محله ترک آباد خانه تاریخی خانم تاج در زمان رونق عصر قاجاری بنا گردیده است. خانه خانم تاج از نمونه های انگشت شماری است که هم فضاهای اندرونی و هم بیرونی و هم گودال باغچه دارد. بخش بیرونی خانه به صورت چهار طرف ساخت و اندرونی آن دو طرف ساخت میباشد. از فضاهای اصلی معماری خانه تاج می توان از چهار سرداب بیرونی، دو سرداب اند رونی، یک بادگیر، شاه نشین ، مهتابی، پنج دری، هشتی ورودی، شارم ( که دور تا دور باغچهْ طبقه میانی قرار دارد ) و بهار خواب ها نام برد. نکته جالب توجه در این خانه این است که ایوان اصلی آن فضای مشترک حیاط اندرونی و حیاط بیرونی است و از یک سو به شمال و از سوی دیگر به جنوب راه داشته و هم به صورت تابستانی و هم زمستانی عمل می کند. مدارک این بنا جهت ثبت در فهرست آثار ملی کشور ارسال گردیده و مراحل اداری را طی می کند.
این بنا یکی از خانه های گودال باغچه ای اصیل کاشان با حدود دو قرن قدمت در دوران قاجاریه است. خانه تاج در بافت تاریخی شهر و محور توریستی خیابان علوی قرار گرفته که طی شماره 9028 در تاریخ 10/3/82 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. این خانه با معماری ارزشمند بومی، نمونه ای از خانه های اصیل عامه مردم کاشان در دو قرن گذشته به شمار می رود و ویژگی خاص آن در اصالت هویت، نجابت و سادگی، معرف محض مردم شناسی در کاشان است.
بخشهای مختلف بنا
خانه تاج با 700 متر مربع عرصه و 800 متر مربع عیانی در سه طبه همکف گودال باغچه و سرداب تحتانی، دارای دو باب حیاط بیرونی و اندرونی و سیزده باب اطاق پنج دری و سه دری و تک دری است. حیاط بیرونی خانه با ورودی از هشتی پنج ضلعی منحصر به فرد و دالان باریک پیچیده، فضا را از دید رهگذر محفوظ داشته است.
حیاط بیرونی دارای یک باب مطبخ و سرداب کوچک می باشد که سرداب در زمین رُس حفاری شده و دارای نم خوانی است مخصوص نگهداری مواد خوراکی در تابستان گرم این دیار.
ایوان پیشکم بوسیله سه باب درب میوجی توپر (فاقد شیشه)، حرمت قسمت بیرونی (خاص مراجعات) را از اندرونی که مخصوص زندگی کدبانو و اهل و عیال در خانه است را حفظ می نماید که این موضوع ماهیت فرهنگ و تمدن اسلامی را تعریف می نماید. درونگرایی، تناسب، تقارن، تعادل، هماهنگی، ظرافت و در عین حال قداست و نجابت در این خانه نشانی از معماری اصیل کاشان و هویت تاریخی مردم این دیار است.
حیاط اندرونی و شارم های اطراف گودال باغچه و مهتابی مقابل با غرفه های مجاور شارم بوسیله راه پله ای باریک ما را به پائین خانه هدایت می کند. باغچه ها و آب نمای مرکزی گودال باغچه طراوت را از دهانه باز زیر زمین به سرداب و پس سرداب منتقل می نماید. بادگیر مرتفع بام هوای گرم و خشک و سوزان تابستان را بوسیله وزش باد گرفته و از پره های داخل بادگیر به کانال های مرطوب اطراف سرداب منتقل کرده و پس از خنک شدن از طریق شبکه های جعفری به داخل زیر زمین هدایت می کند و باعث اختلاف دمای بین پانزده تا بیست درجه سانتیگراد با سطح کوچه می شود.
خانه تاج به صورت متروکه و مخروبه در مرداد ماه سال 1383 توسط معمار مرمت بناهای تاریخی کاشان «حاج سید اکبر حلی» خریداری شد و مرمت و بازسازی آن تا اسفند ماه 1384 با هزینه شخصی ایشان به طول انجامید و در بیست و پنجم اسفند ماه همان سال با اهداف ذیل و به منظور ایجاد فضایی مناسب برای گفتگو، تبادل نظر، همدلی، انسجام و هماهنگی بیشتر بین هنرمندان، طی مراسمی با شکوه با حضور جمع کثیری از هنرمندان و هنر دوستان و مسئولین تحت عنوان موزه مردم شناسی و خانه هنرمندان کاشان افتتاح گردید.
منابع مورد استفاده:
همشهری آنلاین
سایت کی آشیان
سایت کاشانیکا
