جبیر

جیبر با نام انگلیسی Gebeer Gazelle شباهت زیادی به آهو دار ولی دارای تفاوت های ظاهری در جثه، رنگ و شاخ می باشد که تشخیص این دو را از یکدگر ممکن می شازد. جبیر دارای موهای کوتاه ، به رنگ زرد تیره ی متمایل به قرمز می باشد که رنگ آن در قسمتهای شکمی و کفل ها سفیدرنگ است در صورتی که رنگ آهو روشن تر از جبیر و به رنگ زرد شنی می باشد وزن جیبر در حدود 25 کیلو گرم می باشد. در جبیر ، حنس نر و ماده هردو دارای شاخ می باشند در صورتی که در آهو فقط جنس نر دارای شاخ می باشد، همچنین شاخ های جبیر برخلاف آهو قوس زیادی به خارج نداشته و موازی با یکدیگر هستند و انتهای آنها به سمت جلو متمایل و خمیده می باشد . ضمنا طول شاخ نیز در جبیر نر بطور متوسط 10 سانتی متر کوچکتر از آهو است. زیستگاه جبیر در ایران شامل مناطق بیابانی و استپی می باشد که معمولا تپه ماهورهای کوتاه و بوته زارهای بلند را به دشتهای صاف ترجیح می دهد .پراکندگی آن در ایران در نیمه جنوبی کشور و حاشیه کویرهای ایران را شامل می شود .

فصل جفتگیری جبیر در زیستگاههای طبیعی ایران تا حدودی با یکدیگر متفاوت می باشد . بطوریکه در مناطق گرمسیر در اوایل پاییز و در مناطق سردسیر در اواخر پاییز جفتگیری صورت می گیرد. در منطقهشیر احمد جفتگری جبیرها از دهم آبانماه شروع می شود و معمولا در حدود یکماه بطول می انجامد . با توجه به اینکه دوره بارداری جبیر حدود 170 روز می باشد در صورت موفقیت آمیز بودن جفتگیری در اوایل شروع فصل جفتگیری ، زایمان از نیمه دوم فروردین به بعد اتفاق می افتد.

سن بلوغ در جبیرهای ماده در زیستگاه طبیعی 18 ماهگی و جنس نر 5/2 سالگی می باشد .

در اغلب اعضای خانواده گاوسانان در فصل جفتگیری درگیری و نزاع های سختی بین نرها برای تصاحب و جفت گیری با ماده ها اتفاق می افتد که گاهی ممکن است به زخمی شدن و یا حتی مرگ یکی از طرفین بیانجامد.در گله های قوچ و میش، آهو و جبیر ، در مناطق و زیستگاههای طبیعی بجز فصل جفتگیری معمولا گله ی نرها جدا از گله حیوانات ماده و نرهای جوان هستند و بجز فصل جفتگیری گله های نر و ماده معمولا جدا از هم دیده می شوند. با آغاز فصل جفتگیری گله های نر تقسیم شده و هر یک با چند راس از ماده ها جفت می شود . درانی هنگام در صورت ورود یک نر دیگر به دسته ای که توسط یک نر تصاحب شده برای تصاحب و جفتگیری نزاع سختی بین دو نر اتفاق می افتد که این نزاع بصورت سرشاخ شدن با یکدیگر اتفاق می افتد. در این درگیری اغلب نرهای مسن برنده میدان هستند و نرهای جوان شانسی برای برد ندارند و پس از چند لحظه درگیری میدان را بنفع نر مسن ترک می کنند ، در صورتی که اینکار را انجام ندهند ممکن است این سماجت به زخمی شدن و مرگ آنها منجر شود.

رفتارجبیرها در زمان زایمان:

رفتار و شرایط جبیر در زمان زایمان تا حدود زیادی شبیه آهو می باشد و تفوت زیادی د رفتار این دو گونه مشاهده نمی شود علیرغم اینکه جبیرها در داخل منطقه حصارکشی شده(پناهگاه حیات وحش شیراحمد سبزوار) شرایط طبیغی زیادی را نسبت به زیستگاه اصلی خودشان از دست داده اند ولی سعی می کنند که از حداقل شرایط موجود از قبیل استفاده از وضعیت توپوگرافیک،پوشش گیاهی،شیب زمین و جهت در داخلمحدوده استفاده کنند و زایمان در آنها تا حد زیادی شبیه به منطقه و زیستگاه اصلی می باشد.

نحوه زایمان:

موقع زایمان جبیرها در آخرین روزهای بارداری از سایر اعضای گله با فاصله ای در حدود 100 متر مشاهده می شوند . در هنگام زایمان جبیر ماده برای بدنیا آوردن نوزاد خود موقعیت و وضعیت منطقه را کاملا سنجیده و سپس اقدام به زایمان می نماید. این موقعیت سنجی شامل تشخیص وضعیت هوا ، جهت باد، جهت تابش نور خورشید و پیدا کردن محدوده ای دارای ضریب امنیتی بالا می باشد بطوریکه در هنگام زایمان در معرض باد شدید نباشد که برای این منظور از شیب ها و جهت های توپوگرافی داخل منطقه بنحوی استفاده می نماید که وضعیت زمین بعنوان پناهگاه و بادشکن در مقابل آنها عمل نماید.

