اصله مرکّبات ، خرما، کِرِت ، کَهور، کُنار، اِسکَنبیل ، اِشْبَرق و موز دارد. در ارتفاعات آن بادام وحشی و در مشرق بندر جاسک ، در دهانه ها و مصب رودهای جگین و جاسک و شهرنو، جنگل حَرّا وجود دارد ( راهنمای مفصّل ایران ، ج 22، ص 170؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، همانجا). در مراتع آن گیاهانی با کاربرد دارویی و صنعتی ، مانند کلپوره و آویشن و گَوَن ، می روید. از زیا کَل و قوچ و میش در ارتفاعات ، پلنگ و کفتار و آهو و گرگ و گراز و روباه در دشت ، و سوسمار و مار و انواع خرچنگ و صدف و لاک پشت در نواحی ساحلی دارد و پرندگان بومی و مهاجر آن عبارت اند از: کبک ، عقاب ، تیهو، حواصیلِ هندی ، کبوتر دریایی و مرغ ماهی خوار ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج 136، ص 5، 22، ج 137، ص 24 و جاهای دیگر).

اساس فعالیت اقتصادی اهالی ، کشاورزی و دامداری است . گندم ، ذرت ، تره بار، مرکّبات ، توتون ، خرما، موز و گیاهان علوفه ای از محصولات آنجاست . زنبورعسل ، گوسفند، گاو، شتر و بزِ تالی (بز مقاوم در آب و هوای منطقه ) نیز در آنجا پرورش داده می شود (همانجاها؛ برای اطلاع بیشتر رجوع کنید به حسینی ابری ، ج 2، ص 115ـ 118). همچنین ماهیگیری نقش مهمی در اقتصاد شهرستان دارد. انواع ماهیهایی که در آنجا صید می شود عبارت اند از: هَوُور، ساردین ، شیر (قباد) ماهی ، میش ماهی ، مقوا ماهی ، و سارُم ماهی . ممتازترین میگوی ایران به نام میگوی اَندی کُوسْ (با وزن بیشتر و اندازه و طعم بهتر از انواع دیگر) در جاسک صید می شود. یک ماهی غیرخوراکی ، با نام محلی موتو نیز صید می گردد که به مصرف دام می رسد. مراکز صید شهرستان ، دو روستای بَحَلْ و یک بنی ، در نزدیکی بندر جاسک قرار دارند ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج 136، ص 1، 6؛

راهنمای مفصّل ایران ، ج 22، ص 172؛ نوروزی ، ص 8). صنایع دستی زنان شهرستان حصیربافی ، بافت زیرانداز و خرسک پشمی ، کُمه دوزی ، سوزن دوزی ، خورجین و جوال دوزی است . کپرها، که خانه بعضی از اهالی اند، از شاخه ها و برگهای نخل ساخته می شوند ( راهنمای مفصّل ایران ، ج 22، ص 174).

طایفه بشاگردی در آبادیهای واقع در دره ها و ارتفاعاتِ بخش بشاگرد، و طوایف بلوچ در دشت زندگی می کنند. گروهی از ساکنان این شهرستان ، سیاهپوست اند که منشأ برخی از آنان افریقایی (زنگباری ـ تانزانیایی ) است و گروهی دیگر از نژاد ساحلی اند که از خلیج فارس تا دماغه امید در جزایر غربی اقیانوس هند، پراکنده شده اند (محیط طباطبائی ، ص 92؛ نوروزی ، ص 7؛ نیز رجوع کنید به کرزن ، ج 2، ص 321).

در دو دهه اخیر، برای توسعه بخش بشاگرد اقداماتی شده است ( رجوع کنید به حسینی ابری ، ج 2، جاهای متعدد).

اهالی جاسک شیعه دوازده امامی و عده ای از آنان نیز سنّیِ حنفی اند. اهالی به فارسی ، عربی و بلوچی سخن می گویند ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ص 1، 5). طبق سرشماری رسمی 1375 ش ، جمعیت شهرستان 214 ، 56 تن بوده است که از آن میان 147 ، 47 (ح 83%) روستانشین و بقیه شهرنشین بوده اند (مرکز آمار ایران ، 1376 ش ، ص یازده ).

طبق قانون تشکیلات ایالات و دستورالعمل حکام (مصوب 14 ذیقعده 1325)، جاسک یکی از بخشهای تابعه شهرستان عباسی در استان جنوب بود (ایران . قوانین و احکام ، ص 68، 74). مسعود کیهان در1311 ش ، جاسک را از بندرهای عمده بلوچستان ذکر کرده است (ج 2، ص 262) که از 1316 ش جزو استان هشتم (کرمان و مُکْرَان ) و یکی از بخشهای بندرعباس به شمار می رفت (ایران . قانون تقسیمات کشوری آبان 1316، ص 15 مکرر). این بخش در 1340 ش جزو فرمانداری کل بنادر و جزایر بحر عمان بود ( دایره المعارف فارسی ، ذیل «تقسیمات کشور ایران »). در نشریه سرشماری عمومی مرکز آمار ایران در آبان 1355 ( رجوع کنید به مرکز آمار ایران ، 1359 ش ، ص ذ)، نام جدید این فرمانداری کل ، استان هرمزگان ذکر شده و جاسک ، بخش و مرکز بخشی در شهرستان بندرعباس این استان بوده است (ایران . وزارت کشور، ص 27) که در 12 دی 1366 شهرستانی مستقل گردید (ایران . وزارت کشور. معاونت برنامه ریزی و خدمات مدیریت ، ص 100؛ ایران . وزارت کشور. معاونت سیاسی ، ذیل «استان هرمزگان »).

در باره وجه تسمیه جاسک ، نظرهای گوناگونی وجود دارد. به گفته برخی ، به سبب وجود آهوی آتْسَک در این ناحیه و دشواری تلفظ آن برای پرتغالیها که بر منطقه مسلط شده بودند، جاسک نام گرفته است ( رجوع کنید به فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج 136، ص 6). محیط طباطبائی نیز به حضور جاشوهای قدیمی با نامهای جاشک ، جشن و جاسک ، درحدود خلیج فارس اشاره کرده است (ص 91ـ92).

آثار قدیمی شهرستان اینهاست : امامزاده امیردیوان ، عمارت تلگرافخانه ، آثار و بقایای قلعه پرتغالیها و خرابه های قلعه ای کهن در حوالی دهستان انگهران (کرزن ، ج 2، ص 514؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج 131، ص 5 و جاهای دیگر؛ راهنمای مفصّل ایران ، ج 22، ص 178؛ نیز رجوع کنید بهکیهان ، ج 1، ص 113).

نیز رجوع کنید به بندر جاسک * ؛ بشاگرد *