استتار نوزاد:

پس از پیدا کردن مکان مناسب جبیر اقدام به زایمان می نماید . نوزاد درابتدا بسیار ضعیف و ناتوان است و فاقد هرگونه قدرت تحرک می باشد . جبیر پس از لیسیدن و تمیز و خشک کرذدن نوزاد و شیردهی بره او را در همان مکان مناسب مخفی نموده و خودش در همان اطراف در حالیکه مراقب است به تغذیه می پردازد.

عمل شیردهی نوزاد اغلب دراوایل صبح و اواخر بعدازظهر انجام می گیرد نوزاد پس از خوردن شیر مسافت کوتاهی مادر را همراهی می نماید و معمولا پس از هربار شیردهی مکان استتار نوزاد عوض می شود که باعث امنیت نگهداری و حفظ بره در مقابل دشمنان شکارچی می شود.برای مخفی کردن بره در ساعات متفاوت روز جبیر با توجه به نور خورشید اقدام می نماید تا بره در معرض نور خورشید نباشد.

بره ها معمولا در دوهفته اول تولد فاقد قدرت تعقیب و راهپیمایی بامادر هستند و در طی این مدت در محل خود نشسته و استراحت می کنند .رنگ بره ها بصورتی است که همخوانی زیادی با محیط دارد بنابراین یافتن بره مخفی شده امری دشوار است.بره های مخفی شده در صورت نزدیک شدن انسان به آنها تا فاصله دومتری هیچ حرکتی ازخود نشان نداده و بدون تحرک می مانند اما با نزدیکتر شدن از این فاصله بلافاصله از جا پریده و بسرعت فرار می کنند و با صدای بع بع مادر را از خطر آگاه می کنند.

تغذیه جبیرهای منطقه شیراحمد سبزوار بیشتر متکی به تغذیه دستی از طریق ریختن علوفه(یونجه) می باشد همچنین جبیرها از گیاهان موجود در محدوده محصور(30 هکتار) نیز استفاده می نمایند .آب نیز ازطریق دو آبشخور سیمانی موجود در محدوده محصور برای جبیرها تامین می شود.

بررسی عملکرد گونه در مواجهه با انسان:

رفتار این گونه در مواجهه بلا انسان مانند روبرو شدن با یک منبع تهدید کننده و خطرناک می باشد.این گونه نیز مانند سایر گونه های خانواده گاوسانان رفتار فرار را در مواجهه با خطر در پیش می گیرند.این گونه دارای حس بویایی ، شنوایی و بینایی بسیار قوی می باشد و قادرند منبع خطر و تهدید را خیلی سریع تشخیص داده و فرار نمایند.

جبیرها در مواقع عادی که خطری آنها را تهدید نمی نماید گردن را بطرف جلو و آزاد نگه می دارند و معمولا در این حال نوک بینی بسمت پایین می باشد گوشها راست و دم نیز بطرف پایین می باشد. در صورت نزدیک شدن انسان اگر در حال تغذیه یا حرکت باشند بلافاصله در جای خود ایستاده و گردن را راست نموده و سر را بطرف بالا و گوشها را سیخ کرده بسمت منبع خطر می گیرند . پس از چند لحظه توقف و عدم تحرک دوری یا نزدیکی و یا بعبارتی میزان خطر را ارزیابی می نمایند اگر منبع خطر(انسان ) زیاد به آنها نزدیک نباشد به حرکت یا تغذیه خود ادامه می دهند در حالیکه دم خود را پیوسته به چپ و راست حرکت می دهند . در صورتیکه عامل تهدید کننده به آنها نزدیک شود جبیرها با یک حرکت ناگهانی از محل دور شده و با صدای فیش مانندی که از طریق بینی ایجاد می شود دیگران را نیز از خطر آگاه نموده و می گریزند. پس از فرار در فاصله حدود 150تا 200 متری ایستاده و مجددا منبع خطر را ارزیابی می کنند .

رفتارتدافعی جبیرهایی که در داخل محدوده محصور هستند نسبت به آنهایی که در زیستگاههای اصلی هستند تا حدودی ملایم تر می باشد و در صورت نزدیک شدن انسان از پشت فنس های محدوده محصور جبیرها ها زیاد احساس خطر ننموده و فاصله زیادی را با انسان رعایت نمی نمایند و تا حدودی عدم تهدید انسان برای آنها تبدیل به عادت شده است اما بصورتی نمی باشد که آنها کاملا به انسان نزدیک شوند.معمولا در جنس نر احساس خطر بیشتری دیده می شود و دامنه تحریک حیوان برای خطر کمتر می باشد و نسبت به ماده ها بیشتر احساس خطر می نمایند